E-materiały do kształcenia zawodowego

Organizacja wykonywania i renowacji murów i tynków

BUD.24. Prowadzenie prac renowatorskich elementów - Technik renowacji elementów architektury 311210

bg‑green

Słownik pojęć do e‑materiału

1
agregat tynkarski
agregat tynkarski

Maszyna do nakładania tynku w sposób mechaniczny i ciągły. Uruchomiony agregat tynkarski rozdrabnia mieszarkę, a następnie za pomocą pompy i węża nakłada ją na powierzchnię.

betoniarka
betoniarka

Urządzenie budowlane służące do szybkiego mieszania cementu, piasku, żwiru oraz wody w celu uzyskania mieszanki betonowej. Najczęściej przybiera formę obrotowego bębna umieszczonego na metalowym stelażu (stojaku).

bloczek betonowy
bloczek betonowy

Element budowlany wykonany z betonu, zwykle o regularnym kształcie i perforowanej strukturze wewnętrznej. Stosowany jest do budowy ścian, zarówno zewnętrznych, jak i wewnętrznych.

bloczek fundamentowy
bloczek fundamentowy

Rodzaj bloczka betonowego zaprojektowanego specjalnie do konstrukcji fundamentów. Posiada odpowiednią wytrzymałość i stabilność.

bloczek silikatowy
bloczek silikatowy

Element budowlany wykonany z materiałów zawierających krzemiany, takie jak piasek i wapno. Jest lekki i dobrze izoluje cieplnie, dlatego często stosowany jest w budownictwie.

czerpak murarski
czerpak murarski

Podręczne narzędzie budowlane wykonane z mocnej nierdzewnej stali z przytwierdzoną rączką, pozwalające na wydobywanie i transport mas płynnych i zapraw budowlanych.

czyszczenie elewacji nowoczesnymi metodami chemicznymi
czyszczenie elewacji nowoczesnymi metodami chemicznymi

Usuwanie nawarstwień rozpuszczalnikami organicznymi, roztworami soli i kwasów, za pomocą alkaliów.

dezynfekcja (odgrzybianie) powierzchni tynków
dezynfekcja (odgrzybianie) powierzchni tynków

Oczyszczanie tynków poprzez zastosowanie różnych preparatów zwalczających grzyby oraz pleśnie.

hydrofobizacja
hydrofobizacja

Zabieg polegający na naniesieniu na powierzchnię czyszczoną związków chemicznych (substancji niepolarnych) tworzących cienką powłokę odpychającą cząsteczki wody. W zależności od rodzaju substancji utworzona z nich powłoka może być bardziej lub mniej hydrofobowa.

kątownik
kątownik

Urządzenie zbudowane z dwóch krawędzi tworzących kąt prosty, pozwalające w bardzo precyzyjny sposób wyznaczyć kąty oraz długości, a także znacząco ułatwiające znalezienie środka koła.

kielnia murarska
kielnia murarska

Narzędzie murarskie składające się ze stalowej, prostokątnej lub trapezowej płytki. Kielnia służy do nakładania i rozprowadzania zaprawy budowlanej.

klamry budowlane
klamry budowlane

Urządzenie przeznaczone do budowy dachów, łączenia stropów, belek, desek, cegieł.

metoda dielektryczna badania zawilgocenia murów i tynków
metoda dielektryczna badania zawilgocenia murów i tynków

Metoda fizyczna badania zawilgocenia murów i tynków; mierzony parametr: zmiana stałej dielektrycznej materiału w wyniku zmiany zawilgocenia.

metoda elektrooporowa badania murów i tynków
metoda elektrooporowa badania murów i tynków

Metoda fizyczna badania zawilgocenia murów i tynków; mierzony parametr: zmiana oporu elektrycznego materiału w wyniku zmiany zawilgocenia.

metoda karbidowa badania  murów i tynków
metoda karbidowa badania  murów i tynków

Metoda chemiczna badania zawilgocenia murów i tynków; mierzony parametr: zmiana ciśnienia acetylenu (powstałego w wyniku reakcji karbidu z wodą) w pojemniku hermetycznym.

metoda mikrofalowa badania murów i tynków
metoda mikrofalowa badania murów i tynków

