Sprawdź się
Wymienione postaci przypisz do stronnictw Sejmu Wielkiego, do których należały
Ignacy Potocki, Adam Kazimierz Czartoryski, Ksawery Branicki, Seweryn Rzewuski
| Stronnictwo hetmańskie | |
|---|---|
| Stronnictwo patriotyczne |
Dopasuj przywileje zawarte w Konstytucji 3 maja do poszczególnych stanów.
szlachta, mieszczaństwo, szlachta gołota, chłopi
| Potwierdzenie przywilejów, w tym równości wobec prawa i nietykalności osobistej | |
| Odebranie praw udziału w zjazdach lokalnych | |
| Potwierdzenie prawa nabywania posiadłości ziemskich oraz piastowania urzędów i awansowania do rang oficerskich w wojsku | |
| Przejęcie tej warstwy społecznej „pod opiekę prawa i rządu krajowego”, amnestia dla zbiegów i gwarancja, że nie powrócą oni do statusu poddanych |
Wskaż zmiany w ustroju politycznym Rzeczypospolitej wprowadzone przez Ustawę Rządową.
- zniesienie liberum veto i konfederacji
- zerwanie z partykularyzmem powiatowym
- zakazanie posłom zaprzysięgania instrukcji sejmikowych
- posłowie „uważani być mają jako reprezentanci całego narodu”
- wprowadzenie zasady odpowiedzialności politycznej ministrów
- zniesienie podziału na sądy ziemskie i grodzkie
- mianowanie i odwoływanie rządu przez króla
- odebranie prawa weta senatowi
- odebranie Litwinom miejsc w komisjach wielkich
Uzasadnij tezę, że Konstytucja 3 maja wprowadzała w Rzeczypospolitej monarchię konstytucyjną.
Zapoznaj się z poniższym tekstem i zaznacz, które stwierdzenia w zamieszczonej pod nim tabeli są prawdziwe, a które fałszywe.
Konstytucja 3 maja (art. VI)Sejm, czyli stany zgromadzone, na dwie izby dzielić się będą: na izbę poselską i na izbę senatorską pod prezydencją króla.
Izba poselska, jako wyobrażenie i skład wszechwładztwa narodowego, będzie świątynią prawodawstwa. Przeto w izbie poselskiej najpierw decydowane będą wszystkie projekta: 1‑mo co do praw ogólnych, to jest konstytucyjnych, cywilnych, kryminalnych i do ustanowienia wieczystych podatków, w których to materiach propozycje od tronu województwom, ziemiom i powiatom do rozstrząśnięcia podane, a przez instrukcje do izby przychodzące, najpierwsze do decyzji wzięte być mają; 2‑do co do uchwał sejmowych, to jest poborów doczesnych, stopnia monety, zaciągnienia długu publicznego, nobilitacji i innych nagród przypadkowych, rozkładu wydatków publicznych, ordynaryjnych i ekstraordynaryjnych, wojny, pokoju, ostatecznej ratyfikacji traktatów związkowych i handlowych, wszelkich dyplomatycznych aktów i umów do prawa narodów ściągających się, kwitowania magistratur [urzędów] wykonawczych i tym podobnych zdarzeń, w których to materiach propozycje od tronu, prosto do izby poselskiej przychodzić mające, pierwszeństwo w prowadzeniu mieć będą.
Izby senatorskiej, złożonej z biskupów, wojewodów, kasztelanów i ministrów pod prezydencją króla, […] obowiązkiem jest: 1‑mo każde prawo, które po przejściu formalnym w izbie poselskiej, do senatu natychmiast przesłane być powinno, przyjąć lub wstrzymać do dalszej narodu deliberacji [rozważenia] opisaną w prawie większością głosów; przyjęcie moc i świętość prawa nadawać będzie, wstrzymanie zaś zawiesi tylko prawo do przyszłego ordynaryjnego sejmu, na którym gdy powtórna nastąpi zgoda, prawo zawieszone od senatu przyjętym być musi; 2‑do każdą uchwałę sejmową w materiach wyżej wyliczonych, którą izba poselska senatowi przysłać natychmiast powinna, wraz z tąż izbą poselską większością głosów decydować, a złączona izb obydwóch większość, podług prawa opisana, będzie wyrokiem i wolą stanów. […]
Jako zaś prawodawstwo sprawowane być nie może przez wszystkich i naród wyręcza się w tej mierze przez reprezentantów, czyli posłów swoich dobrowolnie wybranych, przeto stanowiemy, iż posłowie na sejmikach obrani w prawodawstwie i ogólnych narodu potrzebach podług niniejszej Konstytucji uważani być mają jako reprezentanci całego narodu, będąc składem ufności powszechnej.
