Schemat
Polecenie 1
Zapoznaj się ze schematem przedstawiającym bitwę pod Racławicami, a następnie wykonaj kolejne polecenia.
Bitwa pod Racławicami (4 kwietnia 1794 r.)
Franciszek Smuglewicz, Przysięga Kościuszki na rynku krakowskim 24 marca 1794, 1797 r.opis alternatywnylic.CC BY-SA 3.0, ContentPlus.sp.z o.o. na podstawie Wikimedia Commons
Podział administracyjny Rzeczpospolitej Obojga Narodów po 1793 r.opis alternatywnydomena publiczna, Wikimedia Commons
Wojciech Kossak, Kościuszko z kosynierami, Bitwa pod Racławicami; 1794 r.
24 marca 1794 r. na krakowskim rynku Tadeusz Kościuszko ogłosił Akt powstania obywateli, mieszkańców województwa krakowskiego, zachęcając wszystkich Polaków do podjęcia walki zbrojnej przeciwko Rosji. Zależało mu na jak najszybszym rozprzestrzenieniu insurekcji, dlatego 1 kwietnia wraz z 2 tys. żołnierzy wyruszył z Krakowa w kierunku Warszawy. Po drodze dołączyły do nich brygady gen. Antoniego Madalińskiego oraz płk. Jana Ludwika Mangeta. Kościuszko przeprowadził także mobilizację wśród chłopów, uzbrajając ich w kosy (dlatego nazywano ich kosynierami). Łącznie siły powstańcze liczyły około 6 tys. żołnierzy. Gdy tylko Osip Igelström, poseł i wódz naczelny wojsk rosyjskich w Rzeczpospolitej, dowiedział się o wybuchu powstania, rozkazał swoim żołnierzom stłumić zryw Polaków. 3 tys. dobrze wyszkolonych i wyposażonych żołnierzy rosyjskich wyruszyło spod Sandomierza na spotkanie z armią Kościuszki. Do pierwszej poważnej bitwy doszło ok. 50 km od Krakowa, w okolicach wsi Racławice., Obraz przedstawia scenę na rynku krakowskim. W towarzystwie całej armii Kościuszko składa przysięgę. Mapa przedstawia podział administracyjny Rzeczpospolitej Obojga Narodów w 1793 roku. Województwa utworzone na sejmie grodzieńskim. Województwa Korony zajmowały teren południowo- wschodniej Polski od Mazowsza po Krakowskie oraz zachodnią Ukrainę. Województwa Litwy zajmowały dzisiejszą Litwę, Białoruś. Inflanty zajmowały teren Łotwy. 2. Przed bitwą opis alternatywnylic.CC BY-SA 4.0, Lonio17, Wikimedia Commons
Schemat bitwy pod Racławicami.opis alternatywnydomena publiczna, Polona.pl
Wojciech Kossak, Góra Kościejowska, pocztówka z 1906 r.
Wojsko polskie zajęło pozycje w okolicy niewielkiego wzniesienia dziemierzyckiego, natomiast oddziały rosyjskie rozstawiły się na dużo wyższej i na dodatek stromej Górze Kościejowskiej. Rosjanie znaleźli się w korzystnym położeniu i nie chcąc stracić przewagi, gen. Aleksander Tormasow wydał rozkaz do ataku., Mapa przedstawia Bitwę pod Racławicami 4.04.1794 rok. W Bitwie brali udział MBKN - Małopolska Brygada Kawalerii Narodowej, WBKN- Wielkopolska Brygada Kawalerii Narodowej. Poza nimi brała udział: piechota polska, kawaleria polska, kosynierzy i piknierzy, piechota rosyjska, kawaleria rosyjska., Ilustracja przedstawia pocztówkę z Góry Kościejowskiej. Fragment bitwy na tle pięknego pejzażu., 3. Polacy w defensywie opis alternatywnylic.CC BY-SA 4.0, Lonio17, Wikimedia Commons
Schemat bitwy pod Racławicami.opis alternatywnydomena publiczna, Polona.pl
Wojciech Kossak, Jan Styka, Kozacy czugiewscy, pocztówka z 1919 r.