Metoda fizyczna badania zawilgocenia murów i tynków; mierzony parametr: tłumienie mikrofal przechodzących przez zawilgocony materiał.

metoda neutronowa badania murów i tynków
metoda neutronowa badania murów i tynków

Metoda jądrowa badania zawilgocenia murów i tynków; mierzony parametr: ilość neutronów spowolnionych w wyniku zderzeń z atomami wodoru.

metoda prześwietlania promieniowaniem gamma badania zawilgocenia murów i tynków
metoda prześwietlania promieniowaniem gamma badania zawilgocenia murów i tynków

Metoda jądrowa badania zawilgocenia murów i tynków; mierzony parametr: zmiana natężenia promieniowania gamma po przejściu przez badany materiał.

metoda usuwania nawarstwień z elementów architektonicznych – laser
metoda usuwania nawarstwień z elementów architektonicznych – laser

W metodzie tej wykorzystuje się wiązkę elektronów promieniowania laserem. Jest ona coraz szerzej stosowana w praktyce konserwatorskiej. Dzięki niej uzyskiwana jest precyzja w usuwaniu nawarstwień. W procesie oczyszczania powierzchni czarne nawarstwienia, absorbując energię cieplną, jaką niesie wiązka lasera promieniowania optycznego, nagrzewają się do temperatury, w której następuje ich wyparowanie. Nazywane jest to zjawiskiem ablacji laserowej, czyli gwałtownego odparowywania materiału z powierzchni do stanu gazowego lub plazmy z pominięciem gazu cieplnego. Czyszczenie laserem nie wytwarza ogromnych ilości odpadów, np. zużytego ścierniwa. Jedynymi substancjami powstającymi podczas czyszczenia laserem są pyły i gazy z usuniętego materiału. Jest to zabieg czasochłonny i stosunkowo drogi ze względu na stosowaną aparaturę. Główne zadania w tej metodzie to właściwa kalibracja lasera oraz bardzo dokładne i pracochłonne używanie wiązki lasera na poszczególnych elementach architektury.

metoda wskaźnikowa badania zawilgocenia murów i tynków
metoda wskaźnikowa badania zawilgocenia murów i tynków

Metoda chemiczna badania zawilgocenia murów i tynków; mierzony parametr: zmiana zabarwienia papierka wskaźnikowego pod wpływem zawilgocenia materiału.

metoda złuszczania nawarstwień
metoda złuszczania nawarstwień

Pokrycie materiału czyszczącego roztworem substancji, która tworzy powłokę kurczącą się podczas wysychania. Substancja powinna wykazywać lepszą przyczepność do nawarstwień niż do podłoża. W wyniku jej działania następuje zerwanie warstewki tego materiału.

mieszalnik
mieszalnik

Urządzenie wyposażone w silnik elektryczny, specjalnie zaprojektowane mieszadło do zapraw różnego rodzaju, a także uchwyty umożliwiające trzymanie mieszalnika obiema rękami.

mieszarka do zapraw
mieszarka do zapraw

Maszyna do dokładnego i szybkiego mieszania zapraw suchych i mokrych, kleju, tynków, granulatu.

młot udarowy
młot udarowy

Elektronarzędzie, które służy do kucia w betonie, kamieniu, skuwania posadzek czy przebijania ścian.

młotek murarski
młotek murarski

Urządzenie składające się z obucha i trzonka. Służy do uderzania w materiał (cel obróbki), a także do wbijania gwoździ lub klinów, do przecinania cegły w celu otrzymania cegieł ułamkowych, do korygowania położenia elementów w murze.

mur cyklopowy
mur cyklopowy

Rodzaj muru kamiennego wykonywanego z dużych kamieni łamanych lub polnych, które mają przyciosaną powierzchnię. Kamienie układane są nieregularnie, mimo to wypełniają lico muru i przylegają do siebie największymi powierzchniami.

mur dziki
mur dziki

Rodzaj muru kamiennego powstającego z układanych nieregularnie nieobrabianych lub łamanych kamieni polnych; przestrzenie między większymi elementami wypełniają mniejsze. Poprzecznie układane są kamienie dłuższe, stabilizujące konstrukcję.

mur kamienny
mur kamienny

Konstrukcja wykonana z kamieni, które są układane w sposób staranny i zazwyczaj z użyciem zaprawy. Może to być tradycyjna technika budowlana w renowacji zabytkowych budynków.

