E-materiały do kształcenia zawodowego

Renowacja sztukatorskich elementów architektury

BUD.23. Wykonywanie i renowacja detali architektonicznych wyodrębnionej w zawodzie: Technik renowacji elementów architektury 311210

bg‑green

Słownik pojęć dla e‑materiału

1
cokoły, gzymsy i kolumny
cokoły, gzymsy i kolumny

Dekoracyjne detale architektoniczne. Cokół to podstawa, na której umieszczane są dzieła sztuki. Gzyms to profilowany element architektoniczny chroniący elewację (pozioma listwa wystającą przed lico muru) oraz element dekoracyjny, stanowiący kompozycyjnie zamknięcie elewacji (złożone z kilku profilowanych listew lub w postaci gładkiego pasa). Kolumna to pionowa podpora architektoniczna o przekroju koła lub wielokąta foremnego.

czerpak
czerpak

Podręczne narzędzie budowlane, wykonane z mocnej nierdzewnej stali z przytwierdzoną rączką, pozwalające na wydobywanie i transport mas płynnych i zapraw budowlanych.

Rm8mPUFjsn1X5
Czerpak
dokumentacja konserwatorska
dokumentacja konserwatorska

Zbiór informacji dotyczących obiektu zabytkowego w zakresie koniecznym do przeprowadzenia przy nim prac konserwatorskich oraz informacji o prowadzeniu tych prac. Dokumentacja pozwala spojrzeć na obiekt pod kątem technologicznym, artystycznym, historycznym i umożliwia zestawić te dane ze stanem aktualnym – wszystko po to, aby dobrać metody, materiały, narzędzia i sprzęt do wykonania prac i nie naruszyć oryginalnych powłok. Dokumentacja konserwatorska składa się z materiałów opisowych, fotograficznych, rysunkowych i rzeczowych. Część opisowa zawiera informacje o rodzaju obiektu, jego pochodzeniu, czasie powstania, technice, materiale, z którego został wykonany; znajdują się tam również ogólne wymiary i kształt, a także dane właściciela lub użytkownika obiektu. Niezwykle istotna w dokumentacji jest inwentaryzacja obiektu. Stanowi ona integralną część dokumentacji technicznej lub konserwatorskiej i składa się z części: opisowej, rysunkowej i fotograficznej. Część rysunkowa dokumentacji technicznej i konserwatorskiej to rzuty obiektu, przekroje podłużne i poprzeczne, widoki elewacji obiektu. W części fotograficznej znajdziemy utrwalony na kliszy zabytek – widoczny z każdej strony w widoku ogólnym, fotografie detali oraz zniszczeń. Dopuszcza się możliwość dołączenia większej liczby zdjęć do dokumentacji na płycie CD.

kielnia
kielnia

Narzędzie murarskie składające się ze stalowej, prostokątnej lub trapezowej płytki. Kielnia służy do nakładania i rozprowadzania zaprawy budowlanej.

R2pZyy7OT5mMd
Kielnia
klej kostny
klej kostny

Silnie wiążący klej pochodzenia zwierzęcego, otrzymywany z kości.

lutownica
lutownica

Służy do łączenia metalowych części za pomocą niskotopliwego spoiwa do lutowania miękkiego. Znajduje zastosowanie m.in. przy pracach blacharskich, dekarskich i podczas renowacji.

RFVtmI8ImsGCv
Lutownica oporowa
łopata
łopata

Narzędzie składające się ze styliska, czyli uchwytu, i tzw. łyżki wykonanej ze stali nierdzewnej.

R1dByjfEnBFYa
Łopata
malarstwo ścienne
malarstwo ścienne

Zazwyczaj dużych rozmiarów malowidła, malowane na ścianie lub z intencją zamieszczenia ich w tym miejscu.

