Nie sądźcie, abyście nie byli sądzeni. Bo takim sądem, jakim sądzicie, i was osądzą; i taką miarą, jaką wy mierzycie, wam odmierzą. Czemu to widzisz drzazgę w oku swego brata, a belki we własnym oku nie dostrzegasz? Albo jak możesz mówić swemu bratu: Pozwól, że usunę drzazgę z twego oka, gdy belka [tkwi] w twoim oku? Obłudniku, wyrzuć najpierw belkę ze swego oka, a wtedy przejrzysz, ażeby usunąć drzazgę z oka twego brata. Nie dawajcie psom tego, co święte, i nie rzucajcie swych pereł przed świnie, by ich nie podeptały nogami, i obróciwszy się, was nie poszarpały.
Mt 7, 1‑6.

Ks. Józef Tischner Wędrówki w krainę filozofów

Mówiliśmy o myśleniu. Dlaczego myślenie tak oczarowało filozofów, że powierzyli mu los własny i los świata? Powodem była prawda. Chcieli poznać prawdę. Jeśli człowiek w ogóle jest zdolny do poznania prawdy, to tylko dzięki myśleniu. Myślenie ciąży ku prawdzie, jak oczy ciążą ku barwom, a uszy ku dźwiękom. Dzięki myśleniu człowiek chce wiedzieć, co naprawdę jest. [...]

Zazwyczaj mówi się, że istnieją dwa źródła nieprawdy: zmysły i rozum. Przez zmysły przenikają do człowieka złudzenia. Przez rozum przedostają się przesądy.

Złudzenia zmysłów – cóż to za bogate pole do badań! Idąc wieczorem przez las, widzimy, jak krzaki i drzewa przybierają jakieś groźne dla nas kształty. Wydaje się nam, że otaczają nas wilki, niedźwiedzie, nieokreślone straszydła. Nawet niewielki szmer robi wrażenie hałasu. Gdy księżyc wschodzi nocą, wydaje się nam, że na horyzoncie plonie wieś. Smuga na tafli jeziora przypomina nam topielca. Półmrok naszego życia sprzyja powstawaniu złudzeń. Złudzenia budzą lęki. Lęki rodzą nowe złudzenia. Jakże trudno przedrzeć się do tego, co naprawdę jest

Przesądy rozumu mają najczęściej inne źródło. Rozum to władza wydawania sądów i uznawania sądów, które inni wydali. Nie jesteśmy oczywiście w stanie sprawdzać wszystkich sądów, jakie przyjmujemy, Nic więc dziwnego, że przenikają nas również przesądy. Może ich być nawet bardzo dużo i mogą przenikać bardzo głęboko. Można wtedy powiedzieć: cały człowiek jest jednym wielkim przesądem. I stąd błądzenie. Stąd gubienie siebie. Stąd też pragnienie prawdy. Jak zaspokoić to pragnienie? Jak znaleźć właściwą drogę? Filozofowie mówią: szansą jest myślenie. Myślenie ze swej natury dąży do prawdy. Ono, i tylko ono, wynosi człowieka ponad półmrok jego świata.

C1 Źródło: Ks. Józef Tischner, Wędrówki w krainę filozofów, Kraków 2017, s. 19–23.