Sprawdź się
Dekret Rady Najwyższej ZSRR z 29 listopada 1939 r.
Zgodnie z ustawą o obywatelstwie ZSRR z 19 sierpnia 1938 stanowi się, że odtąd obywatelami sowieckimi są:
a) byli obywatele polscy, którzy znajdowali się na terytorium zachodnich obłasti Ukrainy i Białorusi w chwili, gdy stały się one częścią ZSRR (l i 2 listopada 1939);
b) osoby, które przybyły do ZSRR na podstawie umowy z 16 listopada 1939 pomiędzy rządem ZSRR i rządem niemieckim, jak również ci, którzy przybyli na skutek przekazania przez ZSRR Litwie miasta Wilna i wileńskiej obłasti zgodnie z umową z 10 października 1939.
Byli obywatele polscy zamieszkali w zachodnich obłastiach Ukrainy i Białorusi, którzy nie byli obecni na terytorium tych obłasti w dniach l i 2 listopada 1939 i nie posiadają obywatelstwa sowieckiego, mogą nabywać obywatelstwo ZSRR w trybie przewidzianym przez art. 3‑ci ustawy o obywatelstwie ZSRR.
Cytat za: Prawdziwa historia Polaków. Ilustrowane wypisy źródłowe 1939-1945, cz. 1, 1939–1942–1944, oprac. D. Baliszewski, A.K. Kunert, Warszawa 1999, s. 176.
| Zdanie | Prawda | Fałsz |
| Przedstawiona w źródle procedura nazywana jest w literaturze paszportyzacją. | □ | □ |
| Wydanie cytowanego źródła oznaczało dla więzionych Polaków amnestię. | □ | □ |
| Cytowany dekret został wydany na żądanie polskiego rządu emigracyjnego. | □ | □ |
Na podstawie treści map oraz własnej wiedzy wskaż poprawną odpowiedź, wyjaśniająca przyczyny różnic w przebiegu przedstawionych na nich nowych granic między III Rzeszą a ZSRS.
poprawna odpowiedź
ZSRS przystąpił do działań wojennych z opóźnieniem. W momencie wkroczenia Armii Czerwonej na terytorium Polski wojska niemieckie podbiły już część terytorium, które zgodnie z tajnym protokołem z 23 VIII 1939 r. miały przypaść ZSRS. ZSRS uznając przewagę III Rzeszy, zgodziła się na dokonanie korekty i skierowała swe siły na teren Litwy, której ludność była przyjaźnie nastawiona wobec komunistów.
ZSRS przystąpił do działań wojennych z opóźnieniem. W momencie wkroczenia Armii Czerwonej na terytorium Polski zaangażowane w walkę z oddziałami polskimi wojska niemieckie wkroczyły na terytorium, które zgodnie z tajnym protokołem z 23 VIII 1939 r. miały przypaść ZSRS. Aby uniknąć wymiany dużych terytoriów po zakończeniu działań, dokonano korekty wcześniej przyjętych ustaleń – obszar między Bugiem a Wisłą, który pierwotnie miał przypaść ZSRS, zajęła III Rzesza, a w zamian za to Litwa, która pierwotnie została uznana za strefę wpływów III Rzeszy, została uznana za strefę wpływów ZSRS.
Na podstawie ich treści oraz własnej wiedzy wskaż poprawną odpowiedź, wyjaśniająca przyczyny różnic w przebiegu przedstawionych na nich nowych granic między III Rzeszą a ZSRS.
- ZSRS przystąpił do działań wojennych z opóźnieniem. W momencie wkroczenia Armii Czerwonej na terytorium Polski wojska niemieckie podbiły już część terytorium, które zgodnie z tajnym protokołem z 23 VIII 1939 r. miały przypaść ZSRS. ZSRS uznając przewagę III Rzeszy, zgodziła się na dokonanie korekty i skierowała swe siły na teren Litwy, której ludność była przyjaźnie nastawiona wobec komunistów.
- ZSRS przystąpił do działań wojennych z opóźnieniem. W momencie wkroczenia Armii Czerwonej na terytorium Polski zaangażowane w walkę z oddziałami polskimi wojska niemieckie wkroczyły na terytorium, które zgodnie z tajnym protokołem z 23 VIII 1939 r. miały przypaść ZSRS. Aby uniknąć wymiany dużych terytoriów po zakończeniu działań, dokonano korekty wcześniej przyjętych ustaleń – obszar między Bugiem a Wisłą, który pierwotnie miał przypaść ZSRS, zajęła III Rzesza, a w zamian za to Litwa, która pierwotnie została uznana za strefę wpływów III Rzeszy, została uznana za strefę wpływów ZSRS.