R1KD0WH9D6TiT
Malowidła ścienne na rzymskiej kamienicy
metoda usuwania nawarstwień z elementów architektonicznych - laser
metoda usuwania nawarstwień z elementów architektonicznych - laser

W metodzie tej wykorzystuje się wiązkę elektronów promieniowania laserem. Jest ona coraz szerzej stosowana w praktyce konserwatorskiej. Dzięki niej uzyskujemy precyzję w usuwaniu nawarstwień. W procesie oczyszczania powierzchni czarne nawarstwienia, absorbując energię cieplną, jaką niesie wiązka lasera promieniowania optycznego, nagrzewają się do temperatury, w której następuje ich wyparowanie. Nazywamy to zjawiskiem ablacji laserowej, czyli gwałtownego odparowywania materiału z powierzchni do stanu gazowego lub plazmy z pominięciem gazu cieplnego. Czyszczenie laserem nie wytwarza ogromnych ilości odpadów, np. zużytego ścierniwa. Jedynymi substancjami powstającymi podczas czyszczenia laserem są pyły i gazy z usuniętego materiału. Jest to zabieg czasochłonny i stosunkowo drogi ze względu na stosowaną aparaturę. Główne zadania w tej metodzie to właściwa kalibracja lasera oraz bardzo dokładne i pracochłonne używanie wiązki lasera na poszczególnych elementach architektury.

metoda usuwania nawarstwień z elementów arcitektonicznych - ultradźwięki
metoda usuwania nawarstwień z elementów arcitektonicznych - ultradźwięki

W metodzie usuwania nawarstwień ultradźwiękami stosuje się specjalne urządzenia dentystyczne, tzw. skalery ultradźwiękowe. Specjalna końcówka urządzenia wprowadzana jest w drgania o częstotliwości kilkudziesięciu razy na sekundę i przykładana do powierzchni nawilżonych nawarstwień. Drgania, przenoszone w pobliże nawarstwień, rozbijane są nawarstwienia na mniejsze fragmenty które i oddzielają się od powierzchni oczyszczonej. Powoduje to rozluźnienie i złuszczenie usuwanej warstwy. Resztki nawarstwień wypłukuje się, przemywając je wodą. Metoda ta jest skuteczna w przypadku małych powierzchni. Można ją bezpiecznie stosować do nawarstwień, które mają mniejszą twardość niż podłoże.

metoda usuwania nawarstwień z elementów architektonicznych - złuszczanie nawarstwień
metoda usuwania nawarstwień z elementów architektonicznych - złuszczanie nawarstwień

Metoda złuszczania nawarstwień polega na pokryciu materiału czyszczącego roztworem substancji, która tworzy powłokę kurczącą się podczas wysychania. Substancja powinna wykazywać lepszą przyczepność do nawarstwień niż do podłoża. W wyniku jej działania następuje zerwanie warstewki tego materiału.

metoda usuwania nawarstwień z elementów architektonicznych - nagrzewanie
metoda usuwania nawarstwień z elementów architektonicznych - nagrzewanie

Ma ona zastosowanie w przypadku tych nawarstwień, w których skład wchodzi gips. Zabieg opiera się na zjawisku częściowego odwadniania gipsu, które zachodzi w temperaturze 1000C. Wskutek podgrzewania następuje pękanie i złuszczenie nawarstwień lub ich rozpad na proszek, który usuwa się szczotką. Do ogrzewania stosuje się lutownice lub ogrzewanie płomieniem powierzchni kamienia. Zabieg ten należy do bardzo pracochłonnych i mało efektywnych.

młotek
młotek

Narzędzie służące do uderzania w materiał (cel obróbki), a także do wbijania gwoździ lub klinów. Młotek składa się z obucha i trzonka.

RIr8mSAqhXgsr
Młotek
nagrzewnica
nagrzewnica

Narzędzie służące do szybkiego i skutecznego ogrzania powierzchni lub do ogrzewania miejscowego w celu osuszenia powierzchni.

RfZVVXslyKCs3
Nagrzewnica
naturalne glinki
naturalne glinki

Sepiolit, attapulgit lub talk służą do oczyszczania marmurów. Glinki nakłada się warstwą o grubości kliku milimetrów, a następnie po wyschnięciu zeskrobuje się szpachlą, pozostałości zamiata się pędzlem i przemywa wodą.

okładzina
okładzina

Element wykończeniowy, usytuowany na powierzchni muru, nadający mu cechy estetyczne.

packa
packa

Narzędzie składające się z wykonanej ze stali nierdzewnej płytki i przymocowanego na środku uchwytu. Służy do rozcierania i zacierania zaprawy.

