Deklaracja praw człowieka i obywatela

Przedstawiciele ludu francuskiego, ukonstytuowani jako Zgromadzenie Narodowe, zważywszy, że nieznajomość, zapomnienie lub wzgarda praw człowieka są jedynymi przyczynami nieszczęść w społeczeństwie i zepsucia w rządzie, postanowili wyłożyć w uroczystym oświadczeniu przyrodzone, niezmienne i uświęcone prawa człowieka; a to w tym celu, aby to oświadczenie, stale przyświecając wszystkim częściom społeczności, przywodziło im bezustannie na pamięć ich prawa i obowiązki […].

Art. I. Ludzie rodzą się i pozostają wolnymi i równymi co do praw. Podstawą różnic społecznych może być tylko wzgląd na pożytek ogółu.
Art. II. Celem wszelkiego zrzeszenia politycznego jest utrzymanie przyrodzonych i nieulegających przedawnieniu praw człowieka. Prawa te są: wolność, własność, bezpieczeństwo i opór przeciw uciskowi.
Art. III. Źródło wszelkiej władzy tkwi w narodzie. […]
Art. IV. Wolność polega na tym, że wolno każdemu czynić wszystko, co tylko nie jest ze szkodą drugiego […].
Art. VI. Ustawa jest wyrazem woli ogółu. Wszyscy obywatele mają prawo współuczestniczyć osobiście lub przez przedstawicieli w tworzeniu ustaw. Prawo musi być jednakie dla wszystkich, zarówno gdy chroni, jak i gdy karze. […]
Art. VII. Nikt nie może być oskarżony, aresztowany ani więziony poza wypadkami określonymi ściśle przez ustawę i z zachowaniem form przez nią przepisanych […].
Art. X. Nikt nie powinien być zaczepiany z powodu swych przekonań, nawet religijnych, byleby tylko ich objawianie nie zakłócało ustawą zakreślonego porządku publicznego.
Art. XI. Wolna wymiana myśli i poglądów jest jednym z najcenniejszych praw człowieka; każdemu obywatelowi wolno zatem przemawiać, pisać, drukować swobodnie z zastrzeżeniem, że za nadużycie tej wolności odpowiadać będzie w wypadkach przewidzianych przez ustawę. […]
Art. XIV. Wszyscy obywatele mają prawo bezpośrednio lub przez swych przedstawicieli stwierdzać zachodzącą potrzebę podatku powszechnego, swobodnie zezwalać na jego nałożenie, czuwać nad jego zużytkowaniem, jako też określać jego wysokość, wymiar, sposób ściągania oraz czas trwania.
Art. XVI. Społeczeństwo, w którym rękojmie praw człowieka nie są zabezpieczone ani podział władzy nie jest ustalony, nie ma konstytucji.
Art. XVII. Ponieważ własność jest prawem nietykalnym i świętym, przeto nikt jej pozbawiony być nie może, wyjąwszy gdy potrzeba ogółu, zgodnie z ustawą stwierdzona, niewątpliwie tego wymaga, a i to pod warunkiem sprawiedliwego i uprzedniego wynagrodzenia.

c1 Źródło: Deklaracja praw człowieka i obywatela, tłum. O. Beiersdorf.

Deklaracja praw konstytucji jakobińskiej

Art. I. Celem społeczeństwa jest szczęście ogółu. Rząd jest ustanowiony celem zabezpieczenia człowiekowi korzystania z jego praw przyrodzonych i nieulegających przedawnieniu.
Art. II. Prawami tymi są: równość, wolność, bezpieczeństwo, własność.
Art. III. Wszyscy ludzie z natury są wolni i równi wobec prawa. […]
Art. XVI. Prawo własności jest prawem, które przysługuje każdemu obywatelowi, a mocą którego może on używać swego majątku, dochodów, owoców swej pracy i swych przedsiębiorstw oraz dobrowolnie nimi rozporządzać. […]
Art. XXI. Wsparcia publiczne są świętym długiem. Społeczeństwo winno dać utrzymanie nieszczęśliwym obywatelom bądź przez dostarczenie im pracy, bądź przez zapewnienie środków do życia niezdolnym do pracy.
Art. XXII. Oświata jest potrzebą wszystkich. Społeczeństwo powinno całą mocą popierać rozwój umysłowy ogółu i uczynić oświatę dostępną dla wszystkich obywateli. […]
Art. XXVI. Żadna część ludu nie może sprawować władzy ludu całego; natomiast każdy zbiorowy odłam wszechwładnego ludu winien mieć prawo wypowiadania swej woli z całkowitą swobodą.

c2 Źródło: Deklaracja praw konstytucji jakobińskiej, tłum. B. Kulikowski.