mur mozaikowy
mur mozaikowy

Rodzaj muru kamiennego powstającego dzięki ułożeniu w warstwach licowych kamieni w kształcie prostopadłościanów o różnych wymiarach, zaś wnętrze muru wypełnione jest sortowanym kamieniem łamanym. Mur nie jest podzielony na warstwy. Jego dekoracyjny wygląd podkreślają równolegle, nieciągłe spoiny.

mur rzędowy
mur rzędowy

Rodzaj muru kamiennego powstającego z kamieni łupanych lub ciosanych o kształcie regularnych prostopadłościanów. Ułożone w jednym rzędzie kamienie powinny mieć jednakową wysokość, jednak wysokość kolejnych warstw może być zróżnicowana.

mur z bloczków betonowych
mur z bloczków betonowych

Mur powstały z materiałów niepalnych, niezwykle wytrzymałych i odpornych zarówno na różnorodne czynniki atmosferyczne, jak i na wpływ wody zalegającej w gruncie; wznosi się go z użyciem tradycyjnej zaprawy murarskiej, wykonując spoiny poziome i pionowe o grubości 1‑1,5 cm. Bloczki układane są dłuższym bokiem wzdłuż lub w poprzek muru.

mur z bloczków silikatowych
mur z bloczków silikatowych

Mur wznoszony na dwa sposoby – albo poprzez wypełnienie zaprawą wszystkich, albo jedynie poziomych spoin. Oznaczone symbolem A lub B (wszystkie powierzchnie gładkie i nieszlifowane) łączy się na pełne spoiny poziome i pionowe. Oznaczone symbolami C, E lub F (bloczki szlifowane albo z wpustem i wypustem) muruje się tylko na spoiny poziome, zaś w pionie dostawia się je do siebie wyprofilowanymi powierzchniami. Wszystkie rodzaje bloczków można łączyć na spoiny grube (8‑15 mm) lub cienkie (0,5‑3 mm).

mur z pustaków ceramicznych
mur z pustaków ceramicznych

Mur zapewniający dobrą izolacyjność cieplną (często nie wymaga dodatkowego docieplania styropianem lub wełną), dobrą izolacyjność akustyczną (przy murze wznoszonym na tradycyjnej zaprawie), dobre parametry dotyczące wytrzymałości na ściskanie, ognioodporność.

myjka ciśnieniowa
myjka ciśnieniowa

Urządzenie służące do czyszczenia. Jego działanie polega na zwiększaniu ciśnienia wody doprowadzanej do urządzenia z zewnątrz i wprowadzeniu jej do pistoletu natryskowego, który pozwala skierować wodę pod dużym ciśnieniem w kierunku czyszczonej powierzchni.

nadproże Kleina
nadproże Kleina

Nadproże murowane z cegieł, charakteryzujące się tym, że cegły ustawione są krawędzią do góry, w dwóch‑trzech sąsiadujących ze sobą rzędach, między którymi umieszcza się pręty zbrojeniowe lub stalowe płaskowniki. Spoiny między cegłami powinny być starannie wypełnione zaprawą. Nadproże Kleina stosuje się głównie w ścianach elewacyjnych, które są przez owe nadproża uszlachetniane.

nadproże sklepione
nadproże sklepione

Nadproże mające kształt łuków: półkolistych, odcinkowych, ostrołukowych, koszowych itp.; dzięki swemu kształtowi podlega działaniu sił ściskających i nie wymaga zbrojenia.

nagrzewanie
nagrzewanie

Zabieg mający zastosowanie w przypadku nawarstwień, w których składzie znajduje się gips. Nagrzewanie opiera się na zjawisku częściowego odwadniania gipsu, które zachodzi w temperaturze 1000°C. Wskutek podgrzewania następuje pękanie i złuszczenie nawarstwień lub ich rozpad na proszek, który usuwa się szczotką. Do ogrzewania stosuje się lutownice lub ogrzewanie płomieniem powierzchni kamienia. Zabieg ten należy do bardzo pracochłonnych i mało efektywnych.

nagrzewnica
nagrzewnica

Narzędzie służące do szybkiego i skutecznego ogrzania powierzchni lub do ogrzewania miejscowego w celu osuszenia powierzchni.

