Ks. Józef Tischner Wędrówki w krainę filozofów

Z pytaniem o naturę zła kierujemy się dziś do świętego Augustyna. Czy znajdziemy odpowiedź? Święty Augustyn uchodzi za klasyka chrześcijańskiej filozofii zła. Problem zła był problemem jego życia. Za młodu był zwolennikiem manicheizmu, doktryny, która głosiła, że zło istnieje realnie i odwiecznie i od zawsze spiera się z dobrem. Doktryna manichejska nie jest nam dziś dostatecznie znana. [...] Mimo wielu wątpliwości i niejasności jedno wydaje się jednak pewne: przekonanie, że świat został zbudowany z tworzywa, które jest złe. [...] Ale pogląd manicheizmu daje się przedstawić jeszcze inaczej. Wyobraźmy sobie ogromnego pasożyta. Pasożyta, który żeruje na żywym organizmie. Niech nasz pasożyt będzie świadomy tego, co robi. Będzie mu się z pewnością wydawać, że to on, pasożyt, jest celem i sensem świata. Będzie przekonany, że organizm, na którym żeruje, został stworzony dla niego: on jest najważniejszy. I wydaje się, że taka jest ukryta idea manicheizmu. Manicheizm nie twierdzi, że na świecie nie ma żadnego dobra. Twierdzi jedynie, że wszelkie dobro świata zostało stworzone dla zła. Zło dopuszcza do istnienia jedynie tyle dobra, ile jest mu potrzebne, aby miało się czym karmić. Tak więc zdrowie istnieje po to, aby mogły istnieć choroby; człowiek rodzi się i żyje, aby mógł umrzeć; sprawiedliwość istnieje po to, by mogła zatriumfować niesprawiedliwość. Cały świat i wszyscy ludzie idą na zatracenie. Na końcu świata odezwie się szyderczy śmiech demona, śmiech, który będzie znaczył, że nic się człowiekowi nie udało: ani poznanie prawdy, ani tworzenie piękna, ani urzeczywistnienie dobra.

cw1 Źródło: Ks. Józef Tischner, Wędrówki w krainę filozofów, Kraków 2017, s. 50–54.

Andrzej Pitrus Kino kultu

W ujęciu Baudry`ego kino jest rodzajem ideologicznej maszyny, a ekran staje się lustrem, w którym „odbijają” się obrazy postrzegane przez widza jako rzeczywiste. Oglądając film, w pewnym sensie, podobnie jak dziecko w fazie zwierciadła, niedojrzały ruchowo i nadaktywny wzrokowo, dokonuje błędnego rozpoznania świata ekranowego jako świata rzeczywistego.

cw6 Źródło: Andrzej Pitrus, Kino kultu, Kraków 1998, s. 47.

Manfred Lurker Przesłanie symboli w mitach, kulturach i religiach

Za pomocą maski człowiek stara się przezwyciężyć strach. Ukrywa pod nią swoją bezsilność i ma zarazem nadzieję, że dzięki niej uda się mu się wyrosnąć ponad siebie samego. Nosiciel maski wydostaje się „poza siebie”, wyzwala od siebie samego i ulega przez to czarowi tego, co nieobliczalne i działające pod powierzchnią. W głębi duszy zdając się na maskę i symbolizowane przez nią moce, ma — często nie uświadomioną — nadzieję, że uratuje się od upadku w otchłań nicości. Osiągnięta za pośrednictwem maski przemiana zewnętrzna zmierza ostatecznie do przemiany wewnętrznej.

cw7 Źródło: Manfred Lurker, Przesłanie symboli w mitach, kulturach i religiach, Warszawa 2011, s. 336–337.

E. Nurczyńska-Fidelska, K. Klejsa, T. Kłys, P. Sitarski Kino bez tajemnic

Montaż skojarzeniowy – umożliwia budowanie znaczeń abstrakcyjnych – na przykład przez łączenie ujęć o charakterze analogicznym, dążące do uwypuklenia cechy łączącej przedstawione rzeczy. Wyobraźmy sobie sekwencję, w której jedno ujęcie będzie pokazywało pojedynek bokserski, a kolejne – walkę kogutów. Na podstawie takiego zestawienia widz będzie miał prawo sformułować wniosek, który mógłby brzmieć na przykład tak: „w świecie ludzi można spotkać zachowania podobne do tych, które właściwe są zwierzętom”. Przykład ten jest typowy dla montażu skojarzeniowego (nazywanego także intelektualnym), w którym dramaturgiczne ukierunkowanie narracji zostaje porzucone na rzecz pojęć uzyskiwanych przez zestawienie obrazów.

cw8 Źródło: E. Nurczyńska-Fidelska, K. Klejsa, T. Kłys, P. Sitarski, Kino bez tajemnic, Warszawa 2013, s. 129.

James George Frazer Złota gałąź. Studia z magii i religii

Analizując podstawy myślenia, na których opiera się magia, dojdziemy prawdopodobnie do dwóch zasad. Pierwsza zakłada, że podobne powoduje podobne albo że skutek podobny jest do przyczyny; druga, że rzeczy, które kiedyś pozostawały w styczności ze sobą, nadal działają na siebie nawet wtedy, gdy kontakt fizyczny przestał istnieć. Pierwszą zasadę możemy nazwać prawem podobieństwa, drugą prawem kontaktu czy przeniesienia. Z pierwszej zasady czarownik wyciąga wniosek, że może wywołać każdy skutek, jakiego tylko zapragnie, przez naśladowanie go. Z drugiej, że cokolwiek uczyni z przedmiotem materialnym, wpłynie w taki sam sposób na osobę, z którą przedmiot ten kiedyś pozostawał w jakimś stosunku, bez względu na to, czy stanowił część jej ciała, czy też nie. Czary oparte na prawie podobieństwa można nazwać magią homeopatyczną czy też naśladowczą. Czary oparte na prawie kontaktu lub przeniesienia można nazwać magią przenośną.

cw8b Źródło: James George Frazer, Złota gałąź. Studia z magii i religii, tłum. H. Krzeczkowski, Kraków 2017, s. 16–21.

Joseph Conrad Jądro ciemności

Nie zdradzam żadnych handlowych sekretów. Faktem jest, że dyrektor mówił potem, iż metody Kurtza zrujnowały cały okręg. Nie mam w tej sprawie własnego zdania, ale chcę, abyście zrozumieli dokładnie: nic nikomu właściwie nie przyszło z tych głów tkwiących na palach. Świadczyły tylko o tym, że Kurtz nie miał żadnego hamulca w nasycaniu różnych żądz, że czegoś w nim brakowało, jakiejś drobnej rzeczy, której nie można było odnaleźć pod jego wspaniałą wymową, gdy zaszła nagląca potrzeba. Czy wiedział sam o tym swoim braku, nie umiem powiedzieć. Myślę, że uświadomił go sobie w końcu — dopiero w samym końcu. Ale dzicz przejrzała Kurtza wcześnie i wywarła na nim straszliwą zemstę za nieprawdopodobne jego najście. Myślę, że szeptała mu rzeczy, których sam o sobie nie wiedział, rzeczy, o których nie miał pojęcia, póki mu ich nie podsunęła ta wielka samotność; a ów szept dziczy okazał się nieprzeparcie ponętny. Rozebrzmiał w Kurtzu głośnym echem, ponieważ wnętrze jego było puste…

cw9 Źródło: Joseph Conrad, Jądro ciemności, tłum. A. Zagórska, dostępny w internecie: wolnelektury.pl/media/book/pdf/conrad-jadro-ciemnosci.pdf.