Sprawa polska na konferencji wersalskiej
Wprowadzenie
W tabeli przedstawiono teksty dotyczące sprawy polskiej na arenie międzynarodowej w czasie I wojny światowej. W oparciu o wiedzę pozyskaną na lekcjach historii w gimnazjum dobierz właściwe tytuły do każdego tekstu.
Akt z 5 listopada 1916 roku., Odezwa do Polaków naczelnego dowództwa niemieckich i austro-węgierskich armii wschodnich z początku sierpnia 1914 roku., Orędzie Woodrowa Wilsona do Kongresu, 8 stycznia 1918 roku., Odezwa wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza, głównodowodzącego armii rosyjskiej do Polaków z 14 sierpnia 1914 roku.
| Winno być utworzone Państwo Polskie, obejmujące terytoria zamieszkane przez ludność niewątpliwie polską, będzie mu zapewniony wolny dostęp do morza, jego niezawisłość polityczna i gospodarcza, jego całość terytorialna winny być zagwarantowane przez umowy międzynarodowe. | |
| Polacy! Zbliża się chwila oswobodzenia spod jarzma moskiewskiego. Sprzymierzone wojska Niemiec i Austro-Węgier przekroczą wkrótce granicę Królestwa Polskiego. Już się cofają Moskale. Upada ich krwawe panowanie, ciążące na Was od stu przeszło lat. Przychodzimy do Was jako przyjaciele. Zaufajcie nam! Wolność Wam niesiemy i niepodległość, za którą wycierpieli ojcowie Wasi. Niech ustąpi barbarzyństwo wschodnie przed cywilizacją zachodnią wspólną nam i Wam. Powstańcie pomni Waszej przeszłości, tak wielkiej i pełnej chwały. Połączcie się z wojskami sprzymierzonymi. Wspólnymi siłami wypędzimy z granic Polski azjatyckie hordy […]. | |
| Jego Cesarska i Królewska Mość, Cesarz Austrii i Apostolski Król Węgier, oraz Jego Cesarska Mość, Cesarz Niemiecki, ułożyli się, by z ziem tych utworzyć państwo samodzielne z dziedziczną monarchią i konstytucyjnym ustrojem […]. Nowe Królestwo znajdzie w łączności z obu sprzymierzonymi mocarstwami rękojmię, potrzebne do swobodnego sił swych rozwoju. We własnej armii nadal żyć będą pełne sławy tradycje wojsk polskich dawniejszych czasów i pamięć walecznych polskich towarzyszy broni w wielkiej obecnej wojnie. | |
| Polacy! Wybiła godzina, w której przekazane Wam marzenie ojców i dziadów Waszych ziścić się może. Przed półtora wiekiem żywe ciało Polski rozszarpano na kawały, ale dusza jej nie umarła. Żyła ona nadzieją, że nadejdzie godzina zmartwychwstania dla Narodu Polskiego dla pojednania się braterskiego z Wielką Rosją. Wojsko rosyjskie niesie Wam błogą wieść owego pojednania. Niech się zatrą granice rozcinające na części Naród Polski. Niechaj Naród Polski połączy się w jedno ciało pod berłem Cesarza Rosyjskiego. Pod berłem tym odrodzi się Polska, swobodna w swej wierze języku i samorządzie. |
Czy zaproponowane rozwiązania realizowały marzenia Polaków o własnym państwie? Odpowiedź uzasadnij.
Delegacja polska na konferencji paryskiej
W procesie kształtowania się granic państwa polskiego najistotniejszą rolę odegrała konferencja paryska. Alianci, opracowując zasady nowego porządku europejskiego, dużo miejsca poświęcili kwestiom polskim.
Najbardziej znanymi reprezentantami sprawy polskiej na konferencji paryskiej byli Roman Dmowski i Ignacy Paderewski. Pierwszy był inicjatorem powołania Komitetu Narodowego Polskiego, który od 1917 roku reprezentował na forum międzynarodowym polskie interesy, oraz przywódcą i ideologiem polskiego ruchu narodowego. Paderewski natomiast od 16 stycznia 1919 roku stał na czele koalicyjnego gabinetu oraz pełnił w rządzie polskim funkcję ministra spraw zagranicznych.
Ignacy Paderewski był nie tylko politykiem. Znajdź w internecie informację, z czego jeszcze był znany. Wskaż właściwą odpowiedź.
- Był konstruktorem.
- Był pianistą o międzynarodowej sławie.
- Był architektem, jego dziełem było wiele gmachów użyteczności publicznej.