paca tynkarska
paca tynkarska

Narzędzie składające się z wykonanej ze stali nierdzewnej płytki i przymocowanego na środku uchwytu. Służy do rozcierania i zacierania zaprawy.

packa drewniana
packa drewniana

Narzędzie murarskie w kształcie trójkątnej łopatki z drewna, używane do nakładania i wyrównywania zaprawy na murze lub tynku.

packa stalowa
packa stalowa

Narzędzie podobne do packi drewnianej, ale wykonane z metalu, co sprawia, że jest bardziej trwałe i nadaje się do prac wymagających większej siły.

packa zaokrąglona
packa zaokrąglona

Rodzaj narzędzia murarskiego o zaokrąglonym kształcie, stosowana do modelowania i wykańczania tynków oraz wyrównywania zaprawy.

pion murarski
pion murarski

Urządzenie mające automatycznie wyciągany sznur zakończony wahadłem z igłą, którą przyczepia się do konstrukcji drewnianych. Osiągnięcie stabilizacji wahadła następuje już po 6 sekundach, dzięki temu możemy szybko dokonać pomiaru.

pistolet do spoinowania
pistolet do spoinowania

Urządzenie do wypełniania spoin gotowymi kitami. 

pistolet do wstrzeliwania gwoździ (gwoździarka)
pistolet do wstrzeliwania gwoździ (gwoździarka)

Urządzenie, które pozwala na wbijanie gwoździ w bardzo szybkim tempie bez konieczności ich ręcznego przybijania za pomocą młotka.

polerka
polerka

Urządzenie wykorzystywane do polerowania powierzchni lakieru. Polerkę stosuje się w celu uzyskania gładkiej powierzchni bez rys.

poziomnica
poziomnica

Konstrukcja wyznaczająca poziom. Składa się z dwóch pionowych szklanych rurek z wyrysowaną podziałką, połączonych ze sobą wężykiem wypełnionym wodą.

poziomnica wężowa
poziomnica wężowa

Elastyczna taśma z poziomicą, używana do sprawdzania, czy powierzchnia jest wypoziomowana. Pomaga w utrzymaniu poziomu podczas prac murarskich i tynkarskich.

przecinak
przecinak

Narzędzie w postaci metalowego pręta zaostrzonego z jednej strony i tępego z drugiej.

przymiar kątowy nastawny
przymiar kątowy nastawny

Narzędzie umożliwiające mierzenie oraz przenoszenie kątów wewnętrznych i zewnętrznych, pomocne również przy wyznaczaniu skosów oraz nachylenia.

pustak ceramiczny
pustak ceramiczny

Element budowlany wykonany z ceramiki, często stosowany w budownictwie ze względu na swoje właściwości izolacyjne i trwałość.

skaler ultradźwiękowy
skaler ultradźwiękowy

W metodzie usuwania nawarstwień ultradźwiękami stosuje się specjalne urządzenia dentystyczne, tzw. skalery ultradźwiękowe. Specjalna końcówka urządzenia wprowadzana jest w drgania o częstotliwości kilkudziesięciu razy na sekundę i przykładana do powierzchni nawilżonych nawarstwień. Drgania, przenoszone w pobliże nawarstwień, rozbijają je na mniejsze fragmenty; nawarstwienia oddzielane są od powierzchni oczyszczonej. Powoduje to rozluźnienie i złuszczenie usuwanej warstwy. Resztki nawarstwień wypłukuje się, przemywając je wodą. Metoda ta jest skuteczna w przypadku małych powierzchni. Można ją bezpiecznie stosować do nawarstwień, które mają mniejszą twardość niż podłoże.

skrzynia murarska
skrzynia murarska

Pojemnik, w którym przygotowuje się zaprawę murarską lub tynkarską oraz przenosi ją na miejsce pracy.

spoinówka
spoinówka

Urządzenie przeznaczone do spoinowania murów.

sprężarka
sprężarka

Urządzenie, które pozwala na zwiększenie ciśnienia danego gazu lub wymuszenie jego obiegu. Sprężarki są szeroko stosowane do napędu narzędzi – kluczy pneumatycznych, szlifierek, wiertarek, młotów, ale i w przypadku wykonywania czynności, takich jak: piaskowanie, malowanie natryskowe, a także transport materiałów sypkich.