R19Otr2Fn3cZI
Packa
patyna
patyna

Patyna to inaczej warstwa, zielony nalot tworzący się na powierzchni przedmiotów z miedzi lub jej stopów pod wpływem czynników atmosferycznych. Bardzo często pojawia się na dachach obiektów zabytkowych. Patyna nie powstaje z dnia na dzień, wymaga to czasu, a jej obecność na różnych przedmiotach świadczy o ich „zaawansowanym” wieku. Proces powstawania patyny jest naturalny i chroni przed korozją. Ponadto dachy miedziane pokryte zieloną patyną nadają obiektowi dystynkcji i szlachetnego charakteru.

polichromia
polichromia

Wielobarwna ozdoba malarska ścian, sufitów, sklepień, rzeźb, stosowana do dekoracji wewnętrznych i zewnętrznych. Wykonywano ją nie tylko na materiałach kamiennych i tynkach, ale także na drewnie, wewnątrz i na zewnątrz pomieszczeń w budownictwie sakralnym i świeckim. Wyróżniamy polichromie architektoniczne, figuralne i ornamentalne.

powłoki malarskie
powłoki malarskie

Powłoki ochronne, wykonane metodami chemicznymi i elektrochemicznymi.

przecinak
przecinak

Narzędzie służące do kucia, przecinania materiałów budowlanych lub drążenia otworów poprzez uderzenie młotka w nieostry koniec przecinaka.

R1X0JmfIdGYey
skrobia ziemniaczana
skrobia ziemniaczana

Używana do oczyszczania marmurów, nanoszona kilkukrotnie po każdorazowym przeschnięciu warstwy poprzedniej, następnie zmywana jest gorącą wodą. Wraz ze skrobią usuwane są zanieczyszczenia, nie nadaje się do zastosowania w przypadku powierzchni zniszczonych, gdyż powłoki kleju złuszczają się wraz z warstwami kamienia.

stiuk
stiuk

Masa wykonana z zaprawy gipsowej, wapiennej lub gipsowo‑wapiennej bez kruszywa bądź z kruszywem w postaci pyłu marmurowego lub drobnoziarnistego piasku; barwiony i polerowany imituje marmur (marmoryzacja). Ze stiuku wykonuje się głównie rzeźby i dekoracje architektoniczne.

sztuczna patyna
sztuczna patyna

Powstaje na skutek spływającej wody opadowej z powierzchni miedzianych. Woda ta zawiera sole i jony miedzi; spływając na powierzchnię porowatą np. betonu, tynku czy kamienia łatwo się wchłania i zostawia niebiesko‑zielone zabarwienia.

tynk
tynk

Warstwa z zaprawy gipsowej, wapiennej, cementowo‑wapiennej, wapienno‑gipsowej, pokrywająca powierzchnie ścian na zewnątrz budynku, a także sufitów, kolumn, filarów itp.

urządzenie laserowe służące do usuwania nawarstwień
urządzenie laserowe służące do usuwania nawarstwień

Służy do usuwania nawarstwień z powierzchni za pomocą odparowania cząstek materiału pod wpływem lasera. W metodzie czyszczenia laserem wykorzystuje się wiązkę elektronów promieniowania laserem. Metoda ta jest coraz powszechniejsza w praktyce konserwatorskiej. Dzięki niej uzyskujemy precyzję w usuwaniu nawarstwień. W procesie oczyszczania powierzchni czarne nawarstwienia absorbując energię cieplną, jaką niesie wiązka lasera promieniowania optycznego, nagrzewają się do temperatury, w której następuje ich wyparowanie. Jest to zjawisko ablacji laserowej, czyli gwałtownego odparowywania materiału z powierzchni do stanu gazowego lub plazmy z pominięciem gazu cieplnego. Czyszczenie laserem nie wytwarza ogromnych ilości odpadów, np. zużytego ścierniwa. Jedynymi substancjami powstającymi podczas czyszczenia laserem są pyły i gazy z usuniętego materiału. Jest to zabieg czasochłonny i stosunkowo drogi ze względu na stosowaną aparaturę. Główne zadania w tej metodzie to właściwa kalibracja lasera oraz bardzo dokładne i pracochłonne używanie wiązki lasera w kontakcie z poszczególnymi elementami architektury.