Powołanie rządu Ignacego Paderewskiego zakończyło proces formowania się jednego ośrodka władzy w II RP. Było także kompromisem pomiędzy Józefem Piłsudskim i jego zwolennikami a Romanem Dmowskim i popierającymi go siłami politycznymi (więcej na ten temat w: „Walka o kształt polityczny państwa polskiego”).
List Józefa Piłsudskiego do Romana Dmowskiego z 21 grudnia 1918 roku
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DkJIP9Qyj
List Józefa Piłsudskiego do Romana Dmowskiego
Józef Piłsudski, Pisma zbioroweSzanowny Panie Romanie,
Wysyłając delegację do Paryża dla porozumienia się z Komitetem Paryskim i wspólnego potem porozumienia z ententą, proszę Pana o ułatwienia wszelkie w pertraktacjach. Proszę wierzyć, że najbardziej chciałbym uniknąć dwoistego przedstawicielstwa Polski przed ententą i dążę do jednolitej reprezentacji interesów Polski, gdyż wtedy tylko będą one dostatecznie uwzględnione. Tem właśnie dążeniem tłumaczyć trzeba fakt, żem tak długo zwlekał z tą sprawą. Na podstawie dawnej znajomości tuszę, że w tym wypadku i w tej ważnej chwili przynajmniej niektórzy ludzie, jeśli już nie cała Polska, niestety, wznieść się muszą ponad interesa stronnictw, klik i grup, do takich zaś ludzi chciałbym zaliczyć i Pana.
Proszę przyjąć zapewnienie wysokiego szacunku, z jakim pozostaję.
J. Piłsudski
Rozważ, z jakiego powodu Piłsudski wysłał list takiej treści do Dmowskiego. Wybierz właściwą odpowiedź.
- Chciał, aby Polska była reprezentowana przez jeden ośrodek władzy i tym samym miała silniejszą pozycję przetargową w rokowaniach wersalskich.
- Pragnął wysondować stanowisko Dmowskiego.
- Z tekstu trudno jest wywnioskować, jaki był cel wysłania przez Piłsudskiego listu.
Już 29 stycznia 1919 roku polska delegacja zaprezentowała Radzie Najwyższej swoje propozycje dotyczące kwestii terytorialnych. Podczas referowania Dmowski, według relacji historyka wojskowości generała Mariana Kukiela, „zaimponował konferencji świetnym improwizowanym wykładem, swobodnym operowaniem z pamięci ogromem faktów i cyfr, potężną logiką wywodów”. Do ich rozpatrzenia została powołana Komisja do spraw polskich. Przewodniczył jej francuski dyplomata Jules Martin Cambon. Do niej 28 lutego Roman Dmowski skierował memorandum, w którym domagał się przywrócenia granicy z 1772 roku, z pewnymi drobnymi korektami, które uwzględniały fakt zarówno zgermanizowania niektórych obszarów, jak i repolonizacji. Zwracał również uwagę na przyznanie Polsce tych obszarów, które pozwolą jej na swobodny rozwój gospodarczy i zapewnią stabilizację międzynarodową. Zgodnie z sugestiami Polska miałaby otrzymać m.in. Górny Śląsk, fragment Dolnego Śląska, Wielkopolskę, Pomorze Gdańskie (z ewentualnym wyłączeniem zgermanizowanego powiatu wałeckiego i człuchowskiego), na Pomorzu Zachodnim powiaty lęborski, bytowski i częściowo słupski; Warmię oraz południowy pas Mazur (część Prus Wschodnich).
Przychylny Polsce Jules Cambon wspólnie z Komisją opracował rozwiązanie, które w dużej mierze uwzględniało postulaty Dmowskiego. Odrzucił tylko polskie pretensje do skrawków Pomorza Zachodniego i Dolnego Śląska oraz uznał, że o przynależności Prus Wschodnich zadecyduje plebiscytplebiscyt. Niestety, projekt Komisji spotkał się z krytyką Davida Lloyda George’a. Premier brytyjski zakwestionował decyzję o przyłączeniu do Polski Gdańska oraz przyznaniu Górnego Śląska.
Oceń przebieg granic na wschodzie i południu zaproponowany przez Romana Dmowskiego. Skorzystaj z mapy.
Decyzje w sprawie polskiej
Problemem, który utrudniał sformułowanie rozwiązań w sprawie polskiej na konferencji wersalskiej, a zarazem wpływał na sytuację delegacji, był fatalny układ sił politycznych i rozbieżność interesów państw decydujących o losach powojennego świata. Francja zasadniczo była ambasadorem polskich interesów w Wersalu, ale tylko w zakresie ukształtowania granicy zachodniej. Chodziło o osłabienie państwa niemieckiego, w związku z tym Francja gotowa była poprzeć wszystkie polskie roszczenia dotyczące Górnego Śląska, Pomorza, Prus Wschodnich. Mniej chętnie odnosiła się do oczekiwań Polaków na wschodzie. Licząc na wygraną w wojnie domowej „białej” Rosji, w niej przede wszystkim widziała sojusznika. Te poglądy zmienią się, kiedy okaże się, że carscy generałowie zostaną pokonani przez bolszewików. Natomiast Wielka Brytania obawiała się zachwiania równowagi europejskiej. Nie chciała więc zbyt dużego osłabienia Niemiec, a tym samym wzrostu znaczenia Francji popieranej przez nowo powstałe państwa europejskie.
Ostatecznie traktat wersalski sankcjonował przyznanie Polsce Wielkopolski. Państwo polskie otrzymało również Pomorze Gdańskie, „rozcinające” państwo niemieckie na dwie części, co stanie się w przyszłości przyczyną konfliktu. Gdańsk został ogłoszony Wolnym Miastem pod zarządem komisarza Ligi Narodów. Polsce przyznano pewne przywileje w mieście.
Konwencja między Polska a Wolnym Miastem Gdańskiem, Paryż 9 listopada 1920 --- fragmentyArt. 2
Polska weźmie na siebie prowadzenie spraw zagranicznych Wolnego Miasta Gdańska, jak i opiekę nad obywatelami gdańskimi za granicą. […]
Art. 10
Wolne Miasto zobowiązuje się traktować w porcie gdańskim okręty pod flagą polską tak samo, jak statki pod flagą Wolnego Miasta.
Art. 13
Wolne Miasto Gdańsk jest objęte polską granicą celną; Polska i Wolne Miasto stanowią jeden obszar celny poddany prawodawstwu i taryfie celnej polskiej.
Art. 28
W każdym czasie i we wszystkich okolicznościach Polska będzie miała prawo importować i eksportować przez Gdańsk towary wszelkiego rodzaju, niezakazane przez ustawy polskie.
Art. 29
Polsce przysługiwać będzie prawo założenia w porcie gdańskim służby pocztowej, telegraficznej i telefonicznej połączonej bezpośrednio z Polską. W zakres działania tej służby wchodzić będą komunikacje pocztowe i telegraficzne przez port gdański między Polską a krajami zagranicznymi, jak również komunikacja między Polską a portem gdańskim.
Art. 33
Wolne Miasto Gdańsk zobowiązuje się zastosować do mniejszości rasowych, religijnych i językowych przepisy podobne do tych, które są zastosowane przez Polskę na terytorium polskim, w wykonaniu rozdziału I‑go Traktatu, zawartego w Wersalu 28 czerwca 1919 r. między Polską a Mocarstwami Sprzymierzonymi i Stowarzyszonymi, a szczególnie czuwać, aby w prawodawstwie i w prowadzeniu administracji żadna stronniczość nie objawiała się na szkodę obywateli polskich i innych osób pochodzenia lub języka polskiego, stosownie do art. 104 § 5 Traktatu Pokoju Wersalskiego z Niemcami […]
[...] przepisy art. 89 Traktatu Wersalskiego z Niemcami stosować się będą również do Wolnego Miasta Gdańska.
Konwencja między Polska a Wolnym Miastem Gdańskiem, Paryż 9 listopada 1920 – fragmenty.
Wyjaśnij, na czym polegała uprzywilejowana pozycja Polski w Wolnym Mieście Gdańsku.
Istotnym zapisem był ten, że Polska – mimo otrzymania prawa do reprezentowania interesów Gdańska na arenie międzynarodowej – nie mogła zawrzeć żadnej umowy dotyczącej Wolnego Miasta Gdańska bez zasięgnięcia opinii jego władz. Na mocy kolejnego porozumienia ustalono, że w Gdańsku mogą stacjonować polskie okręty wojenne, a na Westerplatte utworzono polską składnicę tranzytową materiałów wojennych.
Polska otrzymała dostęp do morza o szerokości około 70 km, niemniej na przyznanym wybrzeżu nie istniał żaden port, który mógłby przyjmować jednostki pełnomorskie. To zdeterminuje państwo polskie do podjęcia decyzji o budowie Gdyni. O losach Górnego Śląska, Warmii, Mazur i Powiśla miały zadecydować plebiscyty.
