Początki Rzymu i przemiany świata klasycznego

W początkach III w. p.n.e. Kartagina obejmowała obszar ok. 70 tys. km kw., który zamieszkiwało ok. 4 mln mieszkańców. Była to potęga morska; flota kartagińska docierała do najdalszych zakątków basenu Morza Śródziemnego, w których posiadała swoje emporia: wzdłuż wybrzeży północnej Afryki, na Sycylii, na Sardynii, na wyspach Balearach, na Korsyce, na południu Hiszpanii, gdzie przejęła bezpośrednią kontrolę nad Cieśniną Gibraltarską.

1 Źródło: Początki Rzymu i przemiany świata klasycznego, [w:] Historia Powszechna. Konsolidacja hellenizmu, t. 4, red. Luca Serafini, Kraków 2007, s. 417.

Przed starciem [Hannibal] spotkał się ze Scypionem. Najwięksi dowódcy tamtych czasów po raz pierwszy spojrzeli sobie w twarz. […] Punijczyk starał się przekonać Rzymianina do zawarcia pokoju, argumentując, że Kartagina została już pokonana, a dotychczasowe zwycięstwa Scypiona i fakt, że on, Hannibal, prosi go o rozejm, zapewniają już dostatecznie wielką sławę. „Dla ciebie więc, dającego pokój, będzie ten pokój zaszczytny i dostojny, dla nas proszących jest on raczej konieczny niż chwalebny. […] Lepszy i bezpieczniejszy jest pewny pokój niż spodziewane zwycięstwo. Pokój jest w twoim ręku, zwycięstwo w rękach bogów. Szczęścia tylu lat nie wystawiaj więc na próbę jednej chwili. […] Nigdy wynik nie odpowiada oczekiwaniom mniej niż w wojnie” – miał zwrócić się Hannibal do Scypiona. Rzymski wódz odpowiedział: „Ani przodkowie nasi nie wszczęli pierwsi wojny o Sycylię, ani my o Hiszpanię. […] Wyście pierwsi zaczęli. […] Do tego i ty się przyznajesz, i bogowie są tego świadkami, którzy już poprzedniej wojnie nadali koniec zgodny z ludzkim i boskim prawem i tej także dają i dadzą. […] Gotujcie się do wojny, skoroście pokoju ścierpieć nie potrafili.

2 Źródło: , [w:] Piotr Radziejewski, Artykuł Bitwa pod Zamą, dostępny online [w:] historykon.pl.

19 października 202 r. p.n.e. pod Zamą piechota rzymska wsparta przez jazdę numidyjską starła się z wojskami Hannibala, które w niczym nie przypominały już sił pustoszących Półwysep Apeniński. […] Siły Hannibala liczyły ok. 50 tys. zbrojnych, w tym 15 tys. weteranów wojny w Italii. W pierwszej linii centrum stała piechota najemników. Drugą stanowili obywatele Kartaginy i całego regionu afrykańskiego, zaś w trzeciej linii ustawieni byli najbardziej doświadczeni i zaufani żołnierze kartagińskiego wodