Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
E-materiały do kształcenia zawodowego

Stosowanie podstaw inżynierii środowiska i melioracji

BUD.21. Organizacja i prowadzenie robót związanych z budową obiektów inżynierii środowiska - Technik inżynierii środowiska i melioracji 311208

bg‑green

Słownik pojęć dla e‑materiału

Instrukcja korzystania ze słownika

Słownik pojęć do e‑materiału zawiera hasła oraz ich definicje. Hasła zostały ułożone w kolejności alfabetycznej. Wybrane pojęcia zawierają również odsyłacze (linki) do elementów składowych e‑materiału, w których zostały użyte. Poprawne korzystanie ze słownika pojęć pozwoli Ci opanować podstawowy zasób słownictwa branżowego oraz ułatwi przyswojenie wiedzy zawartej w e‑materiale.

1
agroklimat
agroklimat

Charakterystyczny dla danego miejsca lub obszaru przebieg warunków pogodowych, określonych na podstawie wieloletnich obserwacji meteorologicznych i traktowany jako czynnik produkcji rolnej.

bloki betonowe
bloki betonowe

Produkt powstały z wysokiej klasy betonu metodą wibrowania odlewu. Zamocowane uchwyty ułatwiają przenoszenie bloków i ustawianie ich na gruncie, posadzce czy betonowych płytach, zaś system symetrycznych zamków, charakterystyczny dla konstrukcji bloków, umożliwia połączenie poszczególnych elementów.

budownictwo wodne
budownictwo wodne

Dział budownictwa zajmujący się projektowaniem, wykonywaniem i utrzymywaniem urządzeń wodnych. Działania z zakresu infrastruktury technicznej mają na celu racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi, realizację celów gospodarki wodnej, ochronę środowiska oraz wykonywanie badań modelowych.

ciek
ciek

Wody powierzchniowe liniowe, płynące w wyżłobionych przez siebie łożyskach otwartych. Mogą to być zarówno wody płynące stale, jak i w ciągu dłuższego czasu, a także wody płynące pod wpływem siły ciężkości.

czarnoziemy
czarnoziemy

Gleby o czarnym poziomie próchniczym, które powstają najczęściej pod stepami ze skał bogatych w węglan wapnia. Występują w klimacie umiarkowanym ciepłym w strefie półsuchej. Ze względu na wysoką żyzność tego rodzaju gruntów większość ich areału została przystosowana pod uprawę roślin, w szczególności buraków cukrowych, bawełny i pszenicy. Kształtują się w procesie czarnoziemnym (darniowym), polegającym na dostarczaniu przez bujną roślinność trawiastą ilości materii organicznej przewyższającej tę, która w tym czasie ulega rozkładowi (mineralizacji).

gęstość gleby
gęstość gleby

Stosunek masy fazy stałej gleby do objętości tej fazy. Cecha stabilna, uzależniona głównie od składu minerałów i ilości materii organicznej, nie zaś od stopnia ułożenia ziaren gleby, czyli ilości porów i wolnych przestrzeni w glebie.

gleby bagienne
gleby bagienne

Mało urodzajne gleby powstające przy spełnieniu warunku stałej wilgotności gruntu, czyli w obecności roślin wilgotnolubnych i płytkiego zwierciadła wód podziemnych. Niedostatek tlenu powoduje powstanie torfu poprzez hamowanie rozkładu resztek organicznych. Są gruntami wykorzystywanymi pod pastwiska i łąki. Należą do gleb śród strefowych. Nie przepuszczają wody bądź proces ten trwa długo.

gleby bielicowe
gleby bielicowe

Złożone są z ubogich skał macierzystych takich jak granity czy piaski wydmowe. Zawierają w profilu wyraźny wybielony poziom wymywania oraz rdzawobrunatny kolor poziomu wymycia. Powstają w procesie bielicowania, polegającego na zmianie profilu podłoża poprzez działanie zakwaszonej wody, która przyspiesza rozpuszczanie się soli i węglanów. Proces ten powoduje utratę jonów fosforu, magnezu, wapnia i sodu przez wierzchnią warstwę gleby. W Polsce gleby bielicowe są najczęściej zalesiane lub odłogowane, stanowią zaledwie około 10% wszystkich gruntów.

