Wilhelm Ockham Ordinatio

O powszechniku:
Wszelako twierdzę, że powszechnik nie jest czymś realnym posiadającym istnienie realne, ani w duszy, ani poza duszą, lecz ma tylko istnienie myślne w duszy. A jest on pewnym obrazem posiadającym istnienie w bycie myślnym takie, jakie ma rzecz poza [duszą] w bycie realnym. Tłumaczę to zaś następująco: intelekt widząc pewną rzecz poza duszą tworzy podobną rzecz w myśli w ten sposób, że gdyby [intelekt] miał zdolność tworzenia, jak ma zdolność wymyślania, to mógłby stworzyć rzecz istniejącą realnie i byłaby [owa rzecz] jedynie a priori numerycznie różna od rzeczy poza [duszą]. I byłoby podobnie, wyrażając się analogicznie, jak jest z twórczością artysty. Gdy bowiem artysta widzi dom lub budowlę [istniejącą] poza duszą, tworzy w swojej duszy podobny dom i później buduje podobny poza [duszą] a jest on tylko numerycznie różny a priori [od pierwszego domu]. Dlatego w zdaniu [przytoczonym wcześniej] obraz w umyśle z oglądania pewnej rzeczy poza duszą byłby jednym wzorem. Bowiem, jak dom zmyślony stałby się wzorem dla artysty, jeśli wyobrażający go sobie miałby zdolność stworzyć go [dom] w rzeczywistości, tak tamten obraz byłby wzorem, dla tego, który go [obraz] tworzy. Obraz ów może być nazwany powszechnikiem, ponieważ jest wzorem i bez znaczenia jest rozważanie wszystkich rzeczy jednostkowych poza [duszą]. Dlatego ten [obraz] poprzez podobieństwo w istnieniu myślnym, może zastępować rzeczy, które mają podobne istnienie poza intelektem. W ten sposób powszechnik nie jest rezultatem generalizowania, lecz abstrakcji, i nie jest niczym innym jak tylko obrazem rzeczy.

[...] Podobnie, właściwie wszyscy odróżniają intencje drugie od intencji pierwszych, nie nazywając intencji drugich innymi realnymi jakościami w duszy. Tak więc jeśli nie istnieją realnie poza [duszą], mogą istnieć tylko myślnie w duszy. Twierdzę ponadto, że ów obraz jest tym, co najpierw i bezpośrednio jest nazywane pojęciem „powszechnym” i posiada naturę przedmiotu myślnego. Jest także tym, co bezpośrednio oznacza akt intelektualny, kiedy żadna rzecz jednostkowa nie jest poznawana, gdyż jest [on] taki w istnieniu myślnym, jaka jest jednostkowa rzecz w istnieniu realnym. Tym samym z natury swojej może zastępować te rzeczy jednostkowe, do których jest w pewien sposób podobny. [...] Twierdzę więc, że tak jak wypowiedziane słowo jest powszechnikiem i rodzaj i gatunek, lecz tylko poprzez konwencję, tak również pojęcie, jak obraz i abstrakcja z rzeczy jednostkowych poznanych uprzednio jest powszechnikiem ze swej natury.

wil Źródło: Wilhelm Ockham, Ordinatio, Oxford 1956.

Piotr Abelard Rozprawa o pojęciach ogólnych

[Pojęcie] nie potrzebuje także realnie istniejących przedmiotów, ponieważ umysł równie dobrze potrafi wytworzyć sobie ideę rzeczy istniejących, jak i nieistniejących, materialnych, jak i niematerialnych, przeszłych przez przypomnienie, przyszłych przez przewidywanie. Niekiedy może zmyślić nawet ideę rzeczy nigdy niespotykanych, jak na przykład centaury, chimery, latające smoki, syreny i wiele innych dziwów.

abe Źródło: Piotr Abelard, Rozprawa o pojęciach ogólnych, [w:] Barbara Markiewicz, Od filozofów jońskich do Pascala. Wybór tekstów, Warszawa 1999, s. 122.