Stanisław Stabryła Zarys kultury starożytnej Grecji i Rzymu

Okres archaiczny (800‑500 przed Chr.) przynosi Grecji rozwój budownictwa świątyń, w którym prawdopodobnie w VII w. przed Chr. ustaliły się dwa równolegle istniejące porządki czy też style: dorycki i joński. Pierwszy z tych porządków – dorycki – odznaczał się charakterystycznymi kolumnami z ostrymi wyżłobieniami, geometryczną głowicą w formie poduszki oraz ogólną prostotą, powagą i dostojeństwem […]. Porządek joński […] to styl bardzo dekoracyjny, bujny, lżejszy i swobodniejszy niż dorycki. […] W drugiej połowie V w. [przed Chr.] został w architekturze świątynnej wprowadzony tzw. styl koryncki, który różnił się od jońskiego inną proporcją kolumn i dekoracją głowicy, ozdobionej dwoma rzędami liści akantu.

A Źródło: Stanisław Stabryła, Zarys kultury starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 2007, s. 103–104.

Taki oto obraz starożytności starałem się ustalić na podstawie przeprowadzonych poszukiwań; zresztą trudno jest dawać wiarę każdemu dowolnemu świadectwu. Tradycję ustną o dawnych wypadkach przyjmują ludzie bezkrytycznie, nawet jeśli odnosi się do ich własnego kraju. […] Jednakże nie zbłądziłby ten, kto by na podstawie wyżej przytoczonych dowodów nabrał przekonania, że właśnie tak było, jak to przedstawiłem, i nie powinien ufać poetom, którzy upiększali i wyolbrzymiali przeszłość, ani też logografom [poprzednikom autora, którzy zajmowali się zapisywaniem przeszłości], którzy przedstawiali wypadki w sposób raczej interesujący niż prawdziwy. Są to bowiem rzeczy nie dające się udowodnić i takie, z których wiele z czasem zostało przeniesionych między baśnie. Słuszne byłoby tedy mniemanie, że osiągnąłem opierając się na oczywistych dowodach rezultaty wystarczające, jeśli się zważy, że idzie o tak zamierzchłą przeszłość. […] Jeśli zaś idzie o wypadki wojenne, nie uważałem za słuszne spisywać tego, czego się dowiedziałem od pierwszego lepszego świadka, lub tego, co mi się zdawało, ale tylko to, czego sam byłem świadkiem, albo to, co słysząc od innych, z największą możliwie ścisłością i w każdym szczególe zbadałem; trudno zaś było dojść prawdy, ponieważ nie zawsze świadkowie byli zgodni w przedstawianiu tych samych wypadków, lecz podawali je zależnie od sympatii dla jednej lub drugiej strony walczącej i zależnie od swej pamięci. Jeśli chodzi o słuchaczy, to dzieło moje, pozbawione baśni, wyda im się może mniej interesujące, lecz wystarczy mi, jeśli uznają je za pożyteczne ci, którzy będą chcieli poznać dokładnie przeszłość i wyrobić sobie sąd o takich samych lub podobnych wydarzeniach, jakie zgodnie ze zwykłą koleją spraw ludzkich mogą zajść w przyszłości. Dzieło moje jest bowiem dorobkiem o nieprzemijającej wartości, a nie utworem dla chwilowego popisu.

[Autor] przedstawia tu wyniki swych badań, żeby ani dzieje ludzkie z biegiem czasu nie zatarły się w pamięci, ani wielkie i podziwu godne dzieła, jakich bądź Hellenowie, bądź barbarzyńcy dokonali, nie przebrzmiały bez echa, między innymi szczególnie wyjaśniając, dlaczego oni nawzajem z sobą wojowali. […] Dotąd kierowały mną w opowiadaniu własne obserwacje, sąd i badanie; znajdzie się jednak przy tym także niejedno, na co sam patrzyłem. […] Z obu tych tradycji wolno posługiwać się tą, której ktoś bardziej zawierzy – ja już o nich własne swe zdanie wyłożyłem […]. Ja zaś muszę podać, co się opowiada, ale bynajmniej nie jestem zobowiązany w to wierzyć.