Postanowienia siódmego (nicejskiego) soboru ekumenicznego z 787 roku

[...] Wyrób ikon nie jest wynalazkiem malarzy, lecz stanowi wyraz uznanych zasad Kościoła katolickiego. Wszystko, co jest dawne, zasługuje na szacunek, rzecze święty Bazyli, a świadectwo tego mamy i w starożytności naszej instytucji i w naukach naszych natchnionych Ojców, a mianowicie, że gdy oglądali oni ikony w kościołach świętych, byli z tego zadowoleni, a gdy sami kościoły budowali, umieszczali w nich ikony. [...] Idea i tradycja pochodzą więc od nich, a nie od malarza; dziedzina malarza jest bowiem ograniczona do jego sztuki, gdy zasady działania oczywiście należą do Świętych Ojców, którzy podejmowali budowę. Imię Chrystus wskazuje na boskość podobnie jak i na ludzkość – dwie doskonałe natury Zbawiciela. Nauczono chrześcijan przedstawiać obraz Chrystusa w zgodzie z Jego widzialną naturą, a nie z tą, która sprawia, iż nie jest widzialny; ta druga bowiem nie daje się opisać i wiemy z Ewangelii, że nikt nigdy Boga swymi oczami nie oglądał. Skoro więc przedstawia się Chrystusa zgodnie z Jego ludzką naturą, jest rzeczą oczywistą, że chrześcijanie – jak to wykazała Prawda – uznają zgodność obrazu widzialnego z archetypem tylko co do imienia, leczenie co do natury; a tymczasem ci nierozumni ludzie mówią, że nie ma różnicy między obrazem i jego pierwowzorem i przypasują tożsamość natury rzeczom, które posiadają natury odmienne. Któż nie Wyśmieje ich głupoty? [...]

1 Źródło: Postanowienia siódmego (nicejskiego) soboru ekumenicznego z 787 roku, [w:] Myśliciele, kronikarze i artyści o sztuce. Od starożytności do 1500, oprac. Jan Białostocki, wybór Jan Białostocki, Warszawa 1988, s. 214.

Poglądy Bernarda z Clairvaux na temat sztuki

Wystawia się na pokaz bardzo piękny obraz jakiegoś świętego lub świętej i wierzy się, że tym większy święty, im bardziej kolorowy. Biegną ludzie i całują, wzywa się do składania darów i bardziej podziwiają piękno, niż czczą świętość. Jak sądzisz, czego się szuka w tym wszystkim, skruszenia pokutników, czy podziwu oglądających? O próżności nad próżnościami, bardziej jeszcze szalona niż próżna! Ściany Kościoła błyszczą złotem, a biedacy w nim golizną. Kościół kamienie przyobleka złotem, a synów swych porzuca nagich... W klasztorach, w obliczu braci czytających, jaki sens mają te śmieszne potworności, dziwne jakieś brzydkie piękno i piękna brzydota. Cóż robią tam nieczyste małpy, dzikie lwy i potworne centaury, półludzie, pręgowane tygrysy, co robią walczący żołnierze i grający na trąbkach myśliwi? Nie mówię o olbrzymiej wysokości domów bożych, o nadmiernej ich długości, zbędnej szerokości, zbytkownym wyposażeniu, przesadnych malowidłach, które, ściągając wzrok modlących się, rozpraszają jednocześnie ich uczucie. (…) Ale mniejsza o to, niech już tak będzie na chwałę bożą.

2 Źródło: Poglądy Bernarda z Clairvaux na temat sztuki, [w:] Wł. Tatarkiewicz, Historia estetyki, t. II, Wrocław 1962, s. 220.

Wiedeń zamknięty jest pierścieniem murów, długim na 2000 kroków i ma duże przedmieścia, które również otoczone są rowami i wałami. Miasto samo też otoczone potężnym rowem, oraz szerokim i wysokim wałem. Poza rowem znajdują się grube i wysokie mury z licznymi wieżami i przedmurzami, dogodnymi do obrony. Domy mieszczan są obszerne i ozdobione bogatą ornamentacją, mimo to jednakże trwałe i mocne. Wszakże tam spotyka się sklepione bramy i szerokie dziedzińce. Na miejscu trykliniów [sala jadalna] znajdujemy tam jednak pokoje do ogrzewania, które zwą się izbami, a które konieczne są do przebycia srogiej zimy. Okna ze szkła wpuszczają światło, bramy zaś są przeważnie z żelaza (...) Ulice są wybrukowane twardymi kamieniami, tak koła wozów nie mogą ich ryć z łatwością. Dla Boga najwyższego i świętych w niebie poświęcone są wspaniałe, obszerne kościoły, zbudowane z ciosanego kamienia, o wysokich sklepieniach, godne podziwu z powodu całych szeregów kolumn. Jest też w nich wiele i to cennych relikwii świętych, oprawnych w złoto, srebro i drogie kamienie. Kościoły są ozdobione wspaniale i zasobne w sprzęty (...)

3 Cytat za: Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 8, Miasta i mieszczaństwo średniowiecza (do schyłku XV wieku), oprac. R. Heck, Warszawa 1959.