INFORMACJA SPECJALNA
o realizacji państwowych dostaw zboża w obwodzie białostockim według stanu na dzień 30 sierpnia 1940 r.
Plan dostaw państwowych w obwodzie wykonany został w 52% - z zaplanowanych 55.519 ton dostarczono około 28.880.
[…]
Zanotowano fakty aktywnych wystąpień antyradzieckich ze strony wrogich elementów, których celem jest rozbicie planów dostaw państwowych […].
Były instruktor kontrrewolucyjnej organizacji „Strzelcy” Klimolewski ze wsi Doniły, w obecności naszego informatora, powiedział:
„…widocznie Niemcy zaproponowali Sowietom pozostawienie [im] Polski. Sowieci teraz gromadzą wojska przy granicy i jeśli rozpocznie się wojna Sowieci z Niemcami nie wygrają. Na czas wojny robią zapasy zboża i wywożą w głąb Rosji i dlatego domagają się, by szybciej przeprowadzać zbiory i realizować dostawy państwowe. Polacy nie powinni oddawać zboża, już lepiej niech na pniu przepadnie”.
Z doniesienia naszego informatora wynika, że w połowie sierpnia, na ogólnym zebraniu chłopów ze wsi Pogorzałki, kułacy: Józef Bobliński i Wincenty Pogorzelski powiedzieli:
„…władzy radzieckiej nie uznajemy i obowiązków spełniać nie będziemy”.
[…]
Kułak z tej samej wsi Andrzej Jewłaszczewicz powiedział:
„…jak przyszła Armia Czerwona to mówili nam, że żadnych podatków płacić nie będziemy, a okazuje się, że podatki są większe niż za czasów władzy polskiej. To ja już nie wiem z czego mnie wyzwolili; pod rządami Polaków jakoś żyliśmy, a teraz w żaden sposób się nie da”.
Cytat za: Historia XIX i XX wieku. Źródła do dziejów Polski w XIX i XX wieku. Lata 1939–1945, t. 4, cz. 1, wybór tekstów źródłowych, J.R. Szaflik, R. Turkowski, Pułtusk 2000, s. 210–211.
Kto został uznany przez autorów informacji specjalnej za „wrogi element”?
- kułacy i organizacje uznawane za antyrewolucyjne
- mniejszość niemiecka i kułacy
- chłopi i mniejszość niemiecka
1939 Wrzesień 28. Moskwa. Fragmenty tajnego protokołu z zawartego porozumienia pomiędzy rządami Rzeszy Niemieckiej i ZSRRPodpisani pełnomocnicy stwierdzają zgodę rządu Rzeszy Niemieckiej i rządu ZSRR na następujące:
Tajny Protokół Dodatkowy podpisany 23 sierpnia 1939 ulega zmianie w punkcie 1‑ym w ten sposób, że terytorium Państwa Litewskiego wchodzi do strefy wpływów ZSRR, wówczas gdy, z drugiej strony, województwo lubelskie oraz część województwa warszawskiego wchodzą do strefy wpływów Niemiec […]. Gdy tylko rząd ZSRR przedsięweźmie specjalne zarządzana na terytorium litewskim dla ochrony swoich interesów, obecna niemiecko‑litewska granica, w celu bardziej naturalnego i prostszego rozgraniczenia, ulegnie zmianie w taki sposób, że terytorium litewskie położone na południowy zachód od linii oznaczonej na załączonej mapie przypadnie Niemcom.
Źródło: 1939 Wrzesień 28. Moskwa. Fragmenty tajnego protokołu z zawartego porozumienia pomiędzy rządami Rzeszy Niemieckiej i ZSRR. Cytat za: Historia XIX i XX wieku. Źródła do dziejów Polski w XIX i XX wieku. Lata 1939–1945, t. 4, cz. 1, wybór tekstów źródłowych, J.R. Szaflik, R. Turkowski, Pułtusk 2000, s. 65.