gleby brunatne
gleby brunatne

Gleby z profilem o trójdzielnej budowie – ich najgłębsza warstwa to skała macierzysta, nad którą występuje wietrzeniowy poziom brunatnienia i poziom próchniczny. Powstają z różnego rodzaju podłoży – od iłów po gliny – w procesie wietrzenia biochemicznego (brunatnienia). Proces ten polega na uwalnianiu tlenków żelaza, łączących się następnie z próchnicą. Dzielą się na zasadowe i kwaśne. Występują w klimatach: wilgotnym, ciepłym i umiarkowanym.

gleby górskie
gleby górskie

Bardzo zróżnicowane gleby, zajmujące około 16% powierzchni lądów. Ich cechy zależą od warunków klimatycznych, typów podłoża, nachylenia stoków czy charakteru porastającej je roślinności. Silna erozja glebowa sprawia, że niemożliwe jest dojrzałe wykształcenie gleby – erozja zmywa jej wierzchnią warstwę. Ze względu na wysokość nad poziomem morza charakteryzuje je strefowość pionowa (piętrowość).

grunty rodzime
grunty rodzime

Grunty znajdujące się w tym samym miejscu, w którym powstały w wyniku procesów geologicznych, takich jak osadzanie czy wietrzenie. Dzielimy je na: skaliste i nieskaliste. Wśród nieskalistych wyróżniamy: organiczne i mineralne.

grunty nasypowe
grunty nasypowe

Grunty przerobione przez człowieka w ramach działalności gospodarczej lub przemysłowej, np. zwałowiska, wysypiska czy budowle.

kamienie naturalne
kamienie naturalne

Skały, minerały lub substancje stałe pochodzenia organicznego.

kiszka faszynowae
kiszka faszynowae

Element budowlany stosowany w hydrotechnice i melioracji, przy wznoszeniu budowli regulacyjnych i umocnieniach brzegów oraz skarp. Składa się z wiązki – formowanej z pędów wikliny, gałęzi drzew liściastych, iglastych, z pęków chrustu – ułożonej wzdłuż osi, przewiązanej drutem. Wiązka ma kształt wydłużonych walców. Jej średnica wynosi od 10 do 30 cm, zaś długość od kilku do 40 m.

klasa bonitacyjna
klasa bonitacyjna

Klasa gruntu definiowana w ramach gleboznawczej klasyfikacji gruntów na podstawie urzędowej tabeli gruntów, określająca jakość gleby pod względem jej wartości użytkowej, uwzględniająca żyzność gleby, stosunki wodne w glebie, stopień kultury gleby i trudność uprawy w powiązaniu z agroklimatem, rzeźbą terenu oraz niektórymi elementami stosunków gospodarczych.

klasyfikacja wg klasy bonitacyjnej wyszczególnia:
klasyfikacja wg klasy bonitacyjnej wyszczególnia:
  1. grunty orne,

  2. grunty zrekultywowane,

  3. łąki, pastwiska,

  4. grunty zadrzewione i zakrzewione,

  5. grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych,

  6. grunty pod stawami rybnymi,

  7. grunty rolne zabudowane,

  8. grunty pod rowami,

  9. grunty rolne zajęte pod uprawy wieloowocowe – sady owocowe, krzewy owocowe.

koparka
koparka

Maszyna przeznaczona do robót ziemnych, które umożliwiają oddzielanie urobku od gruntu i przeniesienie go na środki transportowe lub na składowisko materiału. Skała się z: siłowników hydraulicznych, wysięgnika, podwozia, zwolnicy, ramienia i łyżki.

koparka podsiębierna
koparka podsiębierna

Koparka stosowana do skarpowania, wykonywania przekopów i rowów, gdzie poziom urabianego gruntu znajduje się poniżej poziomu ustawienia koparki. Prace wykonywane są z poziomu górnej krawędzi wykopu.

koparka z osprzętem przedsiębiernym
koparka z osprzętem przedsiębiernym

Koparka stosowana w miejscach, w których poziom urabianego gruntu znajduje się powyżej poziomu ustawienia koparki. Oznacza to, że koparka ta często pracuje na poziomie dna wykopu. Podczas pracy współpracuje z pojazdami odwożącymi urobek.

koparka z osprzętem chwytakowym
koparka z osprzętem chwytakowym

Koparka stosowana w regulacji rzek przy oczyszczaniu i pogłębianiu koryt rzecznych. Posiada samoczynnie otwierający się i zamykający chwytak zawieszony na linach, który zagłębia się w grunt pod własnym ciężarem.

