Andrzej Brzeziecki Giedroyc – człowiek wschodni

Nie tylko korzenie zdecydowały o wschodnich fascynacjach Jerzego Giedroycia. Kształt II Rzeczpospolitej i jej położenie geopolityczne sprawiały, że każdy, kto zabierał się za działalność publiczną, musiał zetknąć się z problemem Ukraińców, mniejszości białoruskiej czy stosunków ze Związkiem Radzieckim. Tak było też w przypadku Giedroycia (…). To wszystko zaś wpisywało Giedroycia w politykę „prometejską” i „jagiellońską”, którą z mniejszym lub większym skutkiem próbował prowadzić obóz piłsudczykowski. „Samodzielny »Bunt«, później zaś »Polityka« nie tyle zainicjowały problem, ile kontynuowały zainteresowanie nim i modyfikowały próby rozwiązania go, w miarę zmian zachodzących w stosunkach polsko‑ukraińskich i sytuacji międzynarodowej” – pisał zajmujący się działalnością Giedroycia historyk Rafał Habielski.

4 Źródło: Andrzej Brzeziecki, Giedroyc – człowiek wschodni, dostępny w internecie: kulturaparyska.com [dostęp 4.03.2021 r.].

Małgorzata Ptasińska Inwigilacja Instytutu Literackiego w czasach Gomułki

Zespół paryskiej „Kultury” (…) jesienią 1956 r. stanął wraz z częścią powojennego uchodźstwa po stronie społeczeństwa polskiego wiążącego z nastaniem ekipy „Wiesława” nadziei na dalszą demokratyzację życia w Polsce. Nowa władza po otrzymaniu kredytu zaufania zastosowała grę pozorów: z jednej strony poddała krytyce okres stalinowski i zreformowała skompromitowany aparat bezpieczeństwa, z drugiej umocniła swą pozycję i nie dopuściła do „drugiego etapu Października”.

5 Źródło: Małgorzata Ptasińska, Inwigilacja Instytutu Literackiego w czasach Gomułki, dostępny w internecie: kulturaparyska.com [dostęp 4.03.2021 r.].

Krzysztof Grygajtis Federalizm paryskiej „Kultury” i jego twórcy – Jerzy Giedroyc i Juliusz Mieroszewski

Giedroyc i Mieroszewski „byli zdania (…) że szanse zdobycia i zachowania przez Polskę niezawisłości są znikome, jeżeli nie zmienią się dwa czynniki. Po pierwsze – zmienić się musi dotychczasowa sytuacja geopolityczna Polski – między dwoma potężnymi i zwartymi sąsiadami, skazująca nas na bycie lennem jednego z nich albo łupem obu. Po drugie – musi ulec zmianie stosunek samych Polaków do ludów sąsiedzkich, do ich praw, do ich granic, do ich niezależności od państw ościennych – z Polską włącznie. To mają być nasi pierwsi sojusznicy, nie zaś zdobycz wojenna czy towar zamienny. Warunkiem spełnienia się obu tych zmian mógł być tylko rozpad Związku Sowieckiego. (…) Imperatywem polskiej polityki stawało się zatem utrwalenie spodziewanych przemian na Wschodzie, nade wszystko zaś – umacnianie niepodległości Ukrainy, Litwy i Białorusi, nawet kosztem preferencji, które sobie Rosja mogła warować w spadku po ZSRR. (…) Nie zawiodła go ta karta, spełniły się wszystkie jego przewidywania”.

6 Źródło: Krzysztof Grygajtis, Federalizm paryskiej „Kultury” i jego twórcy – Jerzy Giedroyc i Juliusz Mieroszewski, „Państwo i Społeczeństwo” 2006 r., nr 4, dostępny w internecie: core.ac.uk [dostęp 4.03.2021 r.].

Krzysztof Grygajtis Federalizm paryskiej „Kultury" i jego twórcy – Jerzy Giedroyc i Juliusz Mieroszewski

Debiut polityczny „Kultury” nie wypadł okazale. W 1948 r. Giedroyc opublikował w niej artykuł Aleksandra Janty‑Połczyńskiego Wracam z Polski. Tekst spotkał się z nieprzychylnym przyjęciem emigracji (…). Supozycja możliwości znalezienia z Rosjanami dającego się zaakceptować modus vivendi, przejściowości komunistycznej tyranii i przyszłej ewolucji komunistycznego ustroju jawiła się jako legitymizacja w oczach Zachodu sowieckiej okupacji Polski.

federalizm Źródło: Krzysztof Grygajtis, Federalizm paryskiej „Kultury" i jego twórcy – Jerzy Giedroyc i Juliusz Mieroszewski, „Państwo i Społeczeństwo” 2006, nr VI (4), s. 105.

Paweł Sowiński Paryska „Kultura” w świetle najnowszych badań amerykańskich

Zimą 1950/51 roku Józef Czapski, bliski współpracownik Giedroycia, po raz drugi pojechał po pomoc do Stanów Zjednoczonych. Tam skontaktowali się z nim przedstawiciele Office of Policy Coordination (OPC). Było to ciało rządowe (…) – nowo utworzone ramię tajnych akcji CIA, powołane przez administrację prezydenta Trumana. Dwaj urzędnicy amerykańscy (…) zaoferowali „Kulturze” 10 tysięcy dolarów rocznie. W zamian „Kultura” miała rozszerzyć kolportaż na Zachodzie oraz zwiększać przemyt wydawnictw do Polski.

paryska Źródło: Paweł Sowiński, Paryska „Kultura” w świetle najnowszych badań amerykańskich, dostępny w internecie: kulturaparyska.com [dostęp 4.05.2021 r.].