1939 Październik 31. Moskwa. Fragmenty exposé W. Mołotowa na V nadzwyczajnej sesji Rady Najwyższej ZSRR z 31 X 1939 r.Przejdźmy do naszych stosunków z krajami bałtyckimi. […] Jesteśmy za uczciwym i punktualnym wprowadzeniem w życie zawartych traktatów na warunkach całkowitej wzajemności i oświadczamy, że gadki o sowietyzacji krajów bałtyckich są korzystne tylko dla naszych wspólnych wrogów i wszelkich antysowieckich prowokatorów. […]
Zasady polityki sowieckiej w stosunku do małych krajów ze szczególną siłą zostały zademonstrowane na przykładzie umowy o przekazaniu Republice Litewskiej miasta Wilna i wileńskiej obłasti. Państwo litewskie z jego dwu i pół milionowym zaludnieniem znacznie rozszerza przy tym swoje terytorium, zwiększa o 550.000 swą ludność i otrzymuje miasto Wilno, liczba mieszkańców którego prawie dwukrotnie przewyższa ludność obecnej litewskiej stolicy. Związek Sowiecki poszedł na przekazanie miasta Wilna Republice Litewskiej nie dlatego, że dominuje w nim ludność litewska. Nie, w Wilnie większość stanowi ludność nie‑litewska. Lecz Związek Sowiecki liczył się z tym, że miasto Wilno, które było przez Polskę oderwane od Litwy przy pomocy gwałtu, powinno należeć do Litwy, jako miasto, z którym z jednej strony jest związana historyczna przeszłość litewskiego państwa, z drugiej zaś narodowe nadzieje (czajanja) narodu litewskiego. Zagraniczna prasa wspominała, że w historii świata nie było jeszcze takiego wypadku, aby wielkie państwo z własnej woli oddawało małemu państwu tak wielkie miasto. Tym bardziej jaskrawo demonstruje ten akt państwa sowieckiego jego dobrą wolę.
Źródło: 1939 Październik 31. Moskwa. Fragmenty exposé W. Mołotowa na V nadzwyczajnej sesji Rady Najwyższej ZSRR z 31 X 1939 r. Cytat za: Historia XIX i XX wieku. Źródła do dziejów Polski w XIX i XX wieku. Lata 1939–1945, t. 4, cz. 1, wybór tekstów źródłowych, J.R. Szaflik, R. Turkowski, Pułtusk 2000, s. 86–90.
Źródło A
Sprawozdanie Obwodowej Trójki Operacyjnej z akcji wysiedleńczej w woj. Białostockim, 11 lutego 1940 r.Operacja przebiegała w wyjątkowo trudnych warunkach. Był silny mróz i zamiecie śnieżne, które w znacznym stopniu skomplikowały przeprowadzenie samej operacji. Zdarzały się przypadki odmrożeń nóg i rąk u przeprowadzających operację. Pomimo tego przedsięwzięcie w całym obwodzie zostało rozpoczęte o godzinie 1 i przebiegało dość prężnie bez zakłóceń, żadnych incydentów ani nieporozumień nie zanotowano. […]
Wysiedlanie osadników i pracowników ochrony lasów przebiegało przeważnie w warunkach zrozumienia ze strony ludności. Szczególnie dobrze decyzja rządu przyjęta została przez trójki gospodarcze, utworzone po linii Rejonowych Komitetów i Rejonowych Komitetów Wykonawczych, a składające się przede wszystkim z lokalnego aktywu wiejskiego. I tak, na odcinku świsłockim, ogłoszenie decyzji rządu o wysiedleniu osadników i pracowników służb ochrony lasów zostało przyjęte przez zebranych radośnie – okrzykami „Niech żyje władza radziecka! Niech żyje tow. Stalin!”.
Na stacji Żednia mieszkańcy przekazywali swoje poparcie dla akcji wysiedlania osadników i leśników okrzykami: „Nareszcie doczekaliśmy się uwolnienia od tych darmozjadów”.
Chłopi, których furmanki wykorzystano do transportu, sami bardzo aktywnie uczestniczyli w akcji. Do przewożenia grup operacyjnych na miejsca akcji oraz wysiedlanych do miejsc załadunku, zaangażowano 4.500 furmanek.
Źródło: Sprawozdanie Obwodowej Trójki Operacyjnej z akcji wysiedleńczej w woj. Białostockim, 11 lutego 1940 r. Cytat za: Historia XIX i XX wieku. Źródła do dziejów Polski w XIX i XX wieku. Lata 1939–1945, t. 4, cz. 1, wybór tekstów źródłowych, J.R. Szaflik, R. Turkowski, Pułtusk 2000, s. 165–168.