Wszystko i wszędzie większością głosów udecydowane być powinno. Przeto liberum veto, konfederacyje wszelkiego gatunku i sejmy konfederackie, jako duchowi niniejszej Konstytucji przeciwne, rząd obalające, społeczność niszczące, na zawsze znosiemy.Źródło: Konstytucja 3 maja (art. VI). Cytat za: tekst dostępny online: libr.sejm.gov.pl, [13.07.2022].
Przyporządkuj zamieszczone niżej teksty źródłowe do różnych ugrupowań politycznych doby Sejmu Wielkiego, uwzględniając krótkie charakterystyki każdego z nich.
obóz reform, obóz hetmański, obóz dworski, radykalne skrzydło obozu reform, Jego członkowie opowiadali się za zwiększeniem armii, uniezależnieniem kraju od obcych potęg i reformą polityczną., Jego członkowie nawoływali do przywrócenia dawnego ustroju demokracji szlacheckiej. Sprzeciwiali się szczególnie pomysłowi wprowadzenia w Polsce monarchii dziedzicznej., Jego członkowie dążyli do przeprowadzenia reformy kraju w oparciu o sojusz z Rosją., Jego członkowie pragnęli pełnego równouprawnienia wszystkich mieszkańców kraju.
| Tekst źródłowy | Nazwa ugrupowania | Krótki opis |
|---|---|---|
| obóz reform | Jego członkowie opowiadali się za zwiększeniem armii, uniezależnieniem kraju od obcych potęg i reformą polityczną. | |
| obóz hetmański | Jego członkowie nawoływali do przywrócenia dawnego ustroju demokracji szlacheckiej. Sprzeciwiali się szczególnie pomysłowi wprowadzenia w Polsce monarchii dziedzicznej. | |
| obóz dworski | Jego członkowie dążyli do przeprowadzenia reformy kraju w oparciu o sojusz z Rosją. | |
| radykalne skrzydło obozu reform | Jego członkowie pragnęli pełnego równouprawnienia wszystkich mieszkańców kraju. |
Przyporządkuj do zamieszczonych niżej tekstów źródłowych odpowiednie ugrupowania polityczne Sejmu Wielkiego, uwzględniając krótkie charakterystyki każdego z nich.
Wskrzeszają mądrą wolność, skracają swawolę,
Ten to nieszczęsny nierząd, to sejmów zrywanie,
Kraj zgubiło, ściągnęło obce panowanie.
Te zaborów, te srogich klęsk naszych przyczyną,
I my sami byliśmy nieszczęść naszych winą,
Gnijąc w zbytkach, lenistwie i biesiad zwyczaju,
Myśleliśmy o sobie, a nigdy o kraju;
Klęskami ojców nowe plemię ostrożniejsze,
Wzgardziwszy zyski, było na całość baczniejsze,
Nieba zdarzyły porę, oni ją chwycili,
Ojczyznę spod ciężkiego jarzma wydobyli,
Walcząc wszystkie przeszkody gorliwą robotą,
Idąc przykładem króla, i własną swą cnotą,
Powracają porządek i sławę ojczyźnie,
Stokroć szczęśliwy, że choć przy późnej siwiźnie
Ujrzę, że Polska rządna i że poważana.
Julian Ursyn Niemcewicz, Powrót posła, cyt. za: Teksty źródłowe do nauki historii w szkole średniej, nr 45, Polska od Sejmu Wielkiego do trzeciego rozbioru, oprac. A.M. Skałkowski, Kraków 1923, s. 9.
Odpowiedź: 1. Radykalne skrzydło obozu reform. Jego członkowie pragnęli pełnego równouprawnienia wszystkich mieszkańców kraju., 2. Obóz hetmański. Jego członkowie nawoływali do przywrócenia dawnego ustroju demokracji szlacheckiej.