szlifierka
szlifierka

Obrabiarka przeznaczona przede wszystkim do obróbki wykańczającej utwardzonych powierzchni przedmiotów uprzednio obrobionych innymi metodami.

sznur murarski
sznur murarski

Cienki sznur używany do wyznaczania linii prostych i poziomych na ścianach podczas układania cegieł lub pustaków.

taśma miernicza
taśma miernicza

Elastyczne narzędzie pomiarowe, które służy do dokładnego pomiaru długości i szerokości powierzchni podczas prac budowlanych.

tynk ciepłochronny
tynk ciepłochronny

Odmiana tynku specjalnego, najczęściej dwuwarstwowego, wykonywanego na ścianach stanowiących niedostateczną przegrodę izolacyjną. Do jego produkcji używa się lekkich kruszyw (żużli paleniskowych lub wielkopiecowych, tłuczeni z gazobetonów, specjalnych lekkich kruszyw ceramicznych, granulek styropianu).

tynk konserwatorski
tynk konserwatorski

Tynk przeznaczony do wykonywania nowych wypraw tynkarskich w obiektach zabytkowych, produkowany głównie na bazie wapna powietrznego. Może zawierać tras lub inne dodatki i domieszki, np. cukier, sodę, mączkę ceglaną, węgiel drzewny, kwasy owocowe, dekstrynę, żywicę naturalną, proteiny, talk.

tynk ozdobny
tynk ozdobny

Tynk dwu- lub trójwarstwowy, wykonywany ze zwykłych zapraw tynkarskich i nakładany, uzyskując ozdobną fakturę, np. narzucaną, nakrapianą, kraterowaną, dziobaną, ciągnioną, odciskaną, czesaną. Warstwa wierzchnia barwiona jest pigmentami. Odmianą tynku ozdobnego jest tynk zdobiony, wykonywany na ostatniej zewnętrznej warstwie tynku. Rodzaje zdobień: boniowanie, żłobkowanie, wypalanie, spoinowanie.

tynk szlachetny
tynk szlachetny

Tynk wykonywany z zapraw szlachetnych (białego cementu, pigmentów, kruszyw mineralnych szlachetnych oraz dodatków dekoracyjnych); niekiedy zawiera impregnaty lub dodatki regulujące wiązanie czy twardnienie. Nadawane są mu różne faktury: cyklinowane, nakrapiane, zacierane, zmywane, kamieniarskie, gładzone.

tynk wodoszczelny
tynk wodoszczelny

Odmiana tynku specjalnego, otrzymywanego przez odpowiedni dobór składników, zastosowanie domieszek uszczelniających i zagęszczenie tynku w trakcie jego wykonywania.

tynk zabezpieczający przed promieniowaniem
tynk zabezpieczający przed promieniowaniem

Odmiana tynku specjalnego, stosowanego w pracowniach fizycznych, gabinetach rentgenologicznych. Różni się on od tynków zwykłych zastosowaniem ciężkiego kruszywa, które dodaje się w stosunku 2 części na 2 części piasku i l część cementu.

tynk zwykły
tynk zwykły

Tynk jedno- lub wielowarstwowy, wykonywany tradycyjnymi sposobami z zapraw budowlanych zwykłych, bez dodatków dekoracyjnych, środków wodoszczelnych, kwasoodpornych itp. Do odmian tynków zwykłych zalicza się tynki: surowe (jednowarstwowe), pospolite (dwu- lub trójwarstwowe), doborowe (trójwarstwowe) i wypalane.

urządzenie laserowe do usuwania nawarstwień
urządzenie laserowe do usuwania nawarstwień