Źródło B
Raport gen. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza do gen. Kazimierza Sosnkowskiego, o sytuacji na terenie okupacji radzieckiej, z 17 III 1940 r.Od 9 lutego począwszy nastąpiło masowe wywożenie w głąb Rosji elementu pracującego dawniej nie tylko politycznie, ale i społecznie, i gospodarczo. Inteligencję wywieziono już poprzednio. […]
Wrażenie tego wysiedlenia bardzo duże, ale niekorzystne dla Sowietów, gdyż każdemu posiadaczowi ponad 5 ha ziemi grozi podobny los.
Nastrój ludności da się streścić w krótkim wyrażeniu chłopa z Dziśnieńszczyzny: tego co Polaki nie potrafili z nami zrobić przez 20 lat, bolszewicy zrobili w ciągu kilku miesięcy — my teraz Polaki wszyscy. Poza niezwykle minimalną ilością sympatyków komunizmu, przeważnie materialnie zainteresowanych, tak ludność polska, jak i białoruska oczekują z utęsknieniem wskrzeszenia Polski; dawny element komunistyczny rozczarował się i wyrzekł komunizmu, dlatego wielu dawnych działaczy komunistycznych, organizatorów wiejskich komitetów i milicji siedzi dziś w kryminałach sowieckich; […].
Źródło: Raport gen. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza do gen. Kazimierza Sosnkowskiego, o sytuacji na terenie okupacji radzieckiej, z 17 III 1940 r. Cytat za: Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 2001, s. 254–255.
Przeanalizuj źródła i na ich podstawie oraz własnej wiedzy wyjaśnij, do jakich celów i w jaki sposób Niemcy wykorzystali odkrycie grobów polskich jeńców wojennych wymordowanych przez NKWD.
Źródło A
1943, kwiecień, 14, Berlin.
Zapis w diariuszu ministra propagandy Rzeszy Niemieckiej Josepha Goebbelsa o zbrodni katyńskiej (fragmenty), Berlin, 14 kwietnia 1943 r.
Znalezienie 12 tysięcy oficerów polskich wymordowanych przez GPU zostanie włączone do antybolszewickiej propagandy w wielkim stylu.
Skierowałem tam dziennikarzy […].
Teraz udzielił również Führer zezwolenia na danie prasie niemieckiej dramatycznego meldunku.
Udzieliłem wskazówek, aby materiał propagandowy wyzyskany był w największym rozmiarze.
Będziemy mogli żyć z tego kilka tygodni.
Cytat za: Prawdziwa historia Polaków. Ilustrowane wypisy źródłowe 1939–1945, cz. 2, 1943–1944, oprac. D. Baliszewski, A.K. Kunert, Warszawa 1999, s. 1006.
Źródło B
Do jakich celów Niemcy wykorzystali odkrycie grobów polskich jeńców wojennych wymordowanych przez NKWD?
- Mobilizacja opinii publicznej przeciwko ZSRS.
- Odsunięcie uwagi od własnych zbrodni.
- Odwrócenie uwagi od sytuacji na froncie wschodnim.
- Wcielenie Polaków do Wehrmachtu.
- Zaognienie wojny z ZSRS.
Zapoznaj się z treścią źródeł A i B, a następnie oceń, czy Obwieszczenie nr 35 jest zgodne z duchem artykułu przedstawionego jako źródło A.
Źródło A
Artykuł Cyniczna demonstracja na łamach konspiracyjnego „WRN” (fragmenty), Warszawa, 16 IV 1943 r.Od pewnego czasu władze okupacyjne usiłują nawiązać kontakt z pewnymi ośrodkami społeczeństwa polskiego, by pozyskać ich [sic] dla celów ogólnej propagandy politycznej Niemiec i zwiększenia ich wysiłku wojennego. Próbom tym wtórują wychodzące w Polsce «szmatławce», które z polecenia okupanta nagle znów odkryły sprawę polską […].
Ostatnio odbyła się u gubernatora warszawskiego Fischera w obecności przedstawiciela Goebbelsa narada, na którą Niemcy wezwali przedstawicieli Zarządu Miejskiego i pewne czynniki społeczne i kościelne. Fischer wysunął pod ich adresem propozycję udania się samolotem pod Smoleńsk, gdzie wykryto masowy grób Polaków zamordowanych przez bolszewików podczas ich odwrotu w lecie 1941 roku. […]
Delegacja stwierdziła po przybyciu na miejsce, że pod Smoleńskiem znajduje się istotnie olbrzymia wspólna mogiła, z której wydobyto zwłoki wielu polskich oficerów i żołnierzy jeńców w mundurach wojsk polskich, zamordowanych przez bolszewików najprawdopodobniej przy «likwidacji» jednego z obozów jeńców. Niemcy uczynili z tej wycieczki oczywiście imprezę propagandową, połączoną z przemówieniami, filmowaniem itp. […].