koparka z osprzętem zbierakowym
koparka z osprzętem zbierakowym

Koparka stosowana do wykonywania przekopów, nasypów, skarpowania i pogłębiania. 

kostki betonowe
kostki betonowe

Produkt powstały w procesie wibroprasowania, podczas którego łączona jest masa betonowa, czyli warstwa konstrukcyjna, z warstwą ścieralną. Kostki składają się z odpowiednio dobranych i spełniających parametry jakościowe elementów: cementu, wody, barwników, kruszywa i plastyfikatorów czyli substancji, ułatwiającej nadawanie pożądanej elastyczności danej substancji.

kultura gleby
kultura gleby

Stan, w którym gleba może szybko i łatwo doprowadzić rolę do długookresowej sprawności. Kultura gleby nie występuje naturalnie, jest to cecha nadana przez człowieka poprzez wieloletnią i celową działalność. Budowaniu kultury gleby sprzyja nawożenie organiczne, płodozmian czy uprawa roślin motylkowatych.

mady (fluwisole)
mady (fluwisole)

Gleby powstające w procesie gromadzenia się materiału niesionego przez wodę, akumulowanego przez wytracanie energii wody. Charakteryzują się naprzemianległymi warstwami o różnych składach granulometrycznych – od zbliżonych do skrajnie różnych. Wyróżniamy mady lekkie, średnie i ciężkie.

melioracja wodna
melioracja wodna

Polega na regulowaniu stosunków wodnych w celu ułatwienia uprawy gleby, zwiększenia jej zdolności produkcyjnej, a także ochrony użytków rolnych przed powodziami. Pozwala na tworzenie lepszych warunków do hodowli zwierząt (podprowadzanie nadmiaru wody), czy też zwiększenie obszarów upraw leśnych i rolnych (nawadnianie gruntów). Melioracja wykonywana na potrzeby rolnictwa nazywana jest agromelioracją.

młynek hydrometryczny
młynek hydrometryczny

Urządzenie mające formę wiatraczka. Służy do pomiaru prędkości wody płynącej. Wykonanie pomiaru polega na policzeniu obrotów, które wykonuje wiatraczek przez określony czas. Przy pomiarach młynkiem hydrometrycznym należy zwracać uwagę, aby pomiar nie był zbyt krótki, ponieważ wartość prędkości wody ulega szybkim, chociaż niewielkim, wahaniom.

RQVZxuGlBVMwH
Źródło: Wtshymanski / Wikimedia Commons / CC‑BY‑SA‑3.0
okładzina betonowa
okładzina betonowa

Betonowe, elastyczne, estetycznie wykonane płyty, które nie tylko chronią ścianę, ale i dekorują wnętrze budynku.

piasek
piasek

Luźna skała osadowa, złożona z ziaren mineralnych (najczęściej kwarcu) niezwiązanych spoiwem.

przepływomierz elektromagnetyczny
przepływomierz elektromagnetyczny

Przyrząd pomiarowy służący do zmierzenia prędkości przepływu medium przez daną powierzchnię prostopadłą. Przepływomierz elektromagnetyczny wykorzystuje zjawisko indukcji elektromagnetycznej Faradaya. Pomiary przy pomocy przepływomierza są niezależne od ciśnienia, gęstości, temperatury i lepkości produktu, a także niezawodne i powtarzalne.

R1WoE7BFQzyku
pogłębiarka
pogłębiarka

Jednostka pływająca mająca na celu pogłębianie akwenów wodnych. Można rozróżnić pogłębiarki jednoczerpakowe i wieloczerpakowe. Maszyny te wykonują cykle odspajania gruntu, podnoszenia urobku ponad zwierciadło wody i transportu na miejsce odkładania.

pomiary hydrometryczne
pomiary hydrometryczne

Pomiary mające na celu wyznaczenie prędkości i objętości przepływu wody przy danym napełnieniu. W ramach pomiarów hydrometrycznych wykonujemy m.in. sondowanie dna, pomiary natężenia przepływu (w kanałach otwartych) lub określanie frakcji materiału dennego.