Służy do usuwania nawarstwień z powierzchni za pomocą odparowania cząstek materiału pod wpływem lasera. W metodzie czyszczenia laserem wykorzystuje się wiązkę elektronów promieniowania laserem. Metoda ta jest coraz powszechniejsza w praktyce konserwatorskiej. Dzięki niej uzyskujemy precyzję w usuwaniu nawarstwień. W procesie oczyszczania powierzchni czarne nawarstwienia, absorbując energię cieplną, jaką niesie wiązka lasera promieniowania optycznego, nagrzewają się do temperatury, w której następuje ich wyparowanie. Jest to zjawisko ablacji laserowej, czyli gwałtownego odparowywania materiału z powierzchni do stanu gazowego lub plazmy z pominięciem gazu cieplnego. Czyszczenie laserem nie wytwarza ogromnych ilości odpadów, np. zużytego ścierniwa. Jedynymi substancjami powstającymi podczas czyszczenia laserem są pyły i gazy z usuniętego materiału. Jest to zabieg czasochłonny i stosunkowo drogi ze względu na stosowaną aparaturę. Główne zadania w tej metodzie to właściwa kalibracja lasera oraz bardzo dokładne i pracochłonne używanie wiązki lasera w kontakcie z poszczególnymi elementami architektury.

usuwanie zabrudzeń parą wodną
usuwanie zabrudzeń parą wodną

Metody fizyczna usuwania zabrudzeń, zaliczana do najprostszych i najtańszych, polegająca na myciu zabrudzeń strumieniem wody zimnej lub ciepłej (maksymalnie 60°C) pod ciśnieniem do 60 barów. W celu zwiększenia skuteczności czyszczenia i skrócenia jego czasu można użyć agregatu ciśnieniowego lub parowo‑ciśnieniowego. Gorąca woda lub para wodna rozpuszcza i likwiduje powierzchniowo luźno związane zanieczyszczenia, zabrudzenia organiczne i mieszane, tłuste zabrudzenia, zanieczyszczenia biologiczne, wykwity solne i patynę. Para wodna nie usuwa jednak zanieczyszczeń, które głęboko wniknęły w podłoże.

wiązanie blokowe
wiązanie blokowe

Wiązanie, w którym niemal cała powierzchnia murowana jest wykonana stroną wozówkową, główka natomiast pojawia się co czwartą cegłę.

wiązanie główkowe
wiązanie główkowe

Wiązanie, w którym całą powierzchnię muru układa się główkami cegieł, dzięki czemu elewacja sprawia wrażenie wykonane z niewielkich kwadratów.

wiązanie krzyżykowe (weneckie)
wiązanie krzyżykowe (weneckie)

Wiązanie, w którym występują dwa różne rodzaje warstw wozówkowych przesuniętych względem siebie o 1/2 cegły. Każda cegła zaś powinna być przykryta warstwą główkową.

wiązanie polskie
wiązanie polskie

Jest zwane też gotyckim. Składa się z dwóch warstw układanych na przemian, lecz przesuniętych wzdłuż muru o 3/4 cegły. W każdej warstwie w licu muru występują kolejno główki i wozówki.

wiązanie pospolite (kowadełkowe)
wiązanie pospolite (kowadełkowe)

Jedno z bardziej popularnych wiązań – ze względu na łatwy i szybki montaż. Poszczególne elementy mogą być układane w kolumnie lub ukośnie w dół elewacji.   Występują tu dwie warstwy, które się przeplatają – wozówkowa i główkowa.

wiązanie wielowarstwowe
wiązanie wielowarstwowe

Wiązanie to składa się z układanych naprzemiennie pięciu warstw wozówkowych i jednej główkowej, co sprawia, że pionowe spoiny podłużne pięciu kolejnych warstw ułożonych wozówkowo przykrywane są warstwą ułożoną główkowo.

wiertarka
wiertarka

Urządzenie służące do wiercenia, rozwiercania lub pogłębiania otworów za pomocą wiertła.

wiertarka obrotowa
wiertarka obrotowa

Elektryczne narzędzie, które obraca wiertłem w celu wiercenia otworów w różnych materiałach, takich jak beton, drewno czy metal.

wiertarka obrotowo‑udarowa
wiertarka obrotowo‑udarowa

Zaawansowane narzędzie, które oprócz obrotowego ruchu wiertła ma także możliwość generowania uderzeń, co ułatwia wiercenie w twardszych materiałach, takich jak beton.

zacieraczka do tynków tradycyjnych i gipsowych
zacieraczka do tynków tradycyjnych i gipsowych

Urządzenie to może być stosowane do tynków zewnętrznych, wewnętrznych lub obydwu typów. Zacieraczkę można użyć do różnego rodzaju zapraw gipsowych i cementowo‑wapiennych.