Natarcie wojsk rosyjskich nastąpiło po godzinie 15:00. Oddział gen. Tormasowa ruszył na centrum wojsk polskich, kolumna ppłk. Pustowałowa rozpoczęła obejście lewego skrzydła, którym dowodził gen. Zajączek, a zbliżające się posiłki pod wodzą gen. Denisowa miały uderzyć w żołnierzy gen. Madalińskiego, zabezpieczających od prawej strony Kościuszkę. Oddział Tormasowa starł się z centrum sił polskich, jednak ppłk Pustowałow i gen. Denisow nie przedostali się na czas na wyznaczone pozycje. Oddział Tormasowa ustawił się więc naprzeciwko wojsk Kościuszki, poczekał, aż Pustowałow znajdzie się na tyłach oddziału Zajączka, i rozpoczął ostrzał centrum, aby odwrócić uwagę Polaków od ataku na lewe skrzydło. Powstańcy ponieśli straty w potyczce z Kozakami, ale ostatecznie ich przepędzili., Mapa przedstawia Bitwę pod Racławicami 4.04.1794 rok. W Bitwie brali udział MBKN - Małopolska Brygada Kawalerii Narodowej, WBKN- Wielkopolska Brygada Kawalerii Narodowej. Poza nimi brała udział: piechota polska, kawaleria polska, kosynierzy i piknierzy, piechota rosyjska, kawaleria rosyjska., Pocztówka przedstawia Kozaków Czugiewskich na koniach w trakcie bitwy. 4. Odwrót Tormasowa opis alternatywnylic.CC BY-SA 4.0, Lonio17, Wikimedia Commons
Schemat bitwy pod Racławicami.opis alternatywnydomena publiczna, Polona.pl
Wojciech Kossak, Generał Tormasow [daje rozkaz do odwrotu], pocztówka z 1906.
Około godziny 17:00 Tadeusz Kościuszko przerzucił część wojsk gen. Madalińskiego na lewe skrzydło i polska jazda odparła atak rosyjskich huzarów. Zaraz po tym sukcesie gen. Madaliński wrócił na prawą stronę, gotów do odparcia nadciągającego oddziału gen. Denisowa., Mapa przedstawia Bitwę pod Racławicami 4.04.1794 rok. W Bitwie brali udział MBKN - Małopolska Brygada Kawalerii Narodowej, WBKN- Wielkopolska Brygada Kawalerii Narodowej. Poza nimi brała udział: piechota polska, kawaleria polska, kosynierzy i piknierzy, piechota rosyjska, kawaleria rosyjska., Pocztówka przedstawia Generała Tormasowa, który daje rozkaz do odwrotu. 5. Atak kosynierów opis alternatywnylic.CC BY-SA 4.0, Lonio17, Wikimedia Commons
Schemat bitwy pod Racławicami.opis alternatywnydomena publiczna, Polona.pl
Wojciech Kossak, Bartosz Głowacki zdobywa armaty rosyjskie, pocztówka z 1930 r.
Kościuszko zdawał sobie sprawę, że dotarcie Denisowa w okolice Racławic mogło przechylić szalę zwycięstwa na stronę Rosjan, dlatego postanowił zadać ostateczny cios osłabionym oddziałom Tormasowa. Przed zapadnięciem zmroku wydał rozkaz do ataku. 320 kosynierów, wspieranych przez artylerię i oddziały piechoty liniowej na flankach, ruszyło na Rosjan., Mapa przedstawia Bitwę pod Racławicami 4.04.1794 rok. W Bitwie brali udział MBKN - Małopolska Brygada Kawalerii Narodowej, WBKN- Wielkopolska Brygada Kawalerii Narodowej. Poza nimi brała udział: piechota polska, kawaleria polska, kosynierzy i piknierzy, piechota rosyjska, kawaleria rosyjska., Pocztówka ukazuje Bartosza Głowackiego w trakcie zdobywania armat rosyjskich. 6. Zwycięstwo opis alternatywnydomena publiczna, Polona.pl
Wojciech Kossak, Tadeusz Kościuszko pod Racławicami, pocztówka z 1930.
Naczelnik osobiście dowodził ofensywą na centrum wojsk Tormasowa. Atak kosynierów wywołał panikę wśród Rosjan. W ostatecznym rozrachunku powstańcy stracili ok. 300–400 żołnierzy, natomiast po stronie rosyjskiej odnotowano ok. 1200–1300 rannych i poległych., Ilustracja przedstawia grupę walczących konno. Na pierwszym planie Tadeusz Kościuszko pod Racławicami.
