Wiesław Myśliwski Kamień na kamieniu (fragmenty)

Postanowiłem napisać list do Antka i Staśka w sprawie tego grobu. Poszedłem do spółdzielni, kupiłem papier, obsadkę, stalówkę, atrament. Bo kiedy ja do kogo list pisałem? Nie umiałbym sobie nawet przypomnieć. Ani do szkoły z domu nikt teraz nie chodził, to nie było potrzebne. Gdzieś się tylko pusty kałamarz walał z czasów, kiedy matka żyła i do nich pisała. Bo ja do nich, choć bracia, nie pisałem, odkąd z domu wyszli. Ani oni do mnie. Tak się jakoś układało. Oni w mieście, ja na wsi. Oni swoje życie, ja swoje. To o czym tu pisać? Co we wsi, miałem im pisać, kiedy może nie bardzo chcieli już wsi pamiętać? A pchać się ze swoim życiem w czyjeś życie, choćby brat bratu, co to komu pomoże? Zresztą raz na dwa, trzy lata któryś wpadał, to się mniej więcej wiedziało, co u niego. Ten był za granicą, a ten kupił samochód. Ten dostał mieszkanie, ma trzy pokoje z kuchnią, a ten się z żoną rozstał i drugi raz się ożenił. Ten ma córkę i syna, a ten tylko syna, ale nie chce się uczyć. A co u mnie, no to kiedy umarła matka, wysłałem im telegram: „Matka umarła. Przyjeżdżajcie”. A za ileś lat drugi „Ojciec umarł. Przyjeżdżajcie”. I to wszystko, co u mnie. Zresztą, gdyby nawet więcej, czy chcieliby słuchać? [...]

Na drugi dzień przepisałem list na nowo [...]. I dopisałem im, że gdyby mieli zamiar przyjechać, to niech wezmą woreczki na mąkę, bo akurat spytlowałem i ładną mam mąkę. Tak tylko napisałem, bo wcale nie wierzyłem, że przyjadą, a list się przez to zrobił trochę dłuższy. [...]

Przyjechali. Ale ledwo co w próg weszli, dzień dobry, dzień dobry i od razu zaczęli się ze mną kłócić. A to, że nie ma u mnie na czym usiąść, tylko wciąż ta sama stara ława i jedno krzesełko. Że stół ten sam od wojny jeszcze. Że podłogi czego sobie nie sprawię? Czego sadu nie założę? Czego się nie żenię? Gospodyni mi potrzebna! Na księżniczkę czekam? Czego to, czego tamto? Czego? Czego? A o śmierci ani słowa. Jakbym w ogóle do nich tego listu nie napisał.

Tak mnie to ścięło, że mało co się odzywałem. I z tego wszystkiego zapomniałem ich nawet spytać, co u nich? I te pół litra wódki, co kupiłem na ich przyjazd, nie przyznałem się, że mam. Bo i po co? Pić pod kłótnię? Może zdarzy się kiedyś jakaś lepsza okazja. Wtedy się i napijemy, i pogadamy jak bracia.

Bo gdy się bracia raz na tyle czasu z sobą spotykają, powinni mieć o czym pogadać. O, niejeden dzień, niejedną noc można by przegadać. Gdyby nawet się nie chciało, to od czego są słowa? Słowa same poprowadzą. Słowa wszystko na wierzch wywleką. Słowa i z najgłębszej głębi wydrą, co gdzieś boli i skowycze. Słowa krwi upuszczą i od razu lżej się robi. I nie tylko obcych, ale i rodzonych braci słowa potrafią odnaleźć dla siebie, że się znów braćmi poczują. Choćby się roznieśli w różne i dalekie strony, słowa ich zawrócą z powrotem do tego jednego ich życia, z którego, jak ze źródła, się poczęli. Bo słowa to wielka łaska. Cóż ma tak naprawdę człowiek więcej prócz słów dane? I tak nas wszystkich czeka kiedyś wieczne milczenie, to się jeszcze namilczymy. Może przyjdzie nam ściany z bólu drapać za najmarniejszym słowem. I każdego słowa niewypowiedzianego na tym świecie do siebie będziemy jak grzechów żałować. Tylko że będzie za późno. A ileż takich słów niewypowiedzianych zostaje w każdym człowieku i umiera razem z nim, i gnije z nim, i ani mu potem w cierpieniu nie służy, ani w pamięci. To po co jeszcze sami sobie zadajemy milczenie?

