Legiony miały - według Dąbrowskiego - pomóc w realizacji militarnej koncepcji odbudowy państwa opartego na sojuszu z Francją. Kościuszko przeciwstawił się tej koncepcji, ale nie samej idei legionowej i stworzył własną wizję odrodzenia ojczyzny odbiegającą od ściśle militarnych kanonów. Miała to być Polska wskrzeszona wysiłkiem całego narodu, wyzwolonego z niewoli chłopa. Była to więc kontynuacja dzieła rozpoczętego w 1794 roku wyłożona w broszurce Czy Polacy wybić się mogą na niepodległość. Jest ona wykładem poglądów polityczno‑wojskowych nie tyle Kościuszki czy Józefa Pawlikowskiego, faktycznego jej autora, ile polskiej demokracji, dla której stanie się ona po upadku powstania 1831 roku drogowskazem, panaceum na wszystkie problemy i trudności piętrzące się przed narodem na drodze ku niepodległości. Usiłowała ona dowieść, że Polacy zdolni są samu „wybić się na niepodległość” bez pomocy dyplomacji, byleby tylko hasło wolności wrosło w świadomość (…)

c2Źródło: S. Grodziski, E. Kozłowski, Polska zniewolona 1795-1807, Warszawa, 1987, Wrocław-Warszawa-Kraków, 2004

Stefan Kieniewicz Historia Polski 1795–1918

W ciągu 5 lat przeszło przez ich szeregi do tysiąca oficerów i ok. 25 tys. podoficerów i szeregowych. Legiony wyszkoliły w służbie francuskiej znakomitą kadrę wojskową, z której wyrosnąć miała armia Księstwa Warszawskiego. Doraźnie dla ojczyzny nie osiągnęły niczego. Przypomniały jednak własnym rodakom i światu, że „jeszcze Polska nie zginęła”. Mimo wszystkich doznanych zawodów umacniały w Polsce nadzieję na obcą pomoc i ślepą wiarę w to, że Bonaparte zechce i zdoła odbudować Polskę. Nie podzielali tej wiary nieliczni demokraci polscy, wśród nich zaś Kościuszko.Z jego to inspiracji zdolny publicysta jakobiński, Józef Pawlikowski, napisał broszurę pod znamiennym tytułem: Czy Polacy mogą się wybić na niepodległość? Opublikowano ją anonimowo w Paryżu w 1800 r., tuż po zamachu 18 brumaire’a, który doprowadził Bonapartego do władzy. Pisemko to głosiło, że naród może powstać i zwyciężyć o własnych siłach, bez oglądania się na obcą pomoc, pod warunkiem że jednomyślnie porwie się do walki w całej swojej masie. Środkiem zaś poruszenia mas było rzucenie im hasła wolności i równości. Autor nie precyzował, co rozumie pod tymi hasłami, nie stawiał konkretnego programu reformy społecznej. „Mniemają niektórzy – twierdził – iż potrzeba pierwiej oświecić lud, zanim mu dać wolność. Ja rozumiem przeciwnie, że chcąc oświecić lud, trzeba go uwolnić”. Na razie tezy te nie spotkały się z szerszym odzewem, ale zostały podjęte w czasie powstania listopadowego i po jego upadku. Opierały się, przyznać trzeba, na zawodnych argumentach: kosa osadzona na sztorc nie dawała przewagi nad bronią palną, naród ujarzmiony nie mógł zaś tak łatwo wystawić paromilionowej armii. Głęboko słuszną myślą Kościuszki i Pawlikowskiego było to, że walka o niepodległość związana z hasłem postępu społecznego pociąga za sobą masy, budzi je z politycznego uśpienia i wzmacnia tym samym naród w jego oporze przeciwko zaborcy.

c3 Źródło: Stefan Kieniewicz, Historia Polski 1795–1918, Warszawa 1986.

Umowa z Administracją Generalną Lombardii (Republiki Lombardzkiej) w sprawie utworzenia Legionów Polskich z 9 stycznia 1797 r.

1. Korpusy polskie, które się sformują w Lombardii zatrzymują > tytuł: Legionów Polskich posiłkujących Lombardię.

2. Ubiór, znaki wojskowe i organizacja tego korpusu zbliżać się będą [...] do zwyczajów polskich.

3. Lud lombardzki widziałby [legionistów] z przyjemnością przy uniformie noszących szlify kolorów narodowych lombardzkich z napisem Ludzie wolni są braćmi. Prócz tego wszyscy oficerowie i żołnierze nosić będą kokardę francuską [...]. Działo się w Mediolanie dnia 20 [miesiąca śniegu] roku piątego Republiki Francuskiej a pierwszego wolności lombardzkiej […].

Lombardii Źródło: Umowa z Administracją Generalną Lombardii (Republiki Lombardzkiej) w sprawie utworzenia Legionów Polskich z 9 stycznia 1797 r., [w:] Grzegorz Chomicki, Leszek Śliwa, Wiek XIX. Teksty źródłowe. Tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001, s. 146–147.

Cyprian Godebski Wiersz do Legionów Polskich

Wielu z oficerów [swój wolny czas] poświęcało na uczenie żołnierzy. Rozkaz dzienny generała Dąbrowskiego wydany w Rzymie dnia 3 maja 1798 r. godny jest wiadomości rodaków: Zachęcając w nim do uczenia się matematyki, historii, geografii i języków [obcych] powiada, że nie liczbą, ale [wiedzą] i cnotą możemy zwrócić baczność Europy […]. Pismo [legionowe] w dwóch arkuszach pod nazwą „Dekady Legionowej” wychodziło co dni 10.

