E-materiały do kształcenia zawodowego

Ustalanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sporządzanie dokumentacji powypadkowej

BPO.01. Zarządzanie bezpieczeństwem w środowisku pracy - Technik bezpieczeństwa i higieny pracy 325509

bg‑azure

Słownik pojęć dla e‑materiału

1
badania lekarskie
badania lekarskie

wszyscy pracownicy mają obowiązek odbywania wstępnych, okresowych i kontrolnych badań lekarskich, zwanych badaniami profilaktycznymi; według Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.), Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 69, poz. 332 z późn. zm. – ost. z 2015 r. poz. 457) i Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 12 listopada 2020 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy

bezpieczeństwo
bezpieczeństwo

stan, w którym ryzyko odniesienia obrażeń (przez osoby) lub spowodowania szkody zostało ograniczone do akceptowalnego poziomu; ta definicja, jako jeden z aspektów jakości, obowiązuje w normach dotyczących jakości; są również inne definicje terminu „bezpieczeństwo”, jak np.: osiąganie poziomu ryzyka akceptowalnego dla danego przedsiębiorstwa

bezpieczeństwo i higiena pracy
bezpieczeństwo i higiena pracy

  1. zespół warunków, które muszą być zachowane, aby ludzie mogli pracować bezpiecznie, czyli bez wypadku i bez szkody dla zdrowia;

  2. zespół przedsięwzięć obejmujący wszystkie działania i angażowane w nie środki służące zapobieganiu urazom (wypadkom przy pracy);

  3. stan warunków i organizacji pracy oraz zachowań pracowników zapewniający wymagany poziom ochrony zdrowia i życia przed zagrożeniami występującymi w środowisku pracy; według PN–N–18001 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania.

choroba zawodowa
choroba zawodowa

za chorobę zawodową uważa się chorobę wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanych „narażeniem zawodowym”; rozpoznanie choroby zawodowej u pracownika lub byłego pracownika może nastąpić w okresie jego zatrudnienia w narażeniu zawodowym albo po zakończeniu pracy w takim narażeniu, pod warunkiem wystąpienia udokumentowanych objawów chorobowych w okresie ustalonym w wykazie chorób zawodowych; według Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. 1974 Nr 24, poz. 141)

czas pracy
czas pracy

czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy lub innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy; według Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. 1974 Nr 24, poz. 141)

czynnik niebezpieczny
czynnik niebezpieczny

czynnik, którego oddziaływanie może prowadzić do urazu lub innego istotnego natychmiastowego pogorszenia stanu zdrowia człowieka bądź zejścia śmiertelnego

czynnik szkodliwy
czynnik szkodliwy

czynnik, którego oddziaływanie może prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia człowieka

czynnik uciążliwy
czynnik uciążliwy

czynnik niestanowiący zagrożenia dla życia lub zdrowia człowieka, lecz utrudniający pracę lub przyczyniający się w inny istotny sposób do obniżenia jego zdolności do wykonywania pracy lub innej działalności bądź wpływający na zmniejszenie wydajności

dokumentacja powypadkowa
dokumentacja powypadkowa

zespół sporządza z dochodzenia powypadkowego dokument o nazwie „protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku” (protokół powypadkowy); protokół powypadkowy musi zawierać załączniki w postaci informacji uzyskanych od świadka zdarzenia i osoby poszkodowanej oraz dokumentację fotograficzną i rysunkową z miejsca wypadku; dokumentacja obejmuje także: kartę rejestracji wypadku, kartę wypadku w drodze do pracy lub z pracy i statystyczną kartę wypadku; ponadto pracodawca jest zobowiązany do prowadzenia rejestru wypadków przy pracy

nagłe zdarzenie
nagłe zdarzenie

pojęcie „nagłość” – pierwszy warunek uznania określonego zdarzenia za wypadek przy pracy – zostało ukształtowane przez orzecznictwo sądowe; przełomowe znaczenie dla rozstrzygnięcia tej kwestii miał wyrok Trybunału Ubezpieczeń Społecznych z 19 września 1958 r. (nr IR III 140/58); przyjęto wówczas, że cechę „nagłości” ma zdarzenie, którego czas trwania nie przekracza jednej dniówki roboczej; zdarzeniem nagłym jest więc zarówno trwający kilka sekund kontakt dłoni stolarza z piłą tarczową, jak i kilkugodzinne oddziaływanie tlenku węgla (czadu) na palacza kotłów centralnego ogrzewania; „nagłość” określa czas oddziaływania czynnika niebezpiecznego na organizm człowieka; skutki tego oddziaływania mogą ujawnić się natychmiast lub dopiero po pewnym czasie – po kilku dniach, a nawet tygodniach; przyjęty pogląd utrwalił się w orzecznictwie sądowym