Józef Chełmoński, Modlitwa przed bitwą, 1906 r.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Polecenie 2
Odtwórz przebieg bitwy pod Racławicami. Uszereguj wydarzenia w porządku chronologicznym, zaczynając od najwcześniejszego.
- Polskie oddziały trafiają na Rosjan w okolicy Racławic.
- Oddziały Kościuszki odpierają atak Rosjan na centrum i lewe skrzydło.
- Polacy świętują zwycięstwo.
- Wojska Tadeusza Kościuszki wyruszają z Krakowa w kierunku Warszawy.
- Gen. Tormasow naciera na centrum wojsk polskich.
- Gen. Denisow dociera na pole bitwy.
- Kosynierzy przeprowadzają szturm na wojska rosyjskie.
- Ogłoszenie aktu powstania.
Polecenie 3
Dopasuj fragmenty źródeł do ilustracji.
Nr 1. Fragment Panoramy Racławickiej.
Źródło: polona.pl, domena publiczna.
Nr 2. Fragment Panoramy Racławickiej.
Źródło: polona.pl, domena publiczna.
Nr 3. Fragment Panoramy Racławickiej.
Źródło: polona.pl, domena publiczna.
Nr 4. Fragment Panoramy Racławickiej.
Źródło: polona.pl, domena publiczna.
Nr 5. Fragment Panoramy Racławickiej.
Źródło: polona.pl, domena publiczna.
Wymyśl pytanie na kartkówkę związane z tematem materiału.
Gdy Zajączek i Madaliński, po trzykroć z jazdą swoją przypuszczając ataki, zawsze odpartymi byli, Kościuszko na czele wieśniaków dniem wprzód do obozu przybyłych i jednego batalionu wojsk regularnych ruszył przeciw rozwijającej się środkowej kolumnie, która, tylko co się atak rozpoczął, złamaną i pobitą została
., Nie mogę tu zamilczyć odwagi chłopa jednego nazwiskiem Głowacki; ten zbliżywszy się do armaty moskiewskiej, gdy kanonier zapalał ją lontem, zajmujący ogień czapką swą przytłumił, a potem kosą głowę mu ściął
., Nr 1, Nr 3, Nr 5
| Źródło | Ilustracja |
|---|---|
Gdy Zajączek i Madaliński, po trzykroć z jazdą swoją przypuszczając ataki, zawsze odpartymi byli, Kościuszko na czele wieśniaków dniem wprzód do obozu przybyłych i jednego batalionu wojsk regularnych ruszył przeciw rozwijającej się środkowej kolumnie, która, tylko co się atak rozpoczął, złamaną i pobitą została. |
|
Nie mogę tu zamilczyć odwagi chłopa jednego nazwiskiem Głowacki; ten zbliżywszy się do armaty moskiewskiej, gdy kanonier zapalał ją lontem, zajmujący ogień czapką swą przytłumił, a potem kosą głowę mu ściął. |
Ilustracje wykorzystane w ćwiczeniu to fragmenty monumentalnego dzieła Jana Styki i Wojciecha Kossakowskiego „Bitwa pod Racławicami”, który powstał we Lwowie w latach 1893-1894 z okazji setnej rocznicy powstania kościuszkowskiego. Po II wojnie światowej, gdy Lwów znalazł się w granicach Związku Radzieckiego, polskie władze wynegocjowały ze Związkiem Radzieckim przeniesienie obrazu do Wrocławia. Przez lata wystawiany był we fragmentach, gdyż polscy politycy obawiali się reakcji Moskwy na upublicznienie rekonstrukcji zwycięskiej bitwy Polaków w antyrosyjskim powstaniu. Budowa rotundy, gdzie miała mieścić się wystawa, była kilkukrotnie wstrzymywana ze względów politycznych. W 1980 roku dzieło wywieziono do Zamku Królewskiego w Warszawie, ale po kilku miesiącach Społeczny Komitet Panoramy Racławickiej, któremu przewodził rektor Uniwersytetu Wrocławskiego prof. Alfred Jahn, uzyskał zgodę władz na sprowadzenie „Bitwy pod Racławicami” z powrotem do Wrocławia. Panorama Racławicka została otwarta dla szerokiej publiczności w czerwcu 1985 roku i od tego czasu nieustannie cieszy się ogromną popularnością. 30 grudnia 2018 roku odnotowano odwiedziny 10-milionowego widza.