pomiary meteorologiczne i obserwacje
pomiary meteorologiczne i obserwacje

Pomiary instrumentalne wartości elementów meteorologicznych (temperatury i wilgotności powietrza, ciśnienia atmosferycznego, parowania z powierzchni Ziemi, ilość opadów, kierunku i prędkości wiatru, usłonecznienia, wielkości określających promieniowanie w atmosferze) oraz obserwacje wizualne obiektów (np. chmur, cząstek opadowych) i zjawisk atmosferycznych, wykonywane w celu poznania aktualnego stanu atmosfery. Pomiary, wykonywane na lądzie, morzu, w powietrzu oraz z przestrzeni kosmicznej, przeprowadza się przy użyciu: termometrów, higrometrów, barometrów, ewaporometrów, deszczomierzy, aktynometrów, pyrheliometrów, pyranometrów, pyrgeometrów i lub zastępujących je urządzeń automatycznych. Wyniki pomiarów metereologicznych i obserwacji służą m.in. do opracowywania prognoz pogody, pełnią również istotną rolę w energetyce, rolnictwie, komunikacji, budownictwie (umożliwiają ostrzeganie przed niebezpiecznymi zjawiskami atmosferycznymi). Wykonywane są w jednakowych warunkach oraz według jednolitych zasad.

pomiary sytuacyjne
pomiary sytuacyjne

Czynności techniczne wykonywane w celu określenia wielkości, kształtu i wzajemnego położenia szczegółów terenowych.

porowatość
porowatość

Właściwość gleby świadcząca o występowaniu między elementami stałej fazy gleby wolnych przestworów. Wyraża się ją w procentach, które opisują stosunek objętości przestworów do objętości całkowitej opisywanej bryły glebowej.

przelew mierniczy
przelew mierniczy

Pomiar natężenia przepływu cieczy. Przelew mierniczy najczęściej dokonywany jest metodą spiętrzeniową, a poziom spiętrzenia badany jest przez czujnik ultradźwiękowy, następnie zaś przeliczany na wielkość natężenia zgodnie z formułą. Przelew mierniczy może zostać przeprowadzony tylko w przypadku ścieków oczyszczonych i pozbawionych stałych zanieczyszczeń. Kolejnym warunkiem jego użycia jest zapewnienie swobodnego i niezakłóconego odpływu cieczy z przelewu.

regulacja cieków
regulacja cieków

Przedsięwzięcia mające na celu kształtowanie przekroju poprzecznego i podłużnego, a także układu poziomego koryta naturalnego cieku.

rędziny (gleby darniowe‑węglanowe)
rędziny (gleby darniowe‑węglanowe)

Gleba kalcymorficzna, płytka, międzystrefowa. Powstaje w procesie wietrzenia skał wapiennych. Na ogół są to grunty żyzne, kwalifikowane jako niższe klasy gleby ze względu na trudności w ich uprawianiu. Wyróżniamy rędziny siarczanowe i węglanowe.

roboty regulacyjne
roboty regulacyjne

Prace wykonywane w ciekach naturalnych, służące poprawie warunków korzystania z wód i ochronie przeciwpowodziowej lub ochronie przed suszą. Prace te mają na celu kształtowanie przekroju podłużnego i  poprzecznego oraz układu poziomego koryta cieku naturalnego. Prace regulacyjne są to prace wykraczające poza działania związane z bieżącym utrzymaniem wód.

roboty melioracyjne
roboty melioracyjne

Prace mające na celu regulację stosunków wodnych w celu polepszenia zdolności produkcyjnej gleby i ułatwienia jej uprawy. Polegają na wykonaniu i  przebudowie urządzeń melioracyjnych, tj. rowów, drenowań, rurociągów, stacji pomp służących do celów rolniczych, ziemnych stawów rybnych, grobli na obszarach nawadnianych, systemów nawodnień grawitacyjnych i ciśnieniowych.

równiarka
równiarka

Sprzęt służący do przemieszczeń gruntu na niewielkie odległości. Przy jego pomocy profiluje się podłoża pod nawierzchnię dróg, lotnisk, rowów i poboczy oraz wyrównuje nasypy.

skrapiarka nadpoziomowa
skrapiarka nadpoziomowa

Sprzęt stosowany do urabiania skarpy położonej poniżej stanowiska koparki.

skrapiarka podpoziomowa
skrapiarka podpoziomowa

Sprzęt stosowany do urabiania skarpy położonej powyżej stanowiska koparki.

