Sprawdź się
Zapoznaj się z fragmentem tekstu Janusza Tazbira Sarmatyzm a barok europejski. Podaj charakterystyczną cechę sarmatyzmu oraz omów jej znaczenie.
Sarmatyzm a barok europejskiNa skutek wojen kozackich, najazdu szwedzkiego, zmagań z potęgą turecką narasta poczucie stanu ciągłego zagrożenia, powstaje rodzaj nerwicy narodowej. Na odcinku ideologii politycznej sarmatyzm stanowił jeden z jej przejawów. Był on typem kultury defensywnej, niejako odpowiedzią na utratę przez szlachtę przodującej w państwie pozycji, a przez Polskę stanowiska największego mocarstwa wschodniej Europy. Rozkwitał tym bardziej, im bardziej realnie istniejąca rzeczywistość przeczyła jego teoretycznym założeniom. Stanowił więc poniekąd zespół fikcji; zasięg i wpływy kultury sarmackiej sprawiają, iż można w niej widzieć zarazem prototyp kultury masowej w Polsce.
W przywołanym fragmencie tekstu Janusza Tazbira Sarmatyzm a barok europejski odnajdź paradoks, następnie wyjaśnij jego znaczenie.
Wyjaśnij, z jakiego powodu Janusz Tazbir widzi w sarmatyzmie prototyp kultury masowej. Zajmij stanowisko wobec poglądu autora, sformułuj argument na poparcie swojej opinii.
Zapoznaj się z fragmentem artykułu Adama Krzemińskiego Sarmacki mit. Zaznacz te określenia, które odpowiadają cechom opisywanego przez autora ustroju w sarmackiej Rzeczypospolitej.
Sarmacki mitRzeczpospolita jest spichlerzem Europy, ukrainne zboże płynie traktem wiślanym przez Gdańsk do Holandii i Anglii. Republikański ustrój Rzeczpospolitej, w której król nie jest panem sumień, studiuje się na Zachodzie jako ważną innowację. Ma swych krytyków, ale i entuzjastów: dla jednych jest rajem heretyków, dla drugich krajem bez stosów. Sukcesy militarne w wojnach granicznych z Moskwą, Szwecją i Turcją na przełomie XVI i XVII w. i przywileje polityczne dają panom braciom poczucie własnej wartości i dumy.
Szlachta broniła swej złotej wolności, dumna ze szlacheckiej równości, czego dowodem miało być nieuznawanie książęcych (poza Litwą) i hrabiowskich tytułów. Z czasem jednak zakaz łatwo obchodzono, kupując sobie arystokratyczne tytuły w krajach ościennych. Zresztą równość panów braci była pozorna, skoro do stanu szlacheckiego z jednej strony należeli magnaci kresowi, mający własne armie, dyplomację i rezydencje pyszniejsze od królewskich. Z drugiej natomiast, szlachecka gołota (po której polszczyzna poprzez ukraiński odziedziczyła mało pochlebne określenie – hołota), szaraczkowie ze spłachetkiem ziemi i drewnianą szablą u pasa, ale w swym przekonaniu równi wojewodzie, trzymający się pańskiej klamki, ale gardłujący na sejmikach i na polu elekcyjnym.
Zapoznaj się z fragmentem rozprawy Janusza Tazbira Sarmatyzm a barok europejski. Uzupełnij schemat tak, aby był zgodny z tezami autora tekstu. Nie cytuj.
Sarmatyzm a barok europejskiUstrój polityczny Rzeczypospolitej napełniał - od strony teoretycznej - euforią korzystających z niego. Praktyka budziła już daleko mniej zachwytów; pocieszano się jednak, że ustrój jest dobry, lecz ludzie źli, ponieważ odstąpili od cnót przodków i nie realizują dawnych ustaw. Skoro zdawano sobie sprawę z jego wyjątkowego w ówczesnej Europie charakteru, konsekwencją tego przeświadczenia mógł być albo kompleks niższości (tylko my nie mamy sprawnie funkcjonującego państwa), albo też - wręcz przeciwnie - kompleks wyższości (żaden naród nie wpadł na równie doskonałe rozwiązanie ustrojowe). W Polsce rozwinął się drugi z tych kompleksów; znalazł on ujście w megalomanii narodowej oraz przekonaniu, że istnieją siły dybiące nieustannie na skarb szlachecki, ucieleśniony w złotej wolności.
Zapoznaj się z fragmentem artykułu Adama Krzemińskiego Skrzydła i kołtun. Wyjaśnij znaczenie sformułowań znajdujących się w tabeli. Nie cytuj.
Skrzydła i kołtunSarmacka Rzeczpospolita, nie mająca ani silnej władzy, ani strategii, ani gospodarki, za mocarstwo już się nie zmieściła wśród mocarstw rozgrywających. Nie poprawiła jej realnego statusu także szarża wiedeńska, bo unii polsko‑litewskiej już brakowało tej soft power, która coraz bardziej zaczynała się liczyć w Europie - wykształconych, otwartych elit i zdyscyplinowanego narodu politycznego. Natomiast z pewnością warto dzisiaj przypomnieć Europie, czym była kultura sarmacka [...] Europie trzeba zwracać uwagę, że sarmatyzm był oryginalnym połączeniem Wschodu i Zachodu, ideologią polsko‑litewskiego Commonwealthu, który nie wykorzystał swej szansy, ale wypróbował - w dobrym i złym - wiele doświadczeń mogących się przydać w kształtowaniu Unii Europejskiej. W końcu UE ma ledwo pół wieku, podczas gdy unia polsko‑litewska trwała lat 400. Warto więc znać jej wady i zalety [...].
Wadą była zbytnia ufność szlachty we własne cnoty obywatelskie i zazdrosne ograniczanie narodu politycznego do własnego stanu. Tak jak wadą UE jest pielęgnowanie narodowego egoizmu i słabe poczucie poczucie oddolnego współuczestnictwa narodów Europy w unijnym projekcie.
Zaletą Rzeczypospolitej było obywatelskie poczucie przynależności szlachty do politycznej wspólnoty [...] Sarmacka Rzeczpospolita padła wreszcie ofiarą własnej słabości wewnętrznej i agresji sąsiadów. Ale - to także warto powtarzać Europie - w wieku XVII przetrzymała burze, których Europa Zachodnia [...] nie znała. [...] Jest to chyba nie najgorsza lekcja dla Unii Europejskiej, której raczej w XXI wieku wojny nie grożą, ale długotrwałe kryzysy i owszem. Może więc, w oparciu o naszą sarmacko‑reformistyczną przeszłość, mamy w ręku nie najgorszy kamień filozoficzny dla Unii Europejskiej na trudne czasy?
Podaj wartości, które Unia Europejska może czerpać, według Adama Krzemińskiego, z sarmackiego doświadczenia Rzeczypospolitej.
Zastanów się, na ile mit sarmacki jest zauważalny we współczesnej kulturze i mentalności Polaków. Wskaż kilka przykładów jego obecności.