Mały traktat wersalski
Polska wraz z innymi nowo powstałymi krajami musiała podpisać nie tylko traktat wersalski, ale też umowę w sprawie ochrony mniejszości narodowych, zwaną małym traktatem wersalskim. Mniejszości mogły domagać się respektowania swoich praw na forum Ligi Narodów. Czesław Brzoza, historyk, zauważa, że można spotkać się z opinią, iż „inicjatorami paktu byli Żydzi, szczególnie mocno doświadczeni w pierwszych dniach niepodległości, m.in. falą pogromów, która przetoczyła się przez ziemie polskie na przełomie lat 1918/1919 i spowodowała śmierć ponad 200 osób. Do największego pogromu doszło we Lwowie (od 22 do 23 listopada), gdzie zginęło kilkadziesiąt osób, a kilkaset zostało rannych. W wielu przypadkach, np. w Pińsku (5 kwietnia 1919 roku), sprawcami pogromów byli żołnierze, oskarżający Żydów o sprzyjanie bolszewikom, a szczególnie złą sławę w pamięci żydowskiej pozostawili po sobie hallerczycy”. Trudno się z taką opinią zgodzić, biorąc pod uwagę, że traktat narzucono nie tylko Polsce, ale też krajom, w których do pogromów żydowskich bynajmniej nie dochodziło.
Na mocy traktatu mniejszościowego rząd polski miał obowiązek zapewnić pełne uprawnienia wszystkim obywatelom bez względu na wyznanie i narodowość, zagwarantować im możliwość używania rodzimego języka, zakładania i prowadzenia własnych szkół oraz instytucji kulturalnych. Zapisy umożliwiające ingerencję instytucji międzynarodowych w wewnętrzne sprawy polskie wzbudziły w kraju rozgoryczenie i niechęć. Ostatecznie jednak Sejm Ustawodawczy RP, po burzliwej debacie, 31 lipca 1919 roku ratyfikował traktat pokojowy z Niemcami oraz będący jego częścią tzw. mały traktat wersalski.
Traktatu mniejszościowego nie musiały podpisać Niemcy. Oceń, czy fakt, że traktat ten nie był powszechnie obowiązujący, lecz jedynie ograniczał się do grupy państw, z reguły nowo powstałych, był właściwym rozwiązaniem. Uzasadnij wypowiedź.
Problem odszkodowań
Ziemie polskie ucierpiały wskutek toczących się na nich działań wojennych, toteż delegacja polska postulowała, aby udzielono Polsce wsparcia gospodarczego, choćby poprzez przekazanie części niemieckich odszkodowań.
Wypowiedzi Lloyda George’a i Woodrowa WilsonaDwie trzecie mieszkańców Polski z własnej woli lub z przymusu przyczyniło się do zadania nam strat, za które domagamy się reparacji. (L.G.)
Polska winna być całkowicie zwolniona od tych ciężarów. Polska została rozdarta na trzy części przez Austriaków, Niemców i Rosjan i wskutek tego przeszła okropne cierpienia. (W.W.)
Wypowiedzi Lloyda George’a i Woodrowa Wilsona, [w:] , Sprawy polskie na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919. Dokumenty i materiały, t. 1, Warszawa 1965.
Oceń wypowiedzi premiera brytyjskiego i prezydenta USA. Z którą z nich się zgadzasz? Uzasadnij wybór.
Niestety, ostatecznie Polsce nie przyznano niemieckich odszkodowań, wręcz przeciwnie – Polska miała zapłacić za majątek państwowy przejęty w zaborze pruskim oraz uregulować proporcjonalną do wielkości zajętych ziem część przedwojennego zadłużenia Niemiec – łącznie około 2,5 mld marek niemieckich.
Zamiast podsumowania
Postanowienia traktatu wersalskiego w sprawie polskiej różnie są oceniane. Bez względu jednak na kontrowersje należy pamiętać, że sankcjonowały fakt istnienia suwerennego państwa polskiego i wyznaczały jego miejsce na mapie Europy.
Odszukaj w różnych źródłach wiedzy informacji o roli jaką odegrał R. Dmowski na konferencji wersalskiej.
Dokument nazwany małym traktatem wersalskim:
- wprowadzał ustrój parlamentarny w II RP.
- zawierał postanowienia dotyczące kwestii drugorzędnych.
- zapewniał ochronę mniejszościom narodowym.
- zatwierdzał istnienie Republiki Weimarskiej.
Potrafię wyjaśnić pojęcie „mały traktat wersalski”.
Wiem, kto reprezentował Polskę na konferencji paryskiej.
Rozumiem, dlaczego zwoływane są konferencje pokojowe.