Ilustracja interaktywna przedstawiająca schemat. Norma prawna składa się z hipotezy, dyspozycji i sankcji. Opis punktów znajdujących się na ilustracji. 1. Norma prawna. Koncepcja trójelementowa (trójczłonowa) zakłada, iż norma prawna składa się z hipotezy, dyspozycji i sankcji., 2. Hipoteza jest to część normy prawnej, która określa adresata normy oraz warunki i okoliczności, których spełnienie jest niezbędne, aby oczekiwać od danego podmiotu zachowania określonego w dyspozycji. Hipoteza określa zatem, kto i kiedy zobowiązany jest do określonego zachowania lub może postąpić w określony sposób. Hipoteza może określać adresata i okoliczności w sposób generalny i abstrakcyjny:
– adresat wskazany jest szeroko, np. jako każdy człowiek („Kto zabija, podlega karze”) lub poprzez wskazanie cech rodzajowych, np. każdy pracownik, każdy funkcjonariusz publiczny;
– okoliczności są abstrakcyjne, co oznacza, że wskazują na powtarzający się model sytuacyjny, np. „pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami”;
– hipoteza ma charakter generalny i abstrakcyjny w aktach normatywnych, takich jak Konstytucja RP, ustawy, rozporządzenia, akty prawa miejscowego.

Hipoteza może też określać adresata i okoliczności w sposób indywidualny i konkretny:
– adresat jest wskazany z podaniem jego cech, takich jak imię, nazwisko, adres spółki itp.;
– okoliczności są skonkretyzowane i niepowtarzalne;
– hipoteza ma charakter indywidualny i konkretny w aktach stosowania prawa, takich jak: orzeczenie sądowe, decyzja administracyjna.

Norma prawna stosunkowo rzadko obowiązuje wszystkich, wszędzie i w każdych warunkach – najczęściej tylko w określonych okolicznościach podmiotowych i przedmiotowych. Hipoteza wyznacza zakres zastosowania normy. Co do zasady jest to najbardziej rozbudowany element normy., 3. Dyspozycja to część normy określająca wzór zachowania nakazanego, zakazanego lub dozwolonego, do którego adresat jest zobowiązany lub uprawniony, gdy spełnią się warunki określone w hipotezie. Przedmiotem dyspozycji mogą być: czyny (faktyczne zachowania psychofizyczne), tj. takie zachowania, których przebieg lub następstwa uregulowane są przez prawo (np. przywłaszczenie cudzej rzeczy ruchomej, potrącenie przechodnia na światłach, prowadzenie samochodu, budowa drogi, odmowa złożenia wyjaśnień przez oskarżonego), jak też czynności konwencjonalne, tj. takie zachowania, którym istniejące normy nadają swoiste znaczenie, inne niż to, które wynikałoby z psychofizycznego przebiegu tych czynności i ich faktycznych skutków. Dyspozycja wyznacza zakres normowania normy., 4. Sankcja określa negatywną konsekwencję zachowania niezgodnego z normą.

Sankcja może być:
– represyjna –typowa dla prawa karnego i polega np. na pozbawieniu wolności, zakazie wykonywania zawodu, zakazie prowadzenia pojazdów;
– egzekucyjna – typowa dla prawa cywilnego, polega na przymusowym odebraniu rzeczy lub zmuszeniu do określonego zachowania, np. egzekucji komorniczej z wynagrodzenia za pracę czy zajęcia rachunku bankowego;
– nieważności – typowa dla prawa cywilnego i skutkuje tym, że dokonana czynność prawna jest nieważna, np. umowa sprzedaży nieruchomości, którą zawarto bez przepisanej formy aktu notarialnego.

Ilustracja interaktywna przedstawiająca schemat. Norma prawna składa się z hipotezy i dyspozycji. Opis punktów znajdujących się na ilustracji. 1. Norma prawna. Krytyka koncepcji trójelementowej prowadziła do poszukiwania bardziej podstawowej struktury normy prawnej, która dałaby się stosować w całym systemie prawnym.
Zgodnie z koncepcją dwuelementową, norma prawna składa się z: zakresu normowania (dyspozycja) i zakresu zastosowania (hipoteza)., 2. Hipoteza Zakres zastosowania – okoliczności i adresat normy., 3. Dyspozycja Zakres normowania – nakazane lub zakazane zachowania.

Ilustracja interaktywna przedstawiająca schemat. Norma sankcjonowana składa się z hipotezy i dyspozycji. Opis punktów znajdujących się na ilustracji. 1. Norma sankcjonowana. Koncepcja dwuelementowa uznaje, że sankcja nie jest koniecznym elementem każdej normy, lecz jest osobną normą, sprzężoną funkcjonalnie z normą podstawową.

Norma sankcjonowana to norma nakazująca określone zachowanie lub zakazująca go., 2. Hipoteza Okoliczności i adresat normy., 3. Dyspozycja Zachowanie nakazane, zakazane lub dozwolone adresatowi.

Ilustracja interaktywna przedstawiająca schemat. Norma sankcjonowana składa się z hipotezy i dyspozycji. Opis punktów znajdujących się na ilustracji. 1. Norma sankcjonująca nakazuje organowi kompetentnemu (adresatowi) w sytuacji złamania normy sankcjonowanej (okoliczności) skazanie łamiącego normę na określoną karę (powinne zachowanie). Norma sankcjonująca skierowana jest zawsze do organów władzy publicznej, ponieważ tylko one mają odpowiednie kompetencje, by stwierdzić naruszenie normy sankcjonowanej oraz wystosować odpowiednie sankcje wobec osoby ją naruszającej., 2. Hipoteza Zakłada sytuację, gdy adresat normy sankcjonowanej nie zastosował się do jej dyspozycji., 3. Dyspozycja Reguła skierowana do określonego organu publicznego, zawierająca nakaz zastosowania określonej sankcji.