Godebski Źródło: Cyprian Godebski, Wiersz do Legionów Polskich , [w:] Grzegorz Chomicki, Leszek Śliwa, Wiek XIX. Teksty źródłowe. Tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001, s. 148–149.

Jan Lechoń Poezje

(…) Ostrogą spiął melodię, a akompaniament
Szaleje, krzyczy w basie, rośnie w straszny zamęt –
Ku sali bagnetami już mierzy, już blisko –
I ton jeden uparcie wybija – nazwisko!!!
Wciąż czyste, w rozszalałe wplątuje się głosy
I wali, wali w basie murem Saragossy,
Oszalałych Hiszpanów wyciem, darciem, jękiem
I znów wraca ku górze załzawionym dźwiękiem –
W mazurze – nie – w mazurku idą wszystkie pary,
By całą klawiaturę owinąć w sztandary.
Zatrzymali się wszyscy w srebrzystych kontuszach,
A klawikord im ducha rozpłomienia w duszach
I wzdłuż długich szeregów przewija pas lity,
Tysiąc głów podgolonych podnosi w błękity
I wszystkie karabele jedną ujął dłonią,
I uderzył w instrument tą piekielną bronią,
Aż struna się ugięła, ta w górze, płaczliwa.
I cisza jest w wiolinie. Cisza przeraźliwa. (…)

Lechoń Źródło: Jan Lechoń, Poezje, oprac. Roman Loth, Wrocław 1990, s. 19–20.

Dąbrowski Jan Henryk, ur. 2 VIII 1755, Pierzchowiec k. Bochni, zm. 6 VI 1818, Winna Góra k. Środy Wielkopolskiej (Wielkopolska), generał, twórca Legionów polskich we Włoszech. Od 1771 w wojsku saskim, od 1792 w armii polskiej; generał w powstaniu kościuszkowskim 1794, wsławił się obroną Warszawy (sztab generała mieścił się w Pilaszkowie) i wyprawą do Wielkopolski; 1796 w Paryżu, I 1797 podpisał w Mediolanie układ z rządem lombardzkim powołujący Legiony polskie, następnie na czele I Legii walczył 1799 nad Trebbią (ranny) i pod Novi; od 1803 w służbie włoskiej; 1806 na wezwanie Napoleona zorganizował w Wielkopolsce powstanie przeciw Prusakom; walczył w kampaniach 1806–07, 1809, 1812; X 1813–III 1814 naczelny wódz wojsk polskich (mianowany przez Napoleona); w Królestwie Polskim senator‑wojewoda; poświęcona mu pieśń Legionów polskich Mazurek Dąbrowskiego jest polskim hymnem narodowym.

c1Na podstawie: encyklopedia.pwn.pl, hasło: Dąbrowski Jan Henryk

Kopiec gen. Jana Henryka Dąbrowskiego – kopiec usypany w Pierzchowie w gminie Gdów, poświęcony bohaterowi narodowemu gen. Janowi Henrykowi Dąbrowskiemu [który tu się urodził]. W miejscu nieistniejącego dworu rodziny Dąbrowskich (rozebranego przed 1846) 20 lipca 1872 […] zbudowano pomnik. Pomnik powstał z inicjatywy Atanazego Benoe z Niegowici, Michała Kępińskiego z Pierzchowa oraz Romana Włodka z Dąbrowicy. Obelisk z piaskowca wykonał krakowski rzeźbiarz Edward Stehlik. Frontową zachodnią ścianę obeliski zdobi herb „Panna”, rodowy herb Dąbrowskich, a na wschodniej ścianie wyryto fragment „Mazurka Dąbrowskiego”. Pomnik zdobi czako ułańskie, szabla, rulon map i wieniec laurowy. W niewielkiej odległości od pomnika (6–8 m) miejscowi chłopi usypali [w tymże roku] kopiec, który został zniszczony przez Niemców pod koniec II wojny światowej. Profesor Kazimierz Bielenin był inicjatorem odnowienia kopca. 15 czerwca 1996 uroczyście wmurowano kamień węgielny. W fundamencie kopca umieszczony został metalowy pojemnik wykonany z łuski pocisku artyleryjskiego, w którym złożono akt erekcyjny i dokumenty związane z historią jego budowy. Bryłę kopca usypali, wykorzystując miejscową ziemię, żołnierze Krakowskiego Okręgu Wojskowego 3. Pułku Saperów z Dębicy. W kopcu złożono ziemię z miejsc pobytu generała oraz miejsc pamięci narodowej. Kopiec liczy 7 metrów wysokości (ze zwieńczającym go obeliskiem 8,5 m), średnica podstawy kopca to 18 metrów, a obwód wynosi 66 metrów. Uroczystego poświęcenia kopca dokonał 7 września 1997 biskup Albin Małysiak. […]. Pierzchowski kopiec jest pierwszym usypanym w Polsce od zakończenia II wojny światowej.

cNa podstawie: Artykuł Kopiec gen. Jana Henryka Dąbrowskiego, Wikipedia.org