Sprzeciwiali się szczególnie pomysłowi wprowadzenia w Polsce monarchii dziedzicznej., 3. Obóz dworski. Jego członkowie dążyli do przeprowadzenia reformy kraju w oparciu o sojusz z Rosją., 4. Obóz reform. Jego członkowie opowiadali się za zwiększeniem armii, uniezależnieniem kraju od obcych potęg i reformą polityczną.
Pytam się tych, co dziedzictwo tronu w Polsce stręczą [tu: promują, optują za]: Czy możeż dziedzictwo tronu z wolnością rządu i obywatela być zgodne? Kto zabroni dziedzicznemu królowi polskiemu targnąć się na wolności narodowe tyle razy, ile on zechce, gdy on bezpiecznym będzie, iż bezkarnie na nie targnąć się może?
Ibidem, s. 10–11.
Odpowiedź: 1. Radykalne skrzydło obozu reform. Jego członkowie pragnęli pełnego równouprawnienia wszystkich mieszkańców kraju., 2. Obóz hetmański. Jego członkowie nawoływali do przywrócenia dawnego ustroju demokracji szlacheckiej.
Sprzeciwiali się szczególnie pomysłowi wprowadzenia w Polsce monarchii dziedzicznej., 3. Obóz dworski. Jego członkowie dążyli do przeprowadzenia reformy kraju w oparciu o sojusz z Rosją., 4. Obóz reform. Jego członkowie opowiadali się za zwiększeniem armii, uniezależnieniem kraju od obcych potęg i reformą polityczną.
Mówię wyraźnie i głośno, że jestem w przeświadczeniu, iż nie masz potencji [tj. mocarstwa] żadnej, której by interesy mniej się spierały z naszymi, jak Rosji. Przypominam narodowi memu, że Rosja jest ta, którejśmy winni, że nam się wróciły części, choć jakiekolwiek, już zabranego kraju od innych. Przypominam, że w handlowych zamiarach Rosja nam najlepsze wystawia widoki. Przypominam, że do teraźniejszego zamysłu wzmocnienia sił naszych narodowych, Rosja nie tylko nam żadnej nie czyni przeszkody, ale owszem najchętniej zezwala.
Mikołaj Wolski, Zdanie o królu polskim, Gdańsk 1792/1793, s. 21–22.
Odpowiedź: 1. Radykalne skrzydło obozu reform. Jego członkowie pragnęli pełnego równouprawnienia wszystkich mieszkańców kraju., 2. Obóz hetmański. Jego członkowie nawoływali do przywrócenia dawnego ustroju demokracji szlacheckiej.
Sprzeciwiali się szczególnie pomysłowi wprowadzenia w Polsce monarchii dziedzicznej., 3. Obóz dworski. Jego członkowie dążyli do przeprowadzenia reformy kraju w oparciu o sojusz z Rosją., 4. Obóz reform. Jego członkowie opowiadali się za zwiększeniem armii, uniezależnieniem kraju od obcych potęg i reformą polityczną.
Teraz albo nigdy możecie się postawić w stanie siły i przyzwoitej powagi. Teraz albo nigdy możecie zabezpieczyć sobie sukcesję tronu i stosowny rząd przepisać. Rząd ten nie będzie dobrym, jeżeli wszelki człowiek w granicach Rzeczypospolitej nie stanie się uczestnikiem wolności, bo nie będzie jej obrońcą.
Hugo Kołłątaj, Ostatnia przestroga dla Polski, cyt. za: Teksty źródłowe do nauki historii w szkole średniej, nr 45, Polska od Sejmu Wielkiego do trzeciego rozbioru, oprac. A.M. Skałkowski, Kraków 1923, s. 9–10.
Odpowiedź: 1. Radykalne skrzydło obozu reform. Jego członkowie pragnęli pełnego równouprawnienia wszystkich mieszkańców kraju., 2. Obóz hetmański. Jego członkowie nawoływali do przywrócenia dawnego ustroju demokracji szlacheckiej.
Sprzeciwiali się szczególnie pomysłowi wprowadzenia w Polsce monarchii dziedzicznej., 3. Obóz dworski. Jego członkowie dążyli do przeprowadzenia reformy kraju w oparciu o sojusz z Rosją., 4. Obóz reform. Jego członkowie opowiadali się za zwiększeniem armii, uniezależnieniem kraju od obcych potęg i reformą polityczną.
