E-materiały do kształcenia zawodowego

Montowanie i kontrolowanie montowanych elementów konstrukcji budowlanych

BUD.08. Montaż konstrukcji budowlanych - Monter konstrukcji budowlanych 711102 Technik budownictwa 311204

bg‑green

Słownik pojęć dla e‑materiału

Instrukcja korzystania ze słownika

Słownik pojęć do e‑materiału zawiera hasła oraz ich definicje. Hasła zostały ułożone w kolejności alfabetycznej. Wybrane pojęcia zawierają również odsyłacze (linki) do elementów składowych e‑materiału, w których zostały użyte. Poprawne korzystanie ze słownika pojęć pozwoli Ci opanować podstawowy zasób słownictwa branżowego oraz ułatwi przyswojenie wiedzy zawartej w e‑materiale.

1
belka dźwigowa
belka dźwigowa

element konstrukcyjny, który jest zaprojektowany w celu przenoszenia obciążeń pionowych i poziomych, często stosowany do podpierania lub przenoszenia ciężkich ładunków w budynkach i innych strukturach

cieśla (dachowy)
cieśla (dachowy)

rzemieślnik specjalizujący się w konstrukcji, montażu i naprawach elementów drewnianych używanych do budowy dachów. Jego głównym zadaniem jest przygotowanie, cięcie, formowanie i montaż drewnianych belek, krokwi, więźby oraz innych elementów konstrukcyjnych niezbędnych do stworzenia stabilnej i solidnej konstrukcji dachu. Cieśla wykorzystuje różnorodne narzędzia i techniki, a także interpretuje plany budowlane i precyzyjnie wykonuje prace związane z drewnianymi elementami dachowymi, zapewniając wytrzymałość, estetykę i funkcjonalność całej konstrukcji dachowej

dźwigar
dźwigar

poziomy lub ukośny element konstrukcji o dużych rozpiętościach, którego zadaniem jest przenoszenie działających prostopadle do jego osi wzdłużnej obciążeń na podpory. Zalicza się do niego: pojedyncze układy prętowe, blachownice, drewniane wiązary dachowe, stalowe kratownice

dźwigar kratowy (kratownica)
dźwigar kratowy (kratownica)

sztywna konstrukcją w postaci kraty, powstała z drewnianych, stalowych lub żelbetowych prętów. Do usztywnienia elementów wzdłużnych i pionowych służą elementy ukośne (zastrzały, tężniki). Miejsca łączenia prętów określa się węzłami

dźwigar pełny
dźwigar pełny

belka stalowa lub drewniana o przekroju przeważnie prostokątnym, które mają jednolitą strukturę na przestrzeni całej długości. Dźwigary pełne są stosowane do przenoszenia

dźwig samojezdny
dźwig samojezdny

to urządzenie dźwignicowe osadzone na odpowiednio wzmocnionym podwoziu samochodu ciężarowego lub podwoziu samojezdnym. Napędzany jest jednym lub dwoma silnikami. Składa się z wciągarek oraz wysięgnika umieszczonego na obrotowej kolumnie, które umożliwiają podnoszenie, opuszczanie i przemieszczanie ciężkich ładunków przez obrót kolumny oraz regulację wysięgu. Maszyna operuje w trybach transportowym i dźwigowym. Podwozie zazwyczaj jest podnoszone za pomocą wysuwnych podpór, które stanowią integralną część urządzenia. Żurawie samojezdne są najczęściej wykorzystywane w branży budowlanej do montażu obiektów przemysłowych. Służą do prac transportowych i przeładunkowych na terenie zakładów pracy, portach, składowiskach czy bazach transportowych

hakowy
hakowy

osoba zajmująca się pracą hakową na budowie dachu jest specjalistą odpowiedzialnym za montaż pokryć dachowych, wykorzystując technikę mocowania z użyciem haków, klamer lub specjalnych zapięć

jętka
jętka

pozioma belka, której długość nie powinna przekraczać 3,5 m, znajdująca się w górnej części wiązara dachowego pełnego i niepełnego. Łączy, w celu usztywnienia konstrukcji, parę krokwi, jednocześnie dzieląc każdą z nich na dwa odcinki. Przy parciu wiatru przenosi siły poziome z jednej krokwi na drugą, zabezpieczając je przed ugięciem lub rozsunięciem

