John Gray O rządzie ograniczonym

Omawiając zakres różnorodnych działań i instytucji, które uchodzą za elementy „państwa opiekuńczego”, niewiele jak dotąd powiedzieliśmy – oprócz kilku uwag związanych z negatywnym podatkiem dochodowym – o problemach ubóstwa i bezrobocia. Wynikało to po prostu stąd, że dzisiejsze ubóstwo, podobnie jak bezrobocie, to problemy głęboko zakorzenione, którym nie da się zaradzić poprzez opiekę socjalną czy zasiłki dla bezrobotnych.

Przede wszystkim należy dostrzec, że dzisiejsze ubóstwo, a z pewnością dotyczy to Wielkiej Brytanii, jest zjawiskiem raczej kulturowym aniżeli wyłącznie ekonomicznym. Inaczej mówiąc, jego przyczyny to przede wszystkim rozkład instytucji rodziny, niedostatki w wykształceniu i brak określonych umiejętności, a nie zwykły brak środków. Jest oczywiście wielu ludzi starych, niepełnosprawnych lub przewlekle chorych, którzy mogą i powinni korzystać z bardziej hojnej i lepiej kierowanej alokacji środków rządowych. Odrębnym problemem jest jednak klasa niższa, o którą powinniśmy się obecnie szczególnie zatroszczyć – ta część naszego społeczeństwa, obejmująca kilka milionów gospodarstw domowych, która znajduje się praktycznie poza gospodarką rynkową lub związana jest z nią w bardzo niewielkim stopniu. Wszelkie sensowne działania zmierzające do zmiany tej sytuacji powinny uwzględniać szczególnie dwa jej aspekty.

Po pierwsze, należy zauważyć, iż owa klasa niższa jest kategorią bardzo zróżnicowaną wewnętrznie, a nie homogeniczną. Obejmuje ona nie tylko trwale bezrobotnych, ale także niewykwalifikowanych młodych ludzi, zubożałych emerytów, rozbite rodziny i szereg innych grup.

Po drugie, już najwyższy czas zrozumieć, że istnienie tej klasy jest w dużej mierze wytworem interwencjonizmu państwowego. Ubóstwo wśród emerytów jest, jak już zauważyliśmy, produktem ubocznym inflacji i nadmiernych obciążeń podatkowych minionych dziesięcioleci. Strukturalne i długoterminowe bezrobocie to konsekwencje ograniczeń w gospodarce nakładanych przez politykę rządu. Bezrobocie wśród młodzieży jest, przynajmniej po części, efektem niedostatków szkolnictwa, które nie potrafi zapewnić elementarnej znajomości czytania, pisania i rachowania, a tym samym nie buduje przyszłego kapitału ludzkiego. Ubóstwo jest w znacznym stopniu rezultatem systemu podatkowego, bowiem najubożsi płacą relatywnie wyższe podatki niż inne grupy społeczne. Z podatkami wiąże się także bezrobocie, ponieważ obowiązkowe ubezpieczenia i opodatkowanie firm to w rezultacie fiskalne obciążenie miejsc pracy. Również obecne ulgi podatkowe dostępne z tytułu odsetek hipotecznych od lokali własnościowych przyczyniają się do bezrobocia, ponieważ podnoszą ceny domów, a tym samym utrudniają mobilność. Zniesienie tych szkodliwych elementów obecnego systemu opodatkowania z pewnością przyczyniłoby się do zmniejszenia problemów ubóstwa i bezrobocia.

A jednak trudno się spodziewać, aby podjęcie tych niezbędnych kroków mogło zaradzić strukturalnemu bezrobociu i „dziedziczeniu” ubóstwa. Co zatem należy zrobić? Dużą rolę może odegrać dalekosiężna reforma oświaty, o której już wspominałem, wraz z krokami na rzecz odrodzenia prywatnego rynku wynajmu mieszkań. Istotne znaczenie mogą mieć również vouchery pozwalające bezrobotnym (i innym) na przekwalifikowanie się w odpowiednim kierunku. Najważniejsze są chyba jednak przedsięwzięcia zmierzające do umożliwienia akumulacji kapitału tym, którzy nie mają nic lub mają niewiele, co na dłuższą metę przyczyniać się będzie do stopniowego zaniku klasy niższej.

1 Źródło: John Gray, O rządzie ograniczonym, Warszawa 1995, s. 93–97.