spycharka
spycharka

Sprzęt służący głównie do odspajania gruntu, wykonywania wykopów, przemieszczania urobku na bliskie odległości (piętnastu do stu metrów), zagęszczania podłoża, niwelacji i profilowania terenu.

stopień plastyczności
stopień plastyczności

Parametr określający konsystencję gruntu i wskazujący stosunek pomiędzy naturalną wilgotnością gleby a granicą plastyczności (który wyraża się we wzorze IIndeks dolny L = (w - wIndeks dolny P)/IIndeks dolny P.) Stopień plastyczności wyrażany jest w skali od 0 do 1; obowiązują następujące kategorie:

stopień zagęszczenia
stopień zagęszczenia

Wiodący parametr geotechniczny dla gruntów niespoistych. Jest miarą zagęszczenia gruntów sypkich. Wykorzystuje się go przy określaniu nośności danego ośrodka gruntowego.

ściśliwość
ściśliwość

Zdolność gruntu do zmniejszenia objętości ze względu na przykładane obciążenie. Miarą ściśliwości jest edometryczny moduł ściśliwości pierwotnej, oznaczany jako M0, oraz M oznaczający moduł ściśliwości wtórnej. Wyznacza się ją dzięki badaniom gruntu przy użyciu edometru.

uziarnienie
uziarnienie

Wyrażony w procentach udział ziaren mineralnych (frakcji granulometrycznych). Podstawowa cecha gleby mająca wpływ na inne jej właściwości, np. zawartość składników niezbędnych dla życia roślin (makroelementy, mikroelementy), pojemność sorpcyjną itd.

wilgotność gleby
wilgotność gleby

Właściwość gleby określająca zawartość wody. Wilgotność poszczególnych warstw profilu gleby wyraża jej zasobność w wodę.

wieloczerpakowa koparka podpoziomowa
wieloczerpakowa koparka podpoziomowa

Koparka stosowana do odspajania i przemieszczania gruntu za pomocą czerpaków umieszczonych na obwodzie koła lub łańcucha okalającego drabinę czerpakową. 

wody głębinowe
wody głębinowe

Wody położone głęboko pod powierzchnią terenu, odizolowane warstwami nieprzepuszczalnymi. Charakteryzują się wysoką mineralizacją i  ciśnieniem złożowym. Nie ulegają przemieszczeniu.

wody gruntowe
wody gruntowe

Wody podziemne zasilane bezpośrednio opadami atmosferycznymi. Są one słabo izolowane przed czynnikami antropogenicznych (elementami działalności człowieka mającymi wpływ na rozwój żywych organizmów).

wody podziemne
wody podziemne

Wody występujące pod powierzchnią ziemi w wolnych przestrzeniach skał skorupy ziemskiej, tworzące, w zależności od głębokości występowania, wody przypowierzchniowe oraz głębsze użytkowe poziomy wodonośne. Źródłem wód podziemnych są: infiltracja – wsiąkanie opadów atmosferycznych do podłoża skalnego, kondensacja pary wodnej zawartej w powietrzu występującym w próżniach skalnych, niektóre procesy geologiczne związane z powstawaniem skał i struktur budowy geologicznej.

wody powierzchniowe
wody powierzchniowe

Wody śródlądowe (z pominięciem wód podziemnych), wody przybrzeżne i przejściowe. Ze względu na stan chemiczny wód terytorialnych, możemy je - w wyjątkowych sytuacjach - zaliczyć do wód powierzchniowych. Wody powierzchniowe dzielimy na stojące i płynące.

wody wgłębne
wody wgłębne

Wody zalegające pod nieprzepuszczalnymi utworami geologicznymi, posiadające dobrą lub średnią izolację przed wpływami zanieczyszczeń.

wody zaskórne
wody zaskórne

Woda, która gromadzi się w strefie saturacji po roztopach lub obfitych opadach. Znajduje się w zasięgu korzeni roślin. Z powodu powolnego wsiąkania w glebę poddana jest zanieczyszczeniom i wahaniom temperatury.

zgarniarka
zgarniarka

Sprzęt służący do odspajania gruntu. Ścina wierzchnią warstwę gruntu, przewozi ją, a następnie wyładowuje, plantuje i zagęszcza. 

żwir
żwir

Luźna, okruchowa skała osadowa. Skały i minerały, tworzące żwir, mają średnicę od 2 mm do kilku centymetrów.