Zdjęcie przedstawia rzeźbę inspirowaną obrazem Stworzenie Adama Michała Anioła. Widoczne są tu dwie zbliżające się ku sobie dłonie ludzkie, które niemal stykają się wskazującymi palcami. Na zdjęciu umieszczony jest schemat. Jego tytuł to pytanie: Do czego ciało jest zdolne?. Poniżej tego pytania znajduje się pięć haseł: afekty, moc, radość i smutek, stany bierne i czynne, dobro i zło. Ilustracja interaktywna – opis: 1. Do czego ciało jest zdolne? Punktem wyjścia dla rozważań Spinozy z zakresu etyki jest ustalenie możliwości ciała. Niderlandzki filozof nie pragnie jednak zdefiniowania ciała poprzez określenie jego właściwości. Autor Etyki postanawia przemyśleć, w jaki sposób ciało działa samo z siebie, a tym samym jaki jest zakres jego możliwych działań. Jak pisze Spinoza w Etyce: A przecież nikt dotychczas jeszcze nie ustalił, do czego ciało jest zdolne, tj. nikt dotychczas nie dowiedział się na drodze doświadczenia, co może zdziałać ciało na mocy samych tylko praw przyrody, o ile rozważa się ją wyłącznie jako cielesną, a czego nie może, jeśli nie jest zdeterminowana przez duszę. (Baruch Spinoza, Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona, tłum. Ignacy Myślicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010, s. 132). 2. Afekty. Spinoza rozpoczyna swoje rozważania od stwierdzenia, że ciała pobudzają się wzajemnie. Tym samym ciała pozostają względem siebie w określonych, lecz dynamicznie przekształcających się relacjach, które powodują nieustanne przekształcenia tych ciał. W tym kontekście Spinoza pisze o afektach w sposób następujący: Przez afekty rozumiem pobudzenia ciała, przez które moc działania tego ciała powiększa się albo zmniejsza, jest podtrzymywania lub hamowana, a zarazem idee tych pobudzeni. (Baruch Spinoza, Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona, tłum. Ignacy Myślicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010, s. 132). 3. Moc. Zakres i możliwości pobudzeń danego ciała podlegają zmianie. Pojęciem, które wyraża tę zależność, jest moc, czyli zakres możliwości działania danego ciała w określonym momencie. Co ważniejsze, Spinoza zwraca uwagę, że potencjalność – spektrum możliwych oddziaływań – zależy od danego układu powiązanych ze sobą ciał. Spinoza opisuje tę sytuację na przykładzie ludzkiego ciała: Ciało ludzkie może być pobudzane na wiele sposobów, przez które jego moc działania powiększa się albo zmniejsza, a także na inne sposoby, które jego mocy działania nie czynią ani większej, ani mniejszej. (Baruch Spinoza, Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona, tłum. Ignacy Myślicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010, s. 130). 4. Radość i smutek. Czym właściwie są pobudzenia ciała? Co powodują? Przede wszystkim zwiększanie lub obniżanie mocy danej istoty, czyli zakres jej możliwych działań. W tym kontekście Spinoza wyróżnia dwa rodzaje afektów, stanowiących podstawę dla wszystkich zróżnicowanych pobudzeń: mianowcie radość i smutek. Dwa rodzaje przekształceń odnoszą się do zmniejszania lub zwiększania mocy danego ciała w określonym układzie relacji. Spinoza stwierdza, że: [...] rozumieć będę przez radość (laetitia) stan bierny, dzięki któremu dusza przechodzi do większej doskonałości, przez smutek (tristita) zaś stan bierny, dzięki któremu dusza przechodzi do mniejszej doskonałości. Dalej afekt radości, rozciągający się na duszę i ciało zarazem, nazywam przyjemnością (titilatio) lub wesołością (hilaritas), afekt smutku zaś – przykrością (dolor) lub melancholią (melancholia). (Baruch Spinoza, Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona, tłum. Ignacy Myślicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010, s. 142). 5. Stany bierne i czynne. Spinoza wprowadza również inny podział pobudzeń niż tylko ten, w którym możemy określić wzrost lub spadek mocy danej istoty, a więc podział na afekty radości i smutku. Niderlandzki filozof stwierdza również, że pobudzenia mogą być rodzajem aktywności lub przejawem bierności. Podział ten wynika ze sposobów oddziaływania między ciałami. Stan czynny to sytuacja, kiedy dane ciało jest przyczyną adekwatną danego pobudzenia, a więc taką, której możemy przypisać określone skutki jej działania. Natomiast stan bierny ma miejsce wtedy, kiedy działania danego ciała wynikają z zewnętrznych wobec niej przyczyn (np. w przypływie gniewu zaczyna się krzyczeć). Dlatego właśnie Spinoza stwierdza: Jeśli więc sami możemy być przyczyną adekwatną takich pobudzeń, wówczas przez afekt rozumiem czynność, w przeciwnym razie – stan bierny. (Baruch Spinoza, Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona, tłum. Ignacy Myślicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010, s.129). 6. Dobro i zło. Opracowana przez Spinozę teoria afektów wyznacza to, w jaki sposób autor Etyki definiuje dobro i zło. Czy są to kategoria obiektywne, czy też subiektywne? Pojęcia dobra i zła wyrażają sobą zmiany w obrębie danej istoty poprzez zmniejszanie lub zwiększanie się jej mocy. Tym samym pobudzenia wzmagające możliwość działania danego ciała uznajemy za to, co dobre. Natomiast pobudzenia zmniejszające moc definiuje się jako zło. Wynika z tego, że w rozważaniach Spinozy nie uświadczymy działań absolutnie, czy też obiektywnie złych ani dobrych, a jedynie takie, które z perspektywy określonej istoty możemy za złe lub dobre uznać. Myśliciel tłumaczy, że: Co się tyczy dobra i zła [wyrazy te] nie oznaczają nic pozytywnego w rzeczach rozważanych w same w sobie i nie są niczym innym, jak modi myślenia, czy pojęciami, które wytwarzamy przez porównywanie rzeczy między sobą. Jedna i ta sama rzecz może być bowiem jednocześnie dobra i zła, a także obojętna. Tak np. muzyka jest dobra dla melancholika, zła zaś dla tego, kto jest w żałobie, a dla głuchego ani dobra, ani zła. (Baruch Spinoza, Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona, tłum. Ignacy Myślicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010, s. 220).