Schemat zawiera spisane wybrane zasady prawa karnego. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku. Kodeks karny: Art. 1. paragraf 1. Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. paragraf 2. Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma. paragraf 3. Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu. Art. 3. Kary oraz inne środki przewidziane w tym kodeksie stosuje się z uwzględnieniem zasad humanitaryzmu, w szczególności z poszanowaniem godności człowieka. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku. Kodeks postępowania karnego. Art. 20. Każdy ze współdziałających w popełnieniu czynu zabronionego odpowiada w granicach swojej umyślności lub nieumyślności niezależnie od odpowiedzialności pozostałych współdziałających. Art. 5 paragraf 1. Oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem. Paragraf 2. Niedające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego. Schemat: Legenda. Lista elementów: Zasada odpowiedzialności za czyn, zaznaczone słowa „popełnia czyn” (artykuł 1, paragraf 1): Zasada ta oznacza, że odpowiedzialność karną poniesie tylko sprawca, którego zachowanie było czynem – zachowaniem (działaniem lub zaniechaniem działania, do którego jednostka była zobowiązana) możliwym do zaobserwowania, świadomym, podlegającym woli działającego, celowym, mającym jakieś społeczne znaczenie. Wynika z tego m.in. to, że prawo karne nie przewiduje odpowiedzialności za myśli czy poglądy, a także, że nie podlegają odpowiedzialności karnej zachowania, do których jednostka została zmuszona.Zasada praworządności (legalizmu), zaznaczone słowa „przez ustawę” (artykuł 1, paragraf 1): Podstawą orzekania o odpowiedzialności na gruncie prawa karnego musi być przepis zawarty wyłącznie w ustawie, nie można więc czynów zabronionych określać w aktach prawnych innej, niższej, rangi. Zakaz musi być spisany, precyzyjnie określony co do wszelkich istotnych kwestii – m.in. okoliczności czynu, motywacji sprawcy czy zagrożonego przez ten czyn dobra prawnego. Odpowiedzialność dotyczy wyłącznie tak określonego czynu, nie zaś czynu "podobnego".Zasada nieretroaktywności, zaznaczone słowa „w czasie jego popełnienia” (artykuł 1, paragraf 1): Zasada ta zakłada, że prawo karne nie może być stosowane wstecz, co oznacza, że odpowiedzialność karną poniesie tylko sprawca czynu, który był ustawowo zabroniony w momencie jego popełnienia. Zasada ta jest niezwykle istotna z punktu widzenia przewidywalności prawa i zaufania, jakie powinno wzbudzać – jednostka musi mieć pewność, czy w danej sytuacji postępuje zgodnie czy niezgodnie z prawem.Zasada społecznej szkodliwości, zaznaczone słowa „społeczna szkodliwość” (artykuł 1, paragraf 2): Zgodnie z tą zasadą stopień społecznej szkodliwości zabronionego przez ustawę czynu musi być wyższy niż znikomy. Przy ocenie tego stopnia sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.Zasada winy, zaznaczone słowa „przypisać winy” (artykuł 1, paragraf 3): Zasada ta oznacza wyłączenie tzw. odpowiedzialności obiektywnej, czyli założenia, zgodnie z którym odpowiedzialności prawnej podlegał ten, kto swoim zachowaniem doprowadził do powstania skutków ujemnych ze społecznego punktu widzenia, bez względu na to, czy skutki te zostały przez niego zawinione czy też nie. W polskim prawie karnym obowiązuje zasada odpowiedzialności subiektywnej – aby ukarać sprawcę, konieczne jest stwierdzenie jego winy związanej z pojawieniem się wspomnianych negatywnych skutków zachowania.Zasada humanitaryzmu, zaznaczone słowa „z uwzględnieniem zasad humanitaryzmu” (artykuł 3): Zgodnie z tą zasadą każdy człowiek, niezależnie od tego, jakich dopuścił się czynów, winien być traktowany z poszanowaniem jego przyrodzonej i niezbywalnej, bez względu na okoliczności, godności. Sprawca czynu zabronionego bez względu na czyny, które są jego udziałem, pozostaje człowiekiem, któremu przynależne są określone prawa. Z zasady tej wynika minimalizacja dolegliwości wobec sprawcy – tak, aby kara przyniosła pożądany skutek, lecz nie była niepotrzebne okrutna lub poniżająca.Zasada odpowiedzialności indywidualnej, zaznaczone słowa „w granicach swojej umyślności lub nieumyślności niezależnie od odpowiedzialności pozostałych” (artykuł 20): Zasada ta jest przeciwieństwem odpowiedzialności zbiorowej, według której za popełnienie zabronionego czynu odpowiada w jednakowym stopniu cała grupa, która się go dopuściła, bez względu na rzeczywisty udział i winę poszczególnych jednostek wchodzących w skład grupy. Zgodnie z tą zasadą sprawca odpowiada za czyn zabroniony tylko w takim zakresie, w jakim przyczynił się do jego popełnienia.Zasada domniemania niewinności, zaznaczone słowo „niewinnego” (artykuł 5, paragraf 1): Zgodnie z tą zasadą to nie oskarżony musi dowieść swojej niewinności, a jego wina musi zostać mu dowiedziona przed sądem. Jest to jedna z najważniejszych zasad postępowania w sprawach karnych wywodząca się jeszcze z prawa rzymskiego. Za jej stosowaniem przemawia przede wszystkim logika – fakt, że ktoś nie jest w stanie przedstawić dowodów na swoją niewinność, nie oznacza automatycznie jego winy.