R1OvvflX5DGrw
Jętka
Źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula, licencja: CC BY-SA 3.0.
kalenica
kalenica

nazwa pochodzi od „skalania”, czyli połączenia słomy, która była maczana w rozrobionej glinie i układana na szczycie dachu, aby uzyskać większą szczelność strzechy. Kalenica główna to górna, pozioma krawędź dachu, miejsce, w którym stykają się krawędzie połaci dachowych. Kalenice narożne tworzą linie przecięcia skośnych krawędzi dachu

konstrukcja drewniana
konstrukcja drewniana

rodzaj konstrukcji budowlanej, w której elementy nośne i podstawowe komponenty składowe są zrobione z drewna lub jego pochodnych. Wykorzystanie drewna w konstrukcji dachu wynika z jego naturalnej trwałości, lekkości, elastyczności oraz możliwości formowania różnorodnych kształtów konstrukcyjnych

konstrukcja stalowa
konstrukcja stalowa

rodzaj konstrukcji budowlanej, w której elementy nośne oparte są na stalowych materiałach, wykorzystujących różne rodzaje stali. Zastosowanie tej technologii wynika głównie z jej znakomitej wytrzymałości, elastyczności oraz zdolności do formowania zróżnicowanych kształtów konstrukcyjnych

konstrukcja żelbetowa
konstrukcja żelbetowa

rodzaj konstrukcji budowlanej, w której elementy nośne wykonane są z żelbetu, czyli betonu zbrojonego stalą; stosowana jest ze względu na swoją wytrzymałość i możliwość kształtowania różnych form

kosz
kosz

wklęsła, nachylona krawędź, znajdująca się w miejscu przecięcia dwóch połaci dachowych; jej zadaniem jest zbieranie wody z połaci

krawędź szczytowa
krawędź szczytowa

górna bądź boczna krawędź połaci dachu na jej przecięciu ze ścianą szczytową; może albo wychodzić nad dach, albo być nim przykryta

krokiew
krokiew

element konstrukcyjny w budownictwie dachowym, stanowiący skośne belki drewniane lub metalowe, umieszczony równolegle do pozostałych i stanowiący podstawę dla pokrycia dachu materiałem takim jak blacha, dachówka czy gont. Jej główną funkcją jest podtrzymywanie konstrukcji dachu oraz równomierne rozprowadzanie obciążeń na więźbę dachową.

R5FhzLdF92WWu
Krokiew
Źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula, licencja: CC BY-SA 3.0.
krzyżulec
krzyżulec

poziomy element konstrukcyjny w tradycyjnej więźbie dachowej łączący ze sobą przeciwległe krokwie w celu wzmocnienia struktury i zapewnienia stabilności całej konstrukcji dachu. Jest to istotny element, który przeciwdziała rozsunięciu się krokwi i utrzymuje ich równomierne ułożenie.

lukarna (gibel)
lukarna (gibel)

element architektoniczny, pionowe okienko konstrukcyjne, nierzadko ozdobione, z oddzielnym daszkiem, umieszczone na bądź w dachu, doświetlające poddasze

maszyna montażowa
maszyna montażowa

urządzenie lub sprzęt specjalnie zaprojektowany do montażu różnych elementów konstrukcyjnych, takich jak podzespoły budowlane, prefabrykaty czy inne składowe konstrukcji

monter
monter

osoba zajmująca się montażem różnych elementów konstrukcyjnych lub instalacyjnych w budynkach i strukturach; może być odpowiedzialna za zestawianie i łączenie komponentów w celu budowy całości

murłata
murłata

belka dachowa ułożona równolegle do ścian budynku. Jej głównym zadaniem jest łączenie konstrukcji dachu z murami budynku oraz efektywne przenoszenie obciążeń z więźby dachowej na te ściany.