Zinterpretuj zamieszczony poniżej wiersz okolicznościowy, który został napisany w czasie obrad Sejmu Wielkiego.
Stanęło sto tysięcy wojska. Bogu chwała!
Teraz to będzie Polska po Europie brzmiała!
Stanęło sto tysięcy wojska. Są żołnierze.
Bogu chwała! Gdzież oni? Gdzieżby? Na papierze.
Dajmy na wojsko wszystko, połowę mniej więcej!
Bogu chwała! Już i żołd jest na sto tysięcy.
Jedni płaczą, drudzy się śmieją rozrzewnieni,
Są miliony… Gdzież są?… W każdego kieszeni.
Nikt nam przeczyć nie będzie ni rządu, ni męstwa,
Ni wspaniałości… prawda! Ni krzywoprzysięstwa.
Odtąd bać się nie będziem pamiętnych nam gości;
Jest obrona. W kim?… Pewnie w boskiej Opatrzności…
Samochwalcy! Niech was Opatrzność nie mami!
Niech się nie na was prawdzi, że „Bóg z durniami”.Źródło: Franciszek Zabłocki. Cytat za: Teksty źródłowe do nauki historii w szkole średniej, nr 45, Polska od Sejmu Wielkiego do trzeciego rozbioru, oprac. A.M. Skałkowski, Kraków 1923, s. 8.
Wyjaśnij, na czym polega różnica między zasadami głosowania w izbie poselskiej i senacie opisanymi w Konstytucji 3 maja i w ustawie o sejmie.
Zapoznaj się z fragmentami tekstów źródłowych, a następnie wykonaj polecenie.
Tekst A
Fragment Ustawy o miastach królewskich z dnia 18 kwietnia 1791 r.4. Po odbytej dwuletniej wysłudze publicznej wzwyż wyrażonych komisjach lub asesorii, ciż wybrani od miast plenipotenci na następnym sejmie zaraz nobilitowani być powinni […].
5. Wolno odtąd jest i będzie każdemu mieszczaninowi dóbr ziemskich jako i innej natury dziedzicznym prawem nabywać z zupełnym własności prawem posiadać i następcom swoim, jako prawym dziedzicom one po sobie zostawiać […].
6. Który z mieszczan kupi całkowitą wieś lub miasteczko prawem dziedzicznym, opłacające podatku 10‑go grosza zł 200 najmniej, na najpierwszym sejmie, jeżeli o to poda na piśmie prośbę swoją marszałkowi sejmowemu do stanów, mocą teraźniejszego prawa nobilitowany zostanie.
7. Prócz tego na każdym sejmie 30 osób z mieszczan, posesje dziedziczne w miastach mających do zaszczytu szlacheckiego przypuszczonych być ma […].
Źródło: Fragment Ustawy o miastach królewskich z dnia 18 kwietnia 1791 r., [w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 19: Miasta w Polsce w XVI-XVIII wieku, oprac. W. Szczygielski, Warszawa 1960, s. 35–36.
Tekst B
Fragment broszury Franciszka Salezego JezierskiegoZwracam się do was, nobilitowani miast Obywatele! Do was – jedyne nadzieje i światła niezmiernego ludu, oczekującego rady i pomocy waszej! Pokażcie się mocnymi i niezwyciężonymi w tej części serca waszego, w którą uderzono blaskiem i świetnością ofiarowanego wam nowego stanu. Dajcie dowody przed całą Europą, ciekawie wyglądającą końca losu miast polskich, iż nie macie innej ambicji, tylko celować przysługami dla dobra powszechnego. […]
Do jakiegoż stanu przyjdą niektóre miasta, których niemal całe magistraty i obywatele najświatlejsi są nobilitowani? Któż zasiędzie opuszczone miejsca ich magistratur [urząd]? Oto ludzie bez fortuny lub wiadomości urzędowi potrzebnych.
Źródło: Fragment broszury Franciszka Salezego Jezierskiego, [w:] Kuźnica Kołłątajowska. Wybór źródeł, oprac. B. Leśniodorski, Wrocław 1949, s. 37–46.
Celem uchwalenia Konstytucji 3 maja było uzdrowienie Rzeczypospolitej. Wymień najważniejsze twoim zdaniem reformy, które miały to umożliwić.