wies Źródło: Wiesław Myśliwski, Kamień na kamieniu (fragmenty).

Isaac Bashevis Singer Sztukmistrz z Lublina

Skończyły się święta Szewuot. Jasza znów przygotowywał się do wyjazdu na szlak. Podczas ostatniej nocy w domu mówił Esterze rzeczy przerażające.

– Co byś czuła, gdybym nigdy nie wrócił? – zapytał. – Co byś zrobiła, gdybym umarł na objeździe?

Estera zamknęła mu usta dłonią i poprosiła, aby nigdy tak nie mówił, ale on nalegał:

– Widzisz, takie rzeczy się zdarzają. Właśnie niedawno wspiąłem się na wieżę ratusza; bardzo łatwo mogłem się tam poślizgnąć.

Wspomniał również o testamencie i zażądał, aby nie nosiła po nim długo żałoby, gdyby umarł. Potem pokazał jej skrytkę, gdzie schował kilkaset rubli w złocie. Kiedy Estera zaprotestowała, mówiąc, że psuje ostatnie godziny przed powtórnym spotkaniem podczas Groźnych Dni, odpowiedział:

– No to przypuśćmy, że zakocham się w kimś i będę chciał cię opuścić. Co byś na to powiedziała?

– Co? Zakochałeś się w kimś?

– Nie bądź śmieszna.

– Lepiej powiedz mi prawdę.

Ucałował ją i poprzysiągł wieczną miłość. Takie sceny nie były niczym nowym. Lubił dokuczać jej sugerowaniem różnych ewentualności i niepokoić dziwnymi pytaniami. Jak długo czekałaby na niego, gdyby go uwięziono? Albo gdyby pojechał do Ameryki? Albo gdyby zapadł na suchoty i musiał przebywać w sanatorium? Odpowiedź Estery była zawsze taka sama: nikogo innego nie potrafiłaby pokochać; życie jej skończyłoby się, gdyby go zabrakło. Często jednak powracał do takich indagacji. Teraz powiedział:

– Co by się stało, gdybym został pustelnikiem i dla pokuty kazał się zamurować w celi bez drzwi jak ów święty na Litwie? Czy i wtedy pozostałabyś mi wierna? Podawałabyś mi jedzenie przez szparę w murze?

– Nie trzeba zamurować się w celi, żeby pokutować – odparła Estera.

– To zależy od rodzaju namiętności, którą się chce opanować – rzekł.

– Zamurowałabym się z tobą.

Wszystko kończyło się nowymi pieszczotami, czułymi słówkami i obietnicami wiecznej miłości. Esterze, gdy zasnęła, śnił się okropny koszmar, toteż nazajutrz pościła aż do południa. Odmówiła cicho modlitwę, którą znalazła w modlitewniku: „Boże Wszechmogący, należę do Ciebie i moje sny są Twymi snami...” Wrzuciła również sześć groszy do puszki na datki rebego Mejera Cudotwórcy. Poprosiła Jaszę, aby przysiągł na wszystkie świętości, że nigdy już nie będzie jej dręczył taką czczą gadaniną, bo skąd można wiedzieć, co kryje przyszłość. O wszystkim decydowały Niebiosa.

4 Źródło: Isaac Bashevis Singer, Sztukmistrz z Lublina, tłum. Krystyna Szerer, Warszawa 2016, s. 26–27.