niter
niter

osoba specjalizująca się w łączeniu elementów konstrukcyjnych poprzez stosowanie nitów jako metody mocowania; zajmuje się przygotowaniem, zakładaniem i utwardzaniem nitów w elementach konstrukcyjnych, aby tworzyć trwałe połączenia w budynkach, mostach, konstrukcjach stalowych i innych projektach budowlanych

okap
okap

odprowadzająca wodę z dachu pozioma dolna krawędź ukośnej połaci dachu; okap wysunięty jest poza linię zewnętrznych murów budynku

połać dachowa
połać dachowa

powierzchnia dachu, ograniczona przez linie naroża, kosza okapu oraz – opcjonalnie – kalenicy. naroże – grzbiet dachu; miejsce, w którym pod kątem ostrym łączą się dwie połaci dachowe

płatew
płatew

pozioma belka usytuowana równolegle do kalenicy; może to być belka główna, boczna lub pomocnicza, w zależności od układu konstrukcyjnego dachu.

Ra1tWcADXwur8
Płatew
Źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula, licencja: CC BY-SA 3.0.
spawacz
spawacz

osoba specjalizująca się w łączeniu różnych elementów konstrukcyjnych poprzez spawanie, czyli topienie materiału bazowego i dodatkowego w celu uzyskania trwałego połączenia

słup
słup

element konstrukcyjny umieszczony na podwalinach, mający za zadanie wspierać płatwie i przekazywać obciążenia dachowe na fundamenty lub inne konstrukcje nośne. Odgrywa istotną rolę w zapewnieniu stabilności oraz równomiernego rozłożenia sił na całej konstrukcji dachowej.

RBtkiKCktW8vh
Słup
Źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula, licencja: CC BY-SA 3.0.
stolec
stolec

to pionowy element konstrukcyjny, najczęściej w formie słupa lub kolumny, który służy do podpierania i stabilizowania innych elementów konstrukcyjnych, takich jak belki, dźwigary, płyty czy dachy. Stolce są używane do przenoszenia obciążeń z górnych elementów konstrukcji na fundamenty lub na inne elementy nośne, które z kolei przenoszą te obciążenia do gruntu.

sygnalista
sygnalista

to osoba, która jest odpowiedzialna za przekazywanie sygnałów i komunikatów między operatorem żurawia a hakowym. Sygnalista określa drogę przemieszczanego ładunku, obserwuje ładunek w trakcie transportu i wydaje odpowiednie polecenia. Komunikuje się za pomocą właściwego urządzenia komunikacyjnego, sygnałów dźwiękowych, sygnałów świetlnych i / lub sygnałów ręcznych. Odpowiada za bezpieczne środowisko pracy oraz zapewnienie przestrzegania procedur, aby uniknąć wypadków i zagrożeń dla pracowników.

szczyt
szczyt

ograniczony połaciami dachu fragment ściany na wysokości poddasza bądź ozdobne zwieńczenie elewacji lub jej części w kształcie trójkąta

wciągarka budowlana
wciągarka budowlana

urządzenie mechaniczne służące do podnoszenia i opuszczania ładunków, materiałów lub innych elementów konstrukcyjnych na placu budowy

wiązar
wiązar

podstawowy składnik konstrukcji dachu, element nośny więźby dachowej, najczęściej przyjmujący formę równoramiennego trójkąta.

wiązary jętkowe
wiązary jętkowe

wiązar drewniany o rozpiętościach do 9 m, oparty na belkach wiązarowych lub ścianie za pośrednictwem murłaty lub belki oczepowej. Składa się z krokwi przenoszących naprężenia zginające i ściskające, oraz jętki, która przenosi naprężenia rozciągające.

R1En6epsrhasw
Wiązary jętkowe
Źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula, licencja: CC BY-SA 3.0.
wiązary pełne
wiązary pełne

mają zastosowanie w budynkach z nieużytkowym poddaszem. W skład wiązara pełnego wchodzi para krokwi, słupy i kleszcze, które obejmują słupy i krokwie z obu stron, usztywniając połączenie. Słupki wraz z płatwiami i mieczami tworzą tzw. ścianki stolcowe. Wiązary te ustawia się co 4 m. Obciążenia w takiej konstrukcji przekazywane są częściowo na strop, a częściowo na ściany zewnętrzne

ROB81BsAsoqhQ
Wiązary pełne
Źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula, licencja: CC BY-SA 3.0.
wiązary puste
wiązary puste

mają zastosowanie w budynku z poddaszem użytkowym. Krokwie oparte są tu na płatwiach. Wiązary te ustawia się co 3‑5 m. Obciążenia w takiej konstrukcji przekazywane są częściowo na strop, a częściowo na ściany zewnętrzne

RqTCnyHVdju8U
Wiązary puste
Źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula, licencja: CC BY-SA 3.0.
wiązary wieszarowe
wiązary wieszarowe

wiązary dachowe z rozwiązaniem jednowieszakowym lub dwuwieszakowym, w którym wieszak, czyli element rozciągany, dźwiga kilka par krokwi za pośrednictwem płatwi. Rozwiązania jednowieszakowe stosuje się do rozpiętości 8 m. Przy większych rozpiętościach konieczne jest zastosowanie dodatkowych krzyżulców i większej liczby wieszaków

R1f1lCPALnuQg
Wiązary wieszarowe
Źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula, licencja: CC BY-SA 3.0.
wiązary z jętką podpartą
wiązary z jętką podpartą

znajdują zastosowanie, gdy wymagane są dłuższe jętki, które same w sobie nie gwarantują stabilności konstrukcji. Tego rodzaju układ konstrukcyjny jest szczególnie często używany w przypadku budynków o większej rozpiętości ścian zewnętrznych, przekraczającej 7,5 m.

R1TccGog3xyLc
Wiązary z jętką podpartą
Źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula, licencja: CC BY-SA 3.0.
wieszar
wieszar

rama składająca się z wieszaka, zastrzałów, mieczy i tramu.  Wieszak to element wieszara, którego zadaniem jest podpieranie płatwi. Zastrzał to ukośnie usytuowany długi element konstrukcyjny, usztywniający więźbę dachową; łączy słup z tramem albo belką stropową. Miecz to ukośny element, łączący się na ogół z dwoma innymi na nakładkę lub czopy; jego zadaniem jest zmniejszenie rozpiętości płatwi oraz usztywnienie konstrukcji dachowej; miecze stosuje się najczęściej w płaszczyźnie pionowej, prostopadle do wiązara; łączy jętkę, kleszcz lub płatew ze słupem. Tram to główna pozioma belka w drewnianych konstrukcjach trójkątnego wiązara, która łączy na dole parę krokwi.

więźba jętkowa
więźba jętkowa

konstrukcja ta stosowana jest przy większych wymiarach dachu – od 6,0 do 9,0 m. Często wznosi się ją w domach z poddaszem użytkowym, ponieważ umożliwia uzyskanie odpowiedniego kształtu pomieszczeń mieszkalnych. Składa się z krokwi o długości powyżej 4,5 m połączonych w kalenicy i opartych na murłatach oraz z jętek łączących naprzeciwległe krokwie, a tym samym przejmujących siły rozporowe, nadających sztywność konstrukcji. Ważne jest, aby jętka spinała krokiew na odpowiedniej wysokości: część dolna, licząc od murłaty, nie powinna przekraczać 4,5 m, natomiast górna, licząc od kalenicy, 2,5 m. Konstrukcję tę wzmacnia się w kierunku podłużnym za pomocą wiatrownic lub łat

