E-materiały do kształcenia zawodowego

Obwody główne pojazdów trakcyjnych

Montaż i eksploatacja środków transportu szynowego — Technik elektroenergetyk transportu szynowego

bg‑green

Słownik pojęć dla e‑materiału

1

Słownik pojęć zawiera objaśnienia pojęć związanych z zagadnieniami omawianymi w niniejszym e‑zasobie. Pojęcia uporządkowano alfabetycznie.

cewka
cewka

część obwodu elektrycznego. Posiada uzwojenie, czyli nawinięte na walec, pierścień lub płaszczyznę zwoje przewodnika. Może posiadać rdzeń magnetyczny z materiału ferromagnetycznego (silnie oddziałującymi z magnesem).

elektryczny zespół trakcyjny (EZT)
elektryczny zespół trakcyjny (EZT)

pojazd szynowy, składający się zazwyczaj z dwóch członów sterowniczych (po jednym na każdym końcu pojazdu, człony skrajne) oraz członów pośrednich, opartych na wózkach klasycznych lub tzw. wózkach Jakobsa, przystosowany do przewozu pasażerów. Charakteryzuje się zazwyczaj jedną wspólną przestrzenią pasażerską na długości całego pojazdu. Wykorzystywany zarówno w ruchu aglomeracyjnym (zwykle jedna przestrzeń pasażerska), jak i dalekobieżnym (wydzielone przedziały). W odróżnieniu od klasycznych lokomotyw jego urządzenia odpowiedzialne za napęd są rozproszone po całym pociąg, a nie jak w lokomotywie skupione w jednym miejscu.

nawrotnik
nawrotnik

zadaniem nawrotnika jest zmiana kierunku przepływającego prądu przez uzwojenie i tym samym zmiana kierunku jazdy lokomotywy/elektrycznego zespołu trakcyjnego. Konstrukcja nawrotnika to skrzynia, w której zamocowany jest ułożyskowany wał stalowy, na który nałożono krzywki wykonane z materiału izolacyjnego. W przedniej części nawrotnika zamocowany jest napęd pneumatyczny i dwa zawory elektropneumatyczne sterujące. Na izolowanych listwach zamocowane są styczniki. Nawrotnik zamocowany jest w szafie w pozycji wiszącej.

RDePebaTH6G9n
Nawrotnik
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
obwód główny
obwód główny

jest to obwód trakcyjny, w którego skład wchodzą wszystkie urządzenia wysokiego napięcia związane z napędem pojazdu

odbierak prądu
odbierak prądu

element pojazdu lub urządzenia zasilanego z zewnątrz energią elektryczną (wyłączając pojazdy zasilane kablem i z akumulatorów) stykający się z przewodem jezdnym lub szyną prądową, służący doprowadzeniu napięcia zasilającego.

odgromnik zaworowy
odgromnik zaworowy

służy do ograniczania szczytowej wartości przepięć najczęściej pochodzenia atmosferycznego i zapewnienia przerwania prądu zwarciowego przy napięciu roboczym. Zasadniczymi częściami odgromnika zaworowego jest iskiernik oraz połączony z nim szeregowo rezystor. Rezystor odgromnika składa się z kilku płytek, wykonanych z ziaren karbonitu i spojonych lepiszczem. Rezystor zmienia swoją rezystancję w zależności od natężenia prądu. Zarówno iskiernik jak i rezystor są umieszczone w szczelnej obudowie porcelanowej. Z chwilą pojawienia się w sieci przepięcia o wartości zagrażającej izolacji chronionych urządzeń, następuje przeskok na iskierniku napięcia (zapłon) i przez odgromnik zaczyna płynąć prąd do ziemi.

R1Zq7BOSmQZQ8
Odgromnik zaworowy
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
odłączniki silników trakcyjnych
odłączniki silników trakcyjnych

służą do tego, aby w przypadku wystąpienia awarii silnika, odłączyć go od głównego obwodu wysokiego napięcia.

odłącznik pantografu
odłącznik pantografu

odłączniki pantografów służą do tego, aby w razie wystąpienia sytuacji awaryjnej (np. uszkodzenia pantografów) móc elektrycznie je odłączyć.

RqJfm3uZ9TKvn
Odłącznik pantografów
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
przekaźnik nadmiarowo — prądowy
przekaźnik nadmiarowo — prądowy

służy do zabezpieczenia obwodów i aparatów WN przed skutkami przepływu prądu o nadmiernej mocy będącego wynikiem zaistnienia w obwodzie zwarcia do masy.

przekaźnik Regulacji Przyspieszenia
przekaźnik Regulacji Przyspieszenia

Umożliwia rozruch jednostki w dwóch stopniach przyspieszenia (wał kułakowy jest przesterowany przy mniejszym lub większym prądzie). Za załączanie i wyłączanie przekaźnika oraz sterowanie jego pracą odpowiada nastawnik jazdy zespołu trakcyjnego, natomiast za sterowanie przyspieszeniem i kierunkiem jazdy — nastawnik kierunkowy (nawrotnik).

przekaźnik różnicowo — prądowy
przekaźnik różnicowo — prądowy

zabezpiecza obwody wysokiego napięcia przed zwarciem powstałym w skutek dostania się np. wody, śniegu do silników trakcyjnych. Jest to elektryczne urządzenie zabezpieczające, które rozłącza obwód po wykryciu, że prąd elektryczny, który z niego wypływa nie jest równy prądowi wpływającemu.

przekaźnik Samoczynnego Rozruchu
przekaźnik Samoczynnego Rozruchu

służy do sterowania wałem Kułakowym w czasie rozruchu elektrycznego zespołu trakcyjnego. Obwód magnetyczny przekaźnika składa się z rdzenia dwóch wsporników ruchomej zwory oraz łożyska. Wsporniki mocują przekaźnik do izolowanej płyty tworząc tzw. podstawę przekaźnika na końcu ruchomej zwory znajduje się zestyk z ruchomą śrubą współpracujący ze stałym stykiem. Styk pomocniczy zamocowany jest w dolnej części przekaźniki i posiada wyprowadzone styki NN. Dodatkowo zwora wyposażona jest w sprężynę, która przeciwdziała strumieniowi magnetycznemu. Sprężyna posiada regulację naciągu. Regulując sprężyną zwiększa się lub zmniejsza szybkość działania przekaźnika. Na rdzeniu osadzona jest cewka prądowa i cewka pomocnicza napięciowe. Cewka napięciowa (pomocnicza) zasilana jest podczas zmiany pozycji wału kułakowego i przygotowuje przekaźnik samoczynnego rozruchu do działania.

rezystor rozruchowy
rezystor rozruchowy

jego zadaniem jest ograniczenie wartości prądów płynących w czasie rozruchu przez uzwojenie silnika trakcyjnego w celu kontrolowania ilości przepływu prądu w danych fazach rozruchu, tak aby następował on w łagodny sposób.

silniki trakcyjne
silniki trakcyjne

W pojazdach trakcyjnych stosuje się silniki trakcyjne zależnie od typu zastosowanego napędu. Rozróżnia się silniki trakcyjne prądu stałego - komutatorowe (tzw. szeregowe) oraz silniki na prąd przemienny - indukcyjne, najczęściej: klatkowe, asynchroniczne, trójfazowe.Są to maszyny elektryczne, przetwarzające energię elektryczną na mechaniczną w postaci momentu obrotowego. Podstawowymi elementami silników trakcyjnych są stojan i obracający się w nim wirnik. Stojan wykonany jest w formie wydrążonego walca i stanowi jednocześnie korpus silnika (jego obudowę) najczęściej jako odlew żeliwny lub staliwny. Wirnik jest częścią obrotową silnika, która obraca się wewnątrz stojana.

sterowanie wielokrotne (sterowanie ukrotnione)
sterowanie wielokrotne (sterowanie ukrotnione)

polega na tym że pojazdy z napędem (odpowiednio do tego przystosowane) można łączyć ze sobą, np. dwie lokomotywy lub dwa elektryczne zespoły trakcyjne są sterowane z jednej kabiny maszynisty przez jednego maszynistę.

stycznik
stycznik

jest to aparat elektryczny, który może załączać i wyłączać prądy robocze w obwodzie, a także prądy przeciążeń.

stycznik elektromagnetyczny
stycznik elektromagnetyczny

jest to mechaniczny łącznik służący do zamykania i otwierania obwodu elektrycznego w którym to płynie prąd roboczy. Do jego pracy wykorzystuje się pole magnetyczne. Konstrukcja takiego aparatu elektrycznego opiera się na zamontowanej w nim cewce, a po załączeniu napięcia uruchamia się działanie podobne do magnesu, które to przyciąga zworę. Strumień pola magnetycznego powoduję przyciągniecie zwory do której przymocowane są styki ruchome. Styki ruchome łączą się z nieruchomymi, likwidując przerwę w obwodzie elektrycznym poprzez łączenie ze sobą elementów.

stycznik elektropneumatyczny
stycznik elektropneumatyczny

mechaniczny łącznik służący do zamykania i otwierania obwodu elektrycznego w którym płynie prąd roboczy. Do jego pracy (zasilania) wykorzystuje się sprężone powietrze. Konstrukcja takiego aparatu elektrycznego polega na tym, że odpowiednie mechanizmy w nim powodują pracę styków ruchomych poprzez dostarczenie sprężonego powietrza. Sprężone powietrze dostarczane jest do siłownika pneumatycznego, który powoduje pracę styku ruchomego. Styki ruchome łączą się ze stykami nieruchomymi zamykając obwód elektryczny.

stycznik uziemiający
stycznik uziemiający

służy do ochrony przed pojawieniem się wysokiego napięcia przy otwartych dziwach szafy. Jego rolą jest zabezpieczenie szafy wysokiego napięcia (WN) przed pojawieniem się niebezpiecznego wysokiego napięcia — nazywa się to potocznie uziemieniem.

wagon silnikowy
wagon silnikowy

kolejowy pojazd trakcyjny posiadający własny napęd silnikowy i przeznaczony do przewozu pasażerów lub towarów koleją. Może jeździć samodzielnie (tramwaj, wagon spalinowy, wagon elektryczny, autobus szynowy, wagon akumulatorowy, wagon parowy), ciągnąć (ew. pchać) wagony doczepne, pełniąc funkcję lokomotywy lub być niesamodzielną częścią składową zespołu trakcyjnego

wagon sterowniczy, wagon rozrządczy
wagon sterowniczy, wagon rozrządczy

pojazd nietrakcyjny wyposażony w kabinę maszynisty. Przeznaczony jest do przewozu pasażerów lub towarów. Posiada urządzenia sterownicze i miejsce dla prowadzącego pociąg, ale nie posiada napędu. Nie może jeździć samodzielnie i zwykle stanowi część składową zespołu trakcyjnego lub pociągu push‑pull

wał kułakowy
wał kułakowy

jest nastawnikiem krzywkowy suchym, o napędzie powietrznym. Styczniki tego nastawnika służą do zwierania oporów rozruchowych i oporów bocznikowania w obwodzie głównym zespołu trakcyjnego, według zaprogramowanego schematu. Wał kułakowy umożliwia rozruch elektrycznego zespołu trakcyjnego.

R15fGNCvOQTVD
Wał kułakowy
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
zespół trakcyjny
zespół trakcyjny

zestaw wagonów połączonych ze sobą o niezmiennej konfiguracji w normalnych warunkach pracy (rozłączalny w warunkach warsztatowych). W zespole trakcyjnym mogą występować wagony napędowe, wagony rozrządcze (sterujące), wagony rozrządczo‑napędowe (łączce funkcję sterującą i napędowe), wagony doczepne. Wagon, który posiada napęd nazywany jest wagonem napędowym — z uwagi na rodzaj napędu możemy rozróżnić wagony z napędem elektrycznym, spalinowym. Wagony rozrządcze — wagony wyposażone w kabinę sterującą wraz z urządzeniami do sterowania. Wagony doczepne — wagony, które mają wyłącznie miejsca do siedzenia lub przewożenia bagażu i są włączone do zespołu trakcyjnego.