Marcin Luter 95 tez

43. Należy nauczać chrześcijan, że lepiej wspierać ubogich lub pomagać potrzebującym, niż kupować odpusty.

44. Przez uczynek miłości wzmaga się w nas miłość, a człowiek staje się lepszy; przez odpust zaś nie staje się lepszy, tylko wolny od kary.

45. Należy nauczać chrześcijan, że ten, kto bliźniego widzi w niedoli, a mimo to kupuje odpust, nie zyskuje odpustu papieskiego, ale ściąga na siebie gniew Boży.

46. Należy nauczać chrześcijan, że jeżeli nie są nadmiernie bogaci, powinni zachować grosz oszczędzony na potrzeby domowe, a nie marnować go na zakupienie odpustu.

47. Należy nauczać chrześcijan, że zakupienie odpustu jest zostawione każdemu do woli i nie jest zakazane.

48. Należy nauczać chrześcijan, że udzielając odpustu, papież potrzebuje i domaga się raczej modlitw pobożnych niż pieniędzy, które mu znoszą.

49. Należy nauczać chrześcijan, że odpust papieski jest dobry, jeżeli się na nim nie buduje zbawienia; lecz jest nader szkodliwy, jeśli z powodu niego tracimy bojaźń Bożą.

50. Należy nauczać chrześcijan, że gdyby papież wiedział o wszystkich szachrajstwach kaznodziejów odpustowych, raczej by w stos popiołów zamienił katedrę św. Piotra, aniżeliby miała być budowana kosztem skóry, krwi i ciała jego owieczek.

Luteranie Źródło: Marcin Luter, 95 tez, dostępny w internecie: luteranie.pl, Artykuł "95 tez".

Marcin Luter Do chrześcijańskiej szlachty narodu niemieckiego

Tam, gdzie pielgrzymki nie organizują się same, urządza się je specjalnie, czyniąc świętych, nie świętych dla uczczenia, bo i tak bez ich kanonizacji dosyć byliby czczeni, ale dla krętactwa i zyskania pieniędzy. Do tego pomaga teraz papież i biskupi [...]. Chciałbym, aby drogich świętych zostawiono w spokoju, a biednego ludu nie zwodzono. Jakiż to duch dał papieżowi władzę czynienia świętych? Kto mu powiedział, czy są oni świętymi, czy też nie? Czyż nie ma już dosyć grzechów na ziemi, że musi się próbować odgadywać boże wyroki i drogich świętych przedstawiać jako bałwany ze złota? […] Z dzieł teologicznych należy czytać jedynie nieliczne i najlepsze. […] Tak więc, powinno się czytać dzieła ojców kościoła tylko przez jakiś czas, abyśmy poprzez nie mogli dojść do Biblii [...], jedynie Pismo św. jest bowiem naszą winnicą, w której powinniśmy się ćwiczyć i pracować. Przede wszystkim najważniejszą i najpowszechniejszą lekcję w wyższych i niższych szkołach winna stanowić nauka Pisma św., a u młodych chłopców ewangelii. I chciałby Bóg, aby każde miasto miało także szkołę dla dziewcząt, w której codziennie przez jedną godzinę dziewczynka słuchałaby ewangelii po niemiecku lub łacinie [...]. Teraz zaś nawet wielce uczeni biskupi i prałaci nie znają ewangelii.

c Źródło: Marcin Luter, Do chrześcijańskiej szlachty narodu niemieckiego, [w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole. Reformacja, t. 13, oprac. L. Szczucki, J. Tazbir, Warszawa 1960, s. 55–72.

Uczynki, których przeciwnicy wymagają, działają na oczy i uszy, do czego przyczynia się niepomału wielka wystawność, kosztowność i świetność budowli, równie jak zewnętrzne przyozdobienie, tak iż wszystko jaśnieje i błyszczy; bo oto kadzą, śpiewają, dzwonią, palą światła, tak iż nic innego ani widzieć, ani słyszeć nie można. Jeżeli ksiądz odziany złotą kapą albo człowiek świecki dzień cały w kościele stoi lub klęczy, zwą to dobrym uczynkiem i nikt słów znaleźć nie może na uwielbienie podobnej świętości; lecz jeżeli biedne dziewczę pielęgnuje wiernie niemowlę jej powierzone, o, to nic nie znaczy. I zaprawdę tak być musi, bo i cóż by znaczyli żyjący w klasztorach mnisi i zakonnice? Lecz powiedzcie, nie jestże to przeklętą dumą owych niby świętych, iż poważają się szukać lepszego i wyższego życia i uczynków nad te, których przykazania boskie uczą, powiadając, że to są uczynki dobre dla ludzi pospolitych, ich zaś rodzaj życia jest życiem świętym i doskonałym. O nędzni i ślepi, oni nie wiedzą, iż żaden człowiek nie może jednego nawet przykazania wypełnić, tak, jak powinno być wypełnione.

c1 Katechizm Mniejszy i Większy Marcina Lutra, Warszawa 1959, s. 94‑95 i 135‑137 Źródło: Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, zesz. 13., Warszawa 1960, s. 3.

Historia powszechna 1500–1648. Wybór tekstów źródłowych

Jak bowiem uczynki nie czynią człowieka wierzącym, tak nie czynią go też sprawiedliwym. Wiara atoli, jak czyni człowieka wierzącym i sprawiedliwym, tak czyni też jego uczynki dobrymi. Skoro zaś uczynki nie usprawiedliwiają, a człowiek powinien być sprawiedliwy, zanim czyni dobro, całkowicie jest jasne, że to jedynie wiara z samego bożego miłosierdzia, przez Chrystusa, w jego słowie – godnie i wystarczająco człowieka usprawiedliwia, i człowiek – chrześcijanin nie potrzebuje do zbawienia żadnego uczynku, żadnego zakonu, skoro przez wiarę jest wolny od wszelkiego zakonu, i wszystko, cokolwiek czyni, czyni w sposób całkowicie wolny, bez liczenia na żadną nagrodę, nie szukając żadnych korzyści lub zbawienia, będąc już zaspokojonym i zbawionym z łaski bożej, na podstawie swej wiary i szukając jedynie upodobania bożego. W ten sposób także i niewierzącemu żaden uczynek dobry nie pomaga do sprawiedliwości i zbawienia. I odwrotnie, złym lub potępionym nie czyni go zły uczynek, lecz niewiara, która zarówno człowieka, jak i drzewo złym czyni, złymi i potępionymi czyni nasze uczynki. Stąd więc to, że ktoś staje się dobrym lub złym, pochodzi nie z uczynków, lecz z wiary albo niewiary.

Stanisław Cynarski Źródło: [w:] Stanisław Cynarski, Historia powszechna 1500–1648. Wybór tekstów źródłowych, Kraków 1981, s. 60.