Ilustracja przedstawia schemat organizacyjny Najwyższej Izby Kontroli. W jej skład wchodzą: prezes NIK, wiceprezesi NIK, kolegium NIK, departamenty i delegatury. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Prezes NIK. Najwyższa Izba Kontroli jest organem kolegialnym, lecz w jej strukturze wyeksponowana została funkcja prezesa. Prezes Najwyższej Izby Kontroli stoi na czele i odpowiada za prace NIK. Jest powoływany przez sejm za zgodą senatu na 6-letnią kadencję, z możliwością jednokrotnego ponownego powołania. Prawo zgłoszenia kandydata na to stanowisko przysługuje: marszałkowi sejmu lub grupie co najmniej 35 posłów. Powołanie Prezesa NIK następuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Uchwała o powołaniu Prezesa NIK przekazywana jest do senatu, który w ciągu 30 dni od jej otrzymania wyraża na nią zgodę lub odmawia tej zgody. Niepodjęcie uchwały w ciągu tego okresu oznacza wyrażenie zgody przez senat. Odmowa zgody senatu powoduje konieczność ponowienia procedury i powołania na to stanowisko innej osoby.
Prezes NIK, co ma gwarantować jego apolityczność, nie może zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, ani wykonywać innych zajęć zawodowych, nie może także należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z godnością jego urzędu. Prezes NIK korzysta z immunitetu formalnego, o uchyleniu którego decyduje sejm (art. 206). Prezes NIK nie ponosi odpowiedzialności politycznej. Może być odwołany przez sejm w przypadku: zrzeczenia się stanowiska, uznania trwałej niezdolności do sprawowania funkcji ze względu na chorobę, skazania prawomocnym wyrokiem sądu za popełnienie przestępstwa, skazania przez Trybunał Stanu. Zdjęcie przestawia dojrzałego mężczyznę. Jego twarz jest owalna, są na niej zmarszczki. Mężczyzna ma szpakowate, krótko ostrzyżone włosy. Ubrany jest w garnitur, koszulę i krawat.

Marian Banaś – prezes Najwyższej Izby Kontroli od 2019 r. 2. Wiceprezesi NIK. Wiceprezesi Najwyższej Izby Kontroli są powoływani przez Prezydium Sejmu na wniosek Prezesa NIK. 3. Kolegium NIK. W skład kolegium wchodzą:
prezes, wiceprezesi, dyrektor generalny NIK i 14 innych członków powoływanych na okres 3 lat przez Prezydium Sejmu na wniosek Prezesa NIK, z założeniem, że 7 z nich jest powoływanych spośród przedstawicieli nauk prawnych i ekonomicznych, a 7 spośród wyższych rangą pracowników NIK (skład akademicko-urzędniczy). Osoby wchodzące w skład Kolegium NIK są w wykonywaniu swych funkcji niezawisłe.

Do kompetencji Kolegium NIK należą:
– uprawnienia zatwierdzające (np. zatwierdzanie analizy wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej);
– uprawnienia stanowiące (np. uchwalanie opinii w przedmiocie absolutorium dla rządu,
wniosków w sprawie rozpatrzenia przez sejm określonych problemów związanych z działalnością organów wykonujących zadania publiczne);
– uprawnienia opiniodawcze (np. opinie w przedmiocie programu kontroli). 4. Departamenty i delegatury. Naczelna Izba Kontroli jest zorganizowana w departamenty na szczeblu centralnym i delegatury na szczeblu terenowym. Zdjęcie przedstawia fronton dużego, wielopiętrowego gmachu Najwyższej Izby Kontroli w Warszawie. Po jego bokach są dwa skrzydła budynku.

Siedziba NIK w Warszawie.

Ilustracja interaktywna przedstawia kwestię kontroli przeprowadzanych przez NIK. Na ilustracji ukazane są trzy pytania: Jakie są kryteria kontroli? Kogo kontroluje NIK? Kto inicjuje kontrolę NIK? Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Jakie są kryteria kontroli? Kontrola wykonywana przez Najwyższą Izbę Kontroli obejmuje całokształt działalności organów kontrolowanych, a w szczególności wykonanie budżetu państwa oraz realizację ustaw i innych aktów prawnych dotyczących działalności finansowej, gospodarczej i organizacyjno-administracyjnej. Zróżnicowanie kontroli następuje w zakresie kontrolnych kompetencji NIK wobec różnych podmiotów i kryteriów wykonywania kontroli.

Kryteriami sformułowanymi w konstytucji są:
– legalność, czyli sprawdzenie, czy działalność kontrolowanego organu ma podstawę prawną oraz czy jest zgodna z obowiązującym prawem;
– gospodarność, czyli sprawdzenie, czy poniesione nakłady przyniosły możliwie maksymalne rezultaty;
– celowość, czyli sprawdzenie, czy zrealizowane działania prowadziły do osiągnięcia zamierzonego celu;
– rzetelność, czyli sprawdzenie zgodności podejmowanych działań z postulatami wiedzy, techniki oraz zasadami dobrej wiary. 2. Kogo kontroluje NIK? Kontrola dokonywana przez NIK obejmuje:
– kontrolę działalności organów państwowych, czyli organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności (art. 203 ust. 1). Kontrola ta ma charakter obligatoryjny (konstytucyjne sformułowanie NIK kontroluje) i dotyczy całokształtu działalności wskazanych podmiotów.
– kontrolę działalności organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności (art. 203 ust. 2). Kontrola ta nie obejmuje więc kryterium celowości. Ma ona charakter fakultatywny (sformułowanie NIK może kontrolować);
– kontrolę działalności innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych, lecz jedynie z punktu widzenia legalności i gospodarności, i tylko w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe, lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa (art. 203 ust. 3). Kontrola taka ma charakter fakultatywny. Może ona objąć prywatne podmioty gospodarcze, ale bez naruszenia zasady swobody działalności gospodarczej. 3. Kto inicjuje kontrolę NIK? Najwyższa Izba Kontroli podejmuje i przeprowadza kontrolę:
– na zlecenie sejmu i jego organów;
– z własnej inicjatywy, na podstawie własnych okresowych planów pracy;
– doraźnie, na wniosek Prezesa Rady Ministrów i Prezydenta RP. Zdjęcie przedstawia dużą salę prezydialną ze stołem, przy którym zasiada sześć osób.

Posiedzenie Kolegium NIK.