Sprawdź się
Przeczytaj fragment artykułu prasowego i dokończ zdanie.
Zapoznaj się z fragmentem artykułu prasowego i dokończ zdanie.
„Gazeta Rządowa” nr 7, z 7 lipca 1794Krygsrecht [sąd wojenny] za uknowaną i dopełnioną powyższą zbrodnią [oddanie Prusakom Krakowa bez walki], wiarę publiczną obrażającą, Ignacego Wieniawskiego wykraczającego w złamaniu przysięgi i ufności, jako zdrajcę Ojczyzny od szarży i czci odsądza, a za infamisa [zdrajcę] tegoż zadeklarowawszy, portret jego na publicznej szubienicy powiesić nakazuje. A gdyby kiedy w Kraju Polskim pokazał się, tedy komendy każde wojska Rzplitej winne są karać go, złapać i wyrok wymieniony na osobę Wieniawskiego natychmiast egzekwować.
Źródło: „Gazeta Rządowa” nr 7, z 7 lipca 1794, [w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole. Powstanie kościuszkowskie, t. 22, oprac. W. Bortnowski, Warszawa 1959, s. 26.
W sprawie Ignacego Wieniawskiego sąd wydał wyrok…
- zaoczny.
- kontradyktoryjny.
- z uznania.
Zapoznaj się z mapą, a następnie zaznacz „prawda”, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub „fałsz”, jeżeli jest fałszywe.
Zapoznaj się z tabelą, a następnie zaznacz „prawda”, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub „fałsz”, jeżeli jest fałszywe.
| Zdanie | Prawda | Fałsz |
| Powstanie rozpoczęło się wczesną wiosną 1794 r. | □ | □ |
| W Wielkopolsce do niepodległościowych zrywów doszło na terenach zabranych Rzeczypospolitej w I i II rozbiorze. | □ | □ |
| Ostatnia bitwa powstania kościuszkowskiego miała miejsce latem. | □ | □ |
| Do powstańczych wystąpień doszło także na ziemiach zagarniętych przez Rosję w latach 1772 i 1793. | □ | □ |
| Polacy w Galicji ogłosili insurekcję zaraz po złożeniu przysięgi przez Tadeusza Kościuszkę w Krakowie. | □ | □ |
| Powstańcy musieli zmierzyć się z wojskami wszystkich trzech sąsiadów. | □ | □ |
| Warszawska dzielnica Praga leży na prawym brzegu Wisły. | □ | □ |
| Po upadku powstania część Polaków zdecydowała się na emigrację. | □ | □ |
| Po kapitulacji wielu powstańców zamieszkało w miastach leżących na terenie dzisiejszych Niemiec, Turcji, Francji i Włoch. | □ | □ |
Przeciągnij do tabeli nazwy miejsc, o których mowa w źródłach. W razie potrzeby wróć do mapy z poprzedniego ćwiczenia.
Miasto nasze po szczęśliwym oswobodzeniu swoim, chcąc swe bezpieczeństwo zapewnić, wystawiło gwardię municypalną wynoszącą do 3000 ludzi uzbrojonych w piki, karabiny, pistolety, topory, berdysze [rodzaj siekiery bojowej na długiej rękojeści] pod jednym uniformem. […] Jasiński, komendant, lustrując w tymże czasie pułki piesze obozem leżące i brygadę, i gwardię, zagrzewał do męstwa całe przytomne rycerstwo […]. Kossakowski wojewoda inflancki […] i inni przez instygatora [prokuratora] publicznego oskarżeni o spiski i zbrodnie przeciw ojczyźnie i współziomkom, przed Sąd Kryminalny Narodu Litewskiego pozwani zostali. Tymczasowe zaś nim wyrok śmierci na nich wydany zostanie w sądzie kryminalnym, dobra ich mają być zajęte
., [Wyruszył z Połańca i] dognał na koniec Kościuszko Moskali […] dnia ósmego czerwca. Początek bitwy tej był dla Polaków szczęśliwym, złamali oni jazdę moskiewską, mieszać zaczęli piechotę, wzięli im nawet dział kilka, gdy wśród tych powodzeń pokazał się niespodzianie król pruski na czele dwudziestu czterech tysięcy wojska, łącząc się z czternastu tysiącami Moskalami: tak silna przewaga, mnóstwo dział przymusiło naszych do ustąpienia z bojowiska i opuszczenia kilku dział […]. Nieprzyjaciele, mimo zwycięstwa i przeważnych sił swoich, nie śmieli ścigać Kościuszki, użył on czasu tego, by w porażonym wojsku swoim wprowadzić porządek