Ujawniło się teraz, że Sowiety w niczym nie ustępują swym mistrzom. O mogiłach smoleńskich nie zapomnimy. Ale próba niemieckiej propagandy zasłonięcia tymi mogiłami obrazu zbrodni niemieckich nie uda się.Źródło: Artykuł Cyniczna demonstracja na łamach konspiracyjnego „WRN” (fragmenty), Warszawa, 16 IV 1943 r. Cytat za: Prawdziwa historia Polaków. Ilustrowane wypisy źródłowe 1939–1945, cz. 2, 1943–1944, oprac. D. Baliszewski, A.K. Kunert, Warszawa 1999, s. 1015.
Źródło B
Przeanalizuj źródła A–C i na ich podstawie przedstaw warunki bytowe ludności polskiej deportowanej do Kazachstanu. Powołaj się na wszystkie trzy źródła.
Źródło A
Północno-Kazachstański Komitet Obwodowy KPK(b) wydał 3 kwietnia 1940 r. pismo z dyrektywą o statusie przesiedleńców z zachodnich obwodów ZSRSRozporządzeniem rządu ZSRR w kwietniu i maju do Obwodu Północno‑Kazachstańskiego, w trybie specjalnego przesiedlenia z zachodnich Obwodów Ukraińskiej i Białoruskiej SSR, zostanie skierowanych 28 000 osób – rodziny podlegających represjom byłych oficerów Armii Polskiej, policjantów, właścicieli ziemskich i kapitalistów, działaczy burżuazyjno‑nacjonalistycznych partii […] itd.
Przesiedleńcy nie otrzymają pomocy państwa [przy] zatrudnieniu i zostaną rozlokowani za własne środki w istniejących zamieszkanych miejscowościach, sowchozach i rzemieślniczych artelach. [artel – niewielka spółdzielnia rzemieślnicza] […] Przesiedleńcom przysługuje prawo do podjęcia pracy (przede wszystkim fizycznej) […]. Powinniście wziąć pod uwagę, że przeważająca większość przesiedleńców jest nastawiona skrajnie wrogo do władzy radzieckiej i budownictwa socjalizmu, że będzie próbować swoją wrogość wyrażać w najbardziej niespodziewany sposób, dlatego należy od razu, po ich przyjeździe, podjąć zdecydowane kroki, aby sparaliżować ich możliwy wpływ na najbardziej zacofane warstwy ludności i zmobilizować do tego partyjno‑komsomolskie organizacje oraz agitatorów.
Źródło: Północno-Kazachstański Komitet Obwodowy KPK(b) wydał 3 kwietnia 1940 r. pismo z dyrektywą o statusie przesiedleńców z zachodnich obwodów ZSRS. Cytat za: S. Roszak, J. Kłaczkow, Poznać przeszłość. Wiek XX. Podręcznik do historii dla szkół ponadgimnazjalnych, Warszawa 2012, s. 184.
Źródło B
Relacja Oli Watowej z deportacji ludności polskiej na WschódPo trzech tygodniach tego koszmaru wysadzono nas na jakiejś stacyjce w stepie – Jangiz‑Tobe. Z ziemianek, które pierwszy raz widziałam, wylegli brodaci mężczyźni w turbanach na głowach i kobiety w nędznych łachmanach. […]
Następnego dnia umieściliśmy się na podwodach zaprzęgniętych w woły. Zaczęła się podróż przez bezmierne stepy. Dopiero po trzech dniach dotarliśmy do miejsca naszego przeznaczenia. Barak, w którym mieliśmy zamieszkać, stał w stepie, a wokoło było rozrzuconych kilkanaście lepianek zamieszkanych przez Kazachów. Tutaj mieliśmy od tej pory żyć i pracować, według słów kierownika. […]
Nie łudźmy się. W przeciwieństwie do Niemców, którzy zabijali jawnie, Sowieci wywieźli nas w głodnyje stiepy, na śmierć powolną. Iluż Polaków użyźniło tamtą ziemię […].
Budzono nas, kiedy jeszcze ostatnie gwiazdy jaśniały na niebie, budzono brutalnie zawsze z tym samym kłamliwym powiedzonkiem: kto nie rabotajet, tot nie kuszajet. Bo istotnie zagładzano nas tam systematycznie.Źródło: Relacja Oli Watowej z deportacji ludności polskiej na Wschód. Cytat za: Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 2001, s. 255–257.
Źródło C