R16pwF83MVB9Z
Więźba jętkowa
Źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula, licencja: CC BY-SA 3.0.
więźba jętkowo‑płatwiowa
więźba jętkowo‑płatwiowa

konstrukcja będąca wariantem krokwiowo‑jętkowej, w którym znajdują się ściany stolcowe, czyli rzędy słupów opartych w dolnej części na belce podwalinowej, a od góry spiętych płatwią pośrednią. Zwiększa to stabilność dachu w sytuacji, gdy jętki są długie. Rozwiązanie to jest stosowane w budynkach, w których ściany stolcowe mają rozpiętość – w przypadku jednej ściany – do 10 m, a w przypadku dwóch ścian stolcowych – nawet do 12 m

więźba krokwiowa
więźba krokwiowa

konstrukcja nośna dachu bez podpór pośrednich, stosowana w przypadku, gdy odległość pomiędzy punktami podparcia nie przekracza 6 m. Składa się z par krokwi, stykających się ze sobą w części górnej, w dolnej zaś opartych na murłatach

RrqQcXo6WKMUv
Więźba krokwiowa
Źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula, licencja: CC BY-SA 3.0.
więźba płatwiowa
więźba płatwiowa

konstrukcja dachu, w której dolne płatwie spoczywają na stropie lub ściance kolanowej, pozostałe zaś są podparte słupami. Jako element nośny, więźby te powinny mieć stosunkowo duży przekrój poprzeczny, np.16x20 cm

RlwkzbVejoZh3
Więźba płatwiowa
Źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula, licencja: CC BY-SA 3.0.
więźba płatwiowo‑kleszczowa
więźba płatwiowo‑kleszczowa

uniwersalna konstrukcja, stosowana w dachach jedno-, dwuspadowych, płaskich i stromych, w budynkach o rozpiętości ścian zewnętrznych sięgającej nawet 16 m. Więźba płatwiowo‑kleszczowa przypomina dach jętkowo‑płatwiowy z dwiema ścianami stolcowymi, z tą różnicą, że poziome płatwie nie podpierają jętek, ale ukośne krokwie. W dachu tego typu z reguły wykonuje się dwa rodzaje wiązarów ‒ główne i pośrednie. Wiązar główny jest tworzony przez parę krokwi opierających się na płatwiach, dwa słupy stolcowe oraz parę kleszczy, czyli parę belek. Ramy pośrednie są podpierane jedynie przez płatwie. Wszystkie wiązary opierają się w dolnej części krokwi na murłatach. Jest to najbardziej uniwersalny i najczęściej stosowany rodzaj więźby dachowej

RoGGSgUWuE2tO
Więźba płatwiowo‑kleszczowa
Źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula, licencja: CC BY-SA 3.0.
więźba wieszarowa
więźba wieszarowa

konstrukcja dachu stosowana głównie wtedy, gdy odległości pomiędzy ścianami nośnymi są bardzo duże, wynoszą np. ok. 10 m, a wszystkie obciążenia, ze względu na brak ścian nośnych, muszą być przekazane na ściany zewnętrzne. Krokwie przekazują obciążenia np. na płatwie, a te zaś – na wieszaki zamiast na słupy

RNIaRD02e0Z0O
Więźba wieszarowa
Źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula, licencja: CC BY-SA 3.0.
wykusz
wykusz

wzorowana na budownictwie Bliskiego Wschodu forma architektoniczna w kształcie wyodrębnionego fragmentu budynku; usytuowany powyżej parteru wykusz poszerza przylegające wnętrze. Zazwyczaj ozdobiony oknami, wsparty jest na wspornikach, nakryty osobnym daszkiem

zblocze
zblocze

zestaw rolek lub bloczków zamocowanych na wspólnej konstrukcji, które umożliwiają prowadzenie liny lub łańcucha w celu podnoszenia lub przenoszenia ładunków przy użyciu wciągarki lub innego mechanizmu

żuraw montażowy
żuraw montażowy

duża maszyna dźwigowa, która jest wykorzystywana do podnoszenia i przenoszenia ciężkich elementów konstrukcyjnych w procesie montażu budowlanego