., 25-go czerwca podano Radzie przedstawienie różnych żądań ludu, pomiędzy innymi domagano się ukarania więźniów. Rada nieprzychylną udzieliła odpowiedź […]. Pospólstwo rozjątrzone do najwyższego postanowiło samo sobie wymierzyć sprawiedliwość. Wieczorem dnia [27-go] więcej jak 10 wystawiono szubienic […].O ósmej godzinie rano 28 czerwca przed mieszkaniem prezydenta [Ignacego Wyssogoty Zakrzewskiego] zgromadziło się mnóstwo uzbrojonych, domagając się osądzenia i ukarania winnych. Prezydent natychmiast i po zniesieniu się z Radą [Najwyższą] przedstawił im niepodobieństwo żądania. Pospólstwo uległo przedstawieniom i zaczęło się rozchodzić; co pomiarkowawszy przodujący, z inną zgrają wpadli do więzienia i wywlekli mających być sprawiedliwości powierzonymi […]. Wprawdzie początkowo zamiarem było stawić ich przed sąd kryminalny, w skutku mowy prezydenta i przedsiębranych środków do osiągnięcia spokojności. Nie dowierzali jednak temu, sami bez formalności wyrok wydali
., Na powstańców kujawskich, łęczyckich, gombińskich i sieradzkich, których ogółem ledwie 800 ludzi po większej części kawalerii było i którymi generał Mniewski dowodził, uderzył generał-major Szweryn pod Kołem i Koninem nad Wartą; a ponieważ ich artylerią i piechotą atakował, przeto po dzielnym oporze z obu miejsc ustąpić musieli
., W piątek, równo za dniem uwiadomiono nas, że cała armia nieprzyjacielska [spod Terespola i z lewego brzegu Wisły] posuwała się ku nam w szyku bojowym. […] Staliśmy na ziemi suchej i wzniesionej, a Rosjanie postępowali po błotach, w których za każdym krokiem działa i ludzie grzęźli. […] Nieprzyjaciel cztery razy silniejszy od nas, mając przy tym wielką liczbę dział, nie zrażał się trudnością swego stanowiska i postępował coraz dalej. Strzały jego dział podwajały się, grad kul wszelkiego kalibru padał na nas, wszędzie śmierć roznosząc
., Roku 1794 dnia [4] miesiąca listopada rano o godzinie 5 moskiewskie wojska stojące naprzeciw naszym puścili jedną rakietę spod Radzymina, która się znaczyła: być [w] pogotowiu do wojny. […] Więc za daniem takich znaków zaraz dali ze wszystkich armat razem ognia, aż tu z prawej strony, od koszar gwardiackich Moskale ponad samą Wisłą wdarli się […] i zaczęli strasznym sposobem domy palić i ludzi bez pardonu zabijać. […] O godzinie 9 z rana zakończyła się ta nieszczęśliwa batalia, w której my przegraliśmy
., Galicja, Racławice, Łuck, Kraków, Połaniec
| Źródło | Miejsce |
|---|---|
Miasto nasze po szczęśliwym oswobodzeniu swoim, chcąc swe bezpieczeństwo zapewnić, wystawiło gwardię municypalną wynoszącą do 3000 ludzi uzbrojonych w piki, karabiny, pistolety, topory, berdysze [rodzaj siekiery bojowej na długiej rękojeści] pod jednym uniformem. […] Jasiński, komendant, lustrując w tymże czasie pułki piesze obozem leżące i brygadę, i gwardię, zagrzewał do męstwa całe przytomne rycerstwo […]. Kossakowski wojewoda inflancki […] i inni przez instygatora [prokuratora] publicznego oskarżeni o spiski i zbrodnie przeciw ojczyźnie i współziomkom, przed Sąd Kryminalny Narodu Litewskiego pozwani zostali. Tymczasowe zaś nim wyrok śmierci na nich wydany zostanie w sądzie kryminalnym, dobra ich mają być zajęte. |
|
[Wyruszył z Połańca i] dognał na koniec Kościuszko Moskali […] dnia ósmego czerwca. Początek bitwy tej był dla Polaków szczęśliwym, złamali oni jazdę moskiewską, mieszać zaczęli piechotę, wzięli im nawet dział kilka, gdy wśród tych powodzeń pokazał się niespodzianie król pruski na czele dwudziestu czterech tysięcy wojska, łącząc się z czternastu tysiącami Moskalami: tak silna przewaga, mnóstwo dział przymusiło naszych do ustąpienia z bojowiska i opuszczenia kilku dział […]. Nieprzyjaciele, mimo zwycięstwa i przeważnych sił swoich, nie śmieli ścigać Kościuszki, użył on czasu tego, by w porażonym wojsku swoim wprowadzić porządek. |
|