niezdolność do pracy
niezdolność do pracy

niezdolna do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu; całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy; częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji; niezdolność do pracy oraz jej związek z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, a także związek śmierci ubezpieczonego lub rencisty z takim wypadkiem lub chorobą ustala lekarz orzecznik (lekarz upoważniony przez ZUS); według Ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn.: Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322)

odzież ochronna
odzież ochronna

odzież stosowana w środowisku pracy, która okrywa lub zastępuje odzież osobistą i która została zaprojektowana w celu zapewnienia ochrony przed zagrożeniami. Nie zalicza się do niej odzieży stosowanej podczas prac, gdy występuje jedynie ryzyko intensywnego zabrudzenia lub kontaktu z substancjami, które nie są szkodliwe dla zdrowia

okoliczności wypadku
okoliczności wypadku

wszystko, co towarzyszyło wypadkowi przy pracy

pierwsza pomoc
pierwsza pomoc

zespół czynności wykonywanych w razie wypadku, urazu lub nagłego ataku choroby w celu ochrony życia lub zdrowia poszkodowanego oraz zminimalizowania niekorzystnych następstw, zanim możliwe będzie udzielenie specjalistycznej pomocy medycznej (po przewiezieniu do szpitala)

płatnik składek
płatnik składek

w prawie ubezpieczeń społecznych jednostki organizacyjne bądź też osoby zobligowane z jakiegokolwiek tytułu do obliczenia należnych składek, pobrania ich oraz przekazania tych składek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych

pracodawca
pracodawca

pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników

pracownik
pracownik

pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę

przyczyna zewnętrzna
przyczyna zewnętrzna

przyczyna zewnętrzna – drugi warunek uznania określonego zdarzenia za wypadek przy pracy – występuje wówczas, gdy do urazu dochodzi w wyniku oddziaływania na człowieka czynnika występującego poza nim;
nie ma cech wypadku przy pracy uraz, który jest następstwem zakłóceń wywołanych przez czynnik tkwiący wyłącznie w organizmie poszkodowanego, tj. przyczynę wewnętrzną, na przykład uraz wskutek upadku spowodowanego atakiem epilepsji, śmierć w wyniku zawału mięśnia sercowego w okolicznościach nieodbiegających rażąco od warunków powszechnie przyjmowanych za normalne;
przyczyna zewnętrzna nie musi być związana wyłącznie z działaniem sił przyrody, narzędzi, maszyn i urządzeń, energii, czynników chemicznych i tym podobnych; może nią być każdy czynnik zewnętrzny mogący wywołać uraz, w tym także czynności wykonywane przez samego poszkodowanego, np. wysiłek fizyczny związany z przemieszczaniem ciężarów – nawet wówczas, gdy masa przenoszonych ładunków nie przekracza dopuszczalnych norm dźwigania; taki sens ma między innymi uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 11 lutego 1963 r. nr III PO 15/62 (OSNCP 1963 r., zeszyt nr 10), zgodnie z którą cechy przyczyny zewnętrznej może mieć nadmierny wysiłek fizyczny lub psychiczny związany z pracą, jeśli może on być za taki uznany dla określonej osoby – ze względu na stan wydolności jej organizmu;
przyczyna zewnętrzna, w przeciwieństwie do przyczyny wewnętrznej, nie musi występować jako wyłączna; przy zbiegu obu rodzajów przyczyn – uaktywnienie się schorzenia samoistnego (mogącego samodzielnie występować jedynie jako przyczyna wewnętrzna) pod wpływem czynnika zewnętrznego (przyczyny zewnętrznej) – spełniony jest warunek do uznania określonego zdarzenia za wypadek; przykładem może być perforacja wrzodu żołądka pod wpływem wysiłku fizycznego; przy takim zbiegu przyczyn nie ma zastosowania zasada szacowania stopnia wpływu każdej z przyczyn na powstanie urazu i jego skutki;
pogląd ten potwierdza również stan późniejszego orzecznictwa sądowego

rejestr wypadków przy pracy
rejestr wypadków przy pracy

kodeks pracy nakłada na pracodawcę obowiązek rejestrowania wypadków przy pracy oraz przechowywania dokumentacji powypadkowej przez 10 lat. Rejestr wypadków przy pracy powinien zawierać:

