Sprawdź się
Źródło: domena publiczna, dostępny w internecie: Wikimedia Commons
Gian Lorenzo Bernini, Błogosławiona Ludovica Albertoni, ok. 1671-1674
Autor: Gian Lorenzo Bernini, Źródło: domena publiczna, dostępny w internecie: Wikimedia Commons
Autor nieznany, Portret trumienny młodego szlachcica, ok. 1690
Źródło: domena publiczna, dostępny w internecie: Wikimedia Commons
ale z żywiołów utworzone ciało
to chwaląc, co zna początku równego –
zawodzi duszę, której wszystko mało
M. Sęp Szarzyński, Sonet V: O nietrwałej miłości rzeczy świata tego, [w:] Antologia polskiej poezji metafizycznej epoki baroku, oprac. K. Mrowcewicz, Warszawa 1993, s. 51-52. Możliwe odpowiedzi: 1. dualizm, 2. racjonalizm, 3. vanitas, 4. mistycyzm Godzina za godziną niepojęcie chodzi:
Był przodek, byłeś ty sam, potomek się rodzi.
Krótka rozprawa: jutro — coś dziś jest, nie będziesz,
A żeś był, nieboszczyka imienia nabędziesz;
Dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt, żywot ludzki słynie.
Daniel Naborowski, Krótkość żywota, [w:] Poeci polscy od średniowiecza do baroku, oprac. K. Żukowska, Warszawa 1977, s. 354 Możliwe odpowiedzi: 1. dualizm, 2. racjonalizm, 3. vanitas, 4. mistycyzm O wszechmogący Boże, światłości szczęśliwa,
Serca nasze osiadła rdza grzechów płaczliwa;
Skąd, chociaj nas oświecasz, żywiemy jak w nocy,
A jadu tego pozbyć - nie naszej czyn mocy.
Ty nas oczyść, prosiemy; Miłosierdzia twego
Niech promień, bijąc w serce, odnosi od niego
Ku tobie jasny odraz chwały i miłości,
O Panie, nasza chwało, nasza szczęśliwości!
M. Sęp Szarzyński, Pieśń I: O Bożej opatrzności na świecie, [w:] Antologia polskiej poezji metafizycznej epoki baroku, oprac. K. Mrowcewicz, Warszawa 1993, s. 53. Możliwe odpowiedzi: 1. dualizm, 2. racjonalizm, 3. vanitas, 4. mistycyzm Złoto znać na strzechstenie, człowieka na złocie;
Mieć albo nie mieć złota — nic przez sie ku cnocie;
Próżno chwalą i ganią ten kruszec łagodny:
Komu Pan Bóg dał rozum, zawżdy jest swobodny.
M. Sęp Szarzyński, Pieśń VIII: Iż rozum człowiekowi potrzebniejszy, niż skarby, [w:] Antologia polskiej poezji metafizycznej epoki baroku, oprac. K. Mrowcewicz, Warszawa 1993. Możliwe odpowiedzi: 1. dualizm, 2. racjonalizm, 3. vanitas, 4. mistycyzm
Opisz obraz Petera Paula Rubensa Wizja świętej Teresy z Ávili, łącząc go z wybranym pojęciem związanym z okresem baroku.
![Ilustracja](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1dVRbZfocXQO/1642517292/1euLURnWzx9EyB2fJzSjSpFF8DCm2Div.jpg)
Zapoznaj się z utworem Żywot ludzki Wacława Potockiego, a następnie oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń.
Żywot ludzkiPytasz się, co jest żywot na tym świecie człeczy?
Weź sobie dwie przeciwne odpowiedzią rzeczy:
jeśli patrzysz na ciało ‒ z wiecznością złożony
momentIndeks górny 11 Indeks górny koniec11; jeśli na duszę ‒ jest wiek nieskończony.
Albo tak: żywot ludzki ‒ moment czasu ścisły,
z którego jednak wieków wieczności zawisły;
przesmyk z macierzyńskiego żywota do grobu,
od ześciaIndeks górny 22 Indeks górny koniec22 ciała z duszą, do rozstania obu,
kędy za każdym krokiem jeśli padnie, człeka
albo żywot, albo śmierć nieskończona czeka.
Rzadko zamierzonego kto kresu dobieży,
przeto na ostrożności wszytka rzecz należyIndeks górny 33 Indeks górny koniec33.
Każdą godzinę sobie niechaj kładzie kresemIndeks górny 44 Indeks górny koniec44,
kto z Bogiem żyć, nie wiecznie woli z biesemIndeks górny 55 Indeks górny koniec55.Źródło: Wacław Potocki, Żywot ludzki, [w:] Antologia polskiej poezji metafizycznej epoki baroku, oprac. K. Mrowcewicz, Warszawa 1993, s. 159–160.
Wypisz z utworu Daniela Naborowskiego Cnota grunt wszytkiemu przykłady wskazanych, charakterystycznych dla twórczości barokowej środków stylistycznych i określ ich funkcje.
Cnota grunt wszytkiego>FraszkaIndeks górny 66 Indeks górny koniec66 wszytko na świecie, fraszka z każdej strony!
Nic to, choć ty masz pałac kosztem wystawionyIndeks górny 77 Indeks górny koniec77,
Nic to, że stół zastawiasz hojnie półmiskami,
Nic to, że‑ć złoto, srebro leży gromadami,
Nic to, że gładka żona i domu zacnego,
Nic to, że mnóstwo wnuków liczysz z boku swego,
Nic to, że masz wsi gęste i wielkie osady,
Nic to, że sług za tobą niemałe gromady,
Nic to, że równia nie znasz dowcipowi swemu,
Nic to, że się ty światu podobasz wszytkiemu,
Nic to, że‑ć szczęście płynie nieodmiennym torem,
Nic to, choćbyś opatem abo był pryjoremIndeks górny 88 Indeks górny koniec88,
Nic to, choć masz papieskie i carskie korony,
Nic to, że cię wyniosło Szczęście nad TryjonySzczęście nad Tryjony,
Nic to, byś miał tysiąc lat szczęsne panowanie,
Bo iż to wszytko mija, za nic wszytko stanie.
Sama cnota i sława, która z cnoty płynie,
Nade wszytko ta wiecznie trwa i wiecznie słynie.
Tą kto żyje, ma dosyć, choć nie ma niczego,
A bez tej kto umiera, już nic ze wszytkiego.Źródło: Daniel Naborowski, Cnota grunt wszytkiego>, [w:] Poeci polskiego baroku, t. 1, oprac. Jadwiga Sokołowska, Kazimiera Żukowska, Warszawa 1965, s. 190.
Sformułuj argumenty, którymi potwierdzisz tezę, że utwory Żywot ludzki Wacława Potockiego oraz Cnota grunt wszytkiemu Daniela Naborowskiego należą do poezji metafizycznej.
Zapoznaj się z podanym fragmentem tekstu, a następnie wykonaj polecenia.
Barok: epoka przeciwieństwGeneza terminu „barok” najprawdopodobniej wywodzi się od portugalskiego słowa „barroco”, określającego perłę o kształtach nieregularnych, niezwykłych. Był to termin jubilerski, używany na pewno w wieku XVI. [...]
Jako termin estetyczny przyjął się francuski przymiotnik „baroque” już około połowy XVIII stulecia, używany właściwie jako wyraz w pewien sposób znaczeniowo podobny do „bizarre”, a więc „dziwny”, „dziwaczny”. [...]
Ludzie oświecenia do zjawisk uznawanych za barokowe, czyli dziwaczne, naruszające klasyczne rozumienie ładu i harmonii, odnosili się krytycznie, często je ośmieszali. Ale ich krytyka zawierała na pewno trafną obserwację: sztuka baroku wydobywała przeciwieństwa, dziwności, dążyła do zadziwienia odbiorcy. To też przyjmujemy i dziś, gdy po przezwyciężeniu zwłaszcza późniejszych, dziewiętnastowiecznych, a po trosze i dwudziestowiecznych niechęci, uprzedzeń wobec sztuki i literatury baroku, wydobywamy jej wielobarwność, dostrzegamy i ukazujemy w niej świat przeciwieństw i paradoksów.
Przekonanie o tym, że piękno przejawia się w postaci wielorakiej, dobitnie formułował już Giordano Bruno. Sądzono nawet, że piękno tkwić może i w brzydocie. Były to fundamentalne stwierdzenia, do których dochodzili ludzie baroku. [...]
Przejawem stylu [...] barokowego było częste używanie paradoksów, było widzenie świata wytrąconego z doskonałej harmonii, poruszającego się już i poruszanego innym rytmem. Nowy ów ruch człowieka, świata i kosmosu mógł wieść ku błądzeniu w labiryntach i mógł wieść ku poszukiwaniom harmonii przeciwieństw [...].
Sztuka, literatura, kultura baroku otworzyły się na to, co przejąć było można z różnych tradycji, z różnych stron, i nie obawiano się, że mogą to być elementy niezgodne. W Hiszpanii, Portugalii fascynowano się egzotyką dalekiego Zachodu, ale i dalekiego oraz bliskiego Wschodu. U nas, w Polsce, interesowano się raczej egzotyką bliższego nam Wschodu, fascynując się jej niezwykłością i czarem. Nie zapominano przy tym o korzeniach własnych kultur sięgających do tradycji Hellady i Romy, o ukształtowaniach własnej przeszłości, u nas w Polsce przede wszystkim w orbicie kultury łacińskiej Europy Zachodniej. [...]
Za niezwykle ważne wyznaczniki stylu barokowego, różnie eksponowane w różnych jego odmianach, uważam dążenie do ukazania dziwności, niezwykłości, często do ukazania bogactwa ornamentyki, swoistej [...] ostentacji, wreszcie do zmienności, gry przeciwieństw. Jean Rousset za przewodnie znaki sztuki baroku [...] uznał czarodziejkę Kirke – symbol metamorfozy, niestałości, ruchu, dziwności i zgrozy, oraz Pawia dumnego z przepychu, ozdobnego bogactwa – symbol ostentacji, statyczności i ozdobności.Źródło: Janusz Pelc, Barok: epoka przeciwieństw, Kraków 2004, s. 5–39.
1. Wymień cechy charakterystyczne dla stylu barokowego.
2. Wyjaśnij, z jakiego powodu epokę baroku można określić epoką przeciwieństw.
3. Wyjaśnij, w jaki sposób artystyczna forma utworów barokowych łączy się ze światopoglądem epoki.
4. W tekście Janusza Pelca sztukę baroku zestawiono z czarodziejką Kirke i pawiem. Zaproponuj inny symbol, który twoim zdaniem trafnie oddaje najważniejsze idee barokowe. Uzasadnij wybór.
Wyjaśnij, w jaki sposób utwór współczesnego poety Jarosława Marka Rymkiewicza nawiązuje do idei barokowych. Rozważ, czy idee typowe dla epoki baroku mogą być aktualne także dla współczesnego człowieka.
Wiersz na te słowa Heraklita: nie można wejść dwa razy do tej samej rzekiUsta me jak szron topnieją
A w co kości się odziejąKości me jak lód się kruszą
Czym się będziesz żywić duszoDusza ma jak śniegi taje
Już się z ciałem nie poznajeZ czego siebie mną uczynię
Ciało me jak strumień płynieLód śnieg woda tyle bywa,
Nie wiem ze mnie gdzie upływamGdzie ta strona gdzie ta łąka
Gdzie me ciało cieknąc wsiąkaI gdzie w glinie się zagrzebie
Drugi raz nie wstąpię w siebieŹródło: Jarosław Marek Rymkiewicz, Wiersz na te słowa Heraklita: nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki, [w:] Wybór wierszy, Warszawa 1976, s. 176.