25-go czerwca podano Radzie przedstawienie różnych żądań ludu, pomiędzy innymi domagano się ukarania więźniów. Rada nieprzychylną udzieliła odpowiedź […]. Pospólstwo rozjątrzone do najwyższego postanowiło samo sobie wymierzyć sprawiedliwość. Wieczorem dnia [27-go] więcej jak 10 wystawiono szubienic […].O ósmej godzinie rano 28 czerwca przed mieszkaniem prezydenta [Ignacego Wyssogoty Zakrzewskiego] zgromadziło się mnóstwo uzbrojonych, domagając się osądzenia i ukarania winnych. Prezydent natychmiast i po zniesieniu się z Radą [Najwyższą] przedstawił im niepodobieństwo żądania. Pospólstwo uległo przedstawieniom i zaczęło się rozchodzić; co pomiarkowawszy przodujący, z inną zgrają wpadli do więzienia i wywlekli mających być sprawiedliwości powierzonymi […]. Wprawdzie początkowo zamiarem było stawić ich przed sąd kryminalny, w skutku mowy prezydenta i przedsiębranych środków do osiągnięcia spokojności. Nie dowierzali jednak temu, sami bez formalności wyrok wydali. |
|
Na powstańców kujawskich, łęczyckich, gombińskich i sieradzkich, których ogółem ledwie 800 ludzi po większej części kawalerii było i którymi generał Mniewski dowodził, uderzył generał-major Szweryn pod Kołem i Koninem nad Wartą; a ponieważ ich artylerią i piechotą atakował, przeto po dzielnym oporze z obu miejsc ustąpić musieli. |
|
W piątek, równo za dniem uwiadomiono nas, że cała armia nieprzyjacielska [spod Terespola i z lewego brzegu Wisły] posuwała się ku nam w szyku bojowym. […] Staliśmy na ziemi suchej i wzniesionej, a Rosjanie postępowali po błotach, w których za każdym krokiem działa i ludzie grzęźli. […] Nieprzyjaciel cztery razy silniejszy od nas, mając przy tym wielką liczbę dział, nie zrażał się trudnością swego stanowiska i postępował coraz dalej. Strzały jego dział podwajały się, grad kul wszelkiego kalibru padał na nas, wszędzie śmierć roznosząc. |
|
Roku 1794 dnia [4] miesiąca listopada rano o godzinie 5 moskiewskie wojska stojące naprzeciw naszym puścili jedną rakietę spod Radzymina, która się znaczyła: być [w] pogotowiu do wojny. […] Więc za daniem takich znaków zaraz dali ze wszystkich armat razem ognia, aż tu z prawej strony, od koszar gwardiackich Moskale ponad samą Wisłą wdarli się […] i zaczęli strasznym sposobem domy palić i ludzi bez pardonu zabijać. […] O godzinie 9 z rana zakończyła się ta nieszczęśliwa batalia, w której my przegraliśmy. |
Julian Ursyn Niemcewicz, Pamiętniki czasów moich, oprac. Jan Dihm, t. 2, Warszawa 1957, s. 84.
Julian Ursyn Niemcewicz, Pamiętniki, w: Powstanie kościuszkowskie, oprac. Władysław Bortnowski, Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 22, Warszawa 1959, s. 30.
Dodatek do numeru 11 "Gazety Wolnej Warszawskiej" z 31 maja 1794 r., w: Powstanie kościuszkowskie, oprac. Władysław Bortnowski, Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 22, Warszawa 1959, s. 17.
Karol Wojda, O rewolucji polskiej w roku 1794, Poznań 1867, s. 90-92.
Jan Kiliński, Pamiętniki, w: Powstanie kościuszkowskie, oprac. Władysław Bortnowski, Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 22, Warszawa 1959, s. 33.
Zapoznaj się ze źródłami i uzupełnij poniższą tabelę, dotyczącą położenia chłopów na ziemiach polskich.
Źródło A
Konstytucja 3 maja 1791. Na podstawie tekstu Ustawy Rządowej z Archiwum Sejmu CzteroletniegoLud rolniczy, spod którego ręki płynie najobfitsze bogactw krajowych źródło, który najliczniejszą w narodzie stanowi ludność, a zatem najdzielniejszą kraju siłę, tak przez sprawiedliwość, ludzkość i obowiązki chrześcijańskie, jako i przez własny nasz interes dobrze zrozumiany, pod opiekę prawa i rządu krajowego przyjmujemy, stanowiąc, iż odtąd jakiebykolwiek swobody, nadania lub umowy dziedzice z włościanami dóbr swoich autentycznie ułożyli […], będą [one] stanowić wspólny i wzajemny obowiązek, podług rzetelnego znaczenia warunków i opisu zawartego w takowych nadaniach i umowach pod opiekę rządu krajowego podpadający. […] a chcąc jak najskuteczniej zachęcić pomnożenie ludności krajowej, ogłaszamy wolność zupełną dla wszystkich ludzi, tak nowo przybywających, jako i tych, którzy by pierwej z kraju oddaliwszy się, teraz do ojczyzny powrócić chcieli.
Źródło: Konstytucja 3 maja 1791. Na podstawie tekstu Ustawy Rządowej z Archiwum Sejmu Czteroletniego, oprac. A. Grześkowiak-Krwawicz, Warszawa 2018, s. 65–66.
Źródło B
Uniwersał Kościuszki z obozu pod Połańcem z 7 V 1794 r.Tadeusz Kościuszko Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej. […]
Zalecam przeto komisjom porządkowym województw i ziem w całym kraju, aby następujące urządzenie do wszystkich dziedziców, posesorów i miejsce ich zastępujących rządców wydały:
Ogłosi ludowi, że podług prawa zostaje pod opieką rządu krajowego.
Że osoba wszelkiego włościanina jest wolna.
Że lud ma ulżenie w robociznach, tak, iż ten, który robi dni 5 lub 6 w tygodniu, ma mieć 2 dni opuszczone w tygodniu; który robił 3 lub 4 w tygodniu, ma mieć opuszczony dzień jeden; kto robił w tygodniu dzień jeden, ma teraz robić w dwóch tygodniach dzień jeden. […] Takowe opuszczenie trwać będzie przez czas insurekcji, póki w czasie władza prawodawcza stałego w tej mierze urządzenia nie uczyni.
Źródło: Uniwersał Kościuszki z obozu pod Połańcem z 7 V 1794 r., [w:] Epoka nowożytna. Teksty źródłowe. Tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, oprac. M. Ferenc, Kraków 2001, s. 273–274.
Zaznacz odpowiednie komórki tabeli w zależności od tego, jaka była sytuacja ludności chłopskiej w danym okresie.
| V 1791–VII 1792 | V–XI 1794 | |
| W przypadku konfliktu z panem chłop mógł się udać do sądu krajowego. | □ | □ |
| Każdy chłop był wolny. | □ | □ |
| Chłop mógł uzyskać wolność, tylko jeżeli zgodził się na to jego pan. | □ | □ |
| Przeciętny chłop pracował na polu pana przez większą część tygodnia. | □ | □ |
| Wszyscy chłopi mogli poświęcić o 1–2 dni więcej na doglądanie użytkowanych przez nich gospodarstw. | □ | □ |
| Pan mógł zmniejszyć pańszczyznę lub zamienić ją na czynsz wyłącznie w drodze umowy z chłopem. | □ | □ |
W jaki sposób Uniwersał połaniecki poprawiał położenie chłopów w porównaniu z Konstytucją 3 maja?
Zapoznaj się z dalszą częścią Uniwersału połanieckiego i uzupełnij tekst.
Uniwersał Kościuszki z obozu pod Połańcem z 7 V 1794 r.13. Duchowni, najbliżsi ludu nauczyciele, powinni mu przekładać, jakie ma obowiązki dla ojczyzny, która się prawdziwą matką względem niego pokazuje. Ciż duchowni oświecać lud powinni, że pracując pilnie koło roli swojej i dworskiej, równie miłą czyni ojczyźnie ofiarę, jak ten, który ją orężem od zdzierstw rabunków żołnierza nieprzyjacielskiego zasłania, że pełniąc powinność względem dworów, zwłaszcza tak sfolgowaną przez niniejsze urządzenie, nic innego nie czyni, tylko winny dług wypłaca dziedzicom, od których grunta trzyma.
14. Duchowni obojga obrządków niniejsze urządzenie ogłaszać będą z ambon po kościołach i cerkwiach ciągle przez niedziel cztery. Prócz tego komisje porządkowe z grona swego lub z obywatelów gorliwych o dobro ojczyzny wyznaczą osoby, które objeżdżać będą gromady po wsiach i parafiach i onym toż urządzenie głośno czytać, a zachęcać ich, aby wdzięczni tak wielkiego dobrodziejstwa Rzplitej, szczerą ochotą w jej obronie wypłacali się.Źródło: Uniwersał Kościuszki z obozu pod Połańcem z 7 V 1794 r., [w:] Epoka nowożytna. Teksty źródłowe. Tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, oprac. M. Ferenc, Kraków 2001, s. 274–275.
armii, polu, senioralnych, alfabetyzację, analfabetyzm, demokracji, patriotyzmu, kościołach, pańszczyźnianych
Celem Uniwersału połanieckiego było pobudzenie .................................... wśród chłopów. Dobry obywatel miał służyć ojczyźnie poprzez zaciągnięcie się do walczącej z nieprzyjaciółmi .................................... oraz wypełnianie swoich obowiązków ..................................... Ze względu na niską .................................... mieszkańców wsi uniwersał był odczytywany w .................................... i w innych miejscach publicznych.
Wyjaśnij dlaczego Uniwersału połanieckiego nie można określić przymiotnikiem „radykalny”?
Wykaż, że rysunek ma charakter satyryczny, interpretując jego elementy graficzne.