  1. imię i nazwisko poszkodowanego,

  2. miejsce i datę wypadku,

  3. informacje dotyczące skutków wypadku dla poszkodowanego,

  4. datę sporządzenia protokołu powypadkowego,

  5. stwierdzenie, czy wypadek jest wypadkiem przy pracy

środki ochrony indywidualnej
środki ochrony indywidualnej

wszelkie środki noszone lub trzymane przez pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń związanych z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym również wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu. Do środków ochrony indywidualnej nie zalicza się:

  • zwykłej odzieży roboczej i mundurów, które nie są specjalnie przeznaczone do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracownika,

  • środków ochrony indywidualnej używanych przez wojsko, policję i inne służby utrzymania porządku publicznego,

  • wyposażenia stosowanego przez służby pierwszej pomocy i ratownicze,

  • środków ochrony indywidualnej stosowanych na podstawie przepisów Prawa o ruchu drogowym,

  • wyposażenia sportowego,

  • środków służących do samoobrony lub odstraszania,

  • przenośnych urządzeń do wykrywania oraz sygnalizowania zagrożeń i naruszania porządku publicznego

środki profilaktyczne
środki profilaktyczne

środki stosowane w celu ograniczenia ryzyka zawodowego

uraz
uraz

zgodnie z art. 2 pkt 13 Ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 2017 r., poz. 1773 z późn. zm.) „uraz” jest uszkodzeniem tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania niebezpiecznego czynnika zewnętrznego;
powstanie urazu jest czwartym warunkiem uznania określonego zdarzenia za wypadek przy pracy; nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w związku z pracą, a nie spowodowało „urazu”, nie jest wypadkiem przy pracy; jest ono – coraz częściej – określane pojęciem „wydarzenie wypadkowe bezurazowe” (WWB)

wypadek ciężki
wypadek ciężki

zgodnie z art. 3 ust. 5 Ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 2017 r., poz. 1773 z późn. zm.) za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej, lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała

wypadek przy pracy – przepisy prawne i definicje
wypadek przy pracy – przepisy prawne i definicje

zgodnie z art. 3 ust. 1 Ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 2017 r., poz. 1773 z późn. zm.) za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

  1. podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;

  2. podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;

  3. w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy, a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy;

określone zdarzenie może być zakwalifikowane jako wypadek przy pracy jedynie wówczas, gdy spełnia równocześnie wszystkie cztery warunki podane w definicji

wypadek śmiertelny
wypadek śmiertelny

zgodnie z art. 3 ust. 4 Ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 2017 r., poz. 1773 z późn. zm.) za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć poszkodowanego w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od wypadku

wypadek zbiorowy
wypadek zbiorowy

zgodnie z art. 3 ust. 6 Ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 2017 r., poz. 1773 z późn. zm.) za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby

zagrożenie
zagrożenie

stan środowiska służby lub pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę;

zawód
zawód

zbiór zadań (zespół czynności) wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy, będących świadczeniami na rzecz innych osób, wykonywanych stale lub z niewielkimi zmianami przez poszczególne osoby i wymagających odpowiednich kwalifikacji (wiedzy i umiejętności), zdobytych w wyniku kształcenia lub praktyki; wykonywanie zawodu stanowi źródło dochodów; szczególnym rodzajem zawodu jest profesja

związek z pracą
związek z pracą

związek urazu z pracą – trzeci warunek uznania określonego zdarzenia za wypadek przy pracy – może zachodzić zarówno wówczas, gdy do urazu dojdzie podczas wykonywania pracy, jak i podczas pozostawania tylko w dyspozycji pracodawcy (lub innego podmiotu), na rzecz którego miała być świadczona praca (oczekiwanie na polecenia na terenie zakładu lub w innym miejscu, wyznaczonym przez pracodawcę lub ten podmiot);
zerwanie związku z pracą występuje w szczególności w sytuacji, gdy poszkodowany nie świadczy pracy bez uzasadnienia; związek zdarzenia z pracą, poza przypadkami wynikającymi wprost z definicji wypadku przy pracy, zostaje jednak zachowany w warunkach, gdy poszkodowany nie świadczy pracy, a wykonuje inne czynności, w tym służące zaspokojeniu jego własnych potrzeb; jako przykłady (według poglądów utrwalonych w orzecznictwie sądowym) można wskazać: upadek powodujący uraz w drodze do sklepu w celu zakupu artykułów żywnościowych do spożycia podczas przerwy śniadaniowej, skaleczenie dłoni przy zmywaniu talerza po posiłku w czasie tej przerwy itp.; problem związku zdarzenia wypadkowego z pracą od lat wzbudza wiele wątpliwości, a wyrazem tego jest orzeczenie sądowe

Interaktywne materiały sprawdzające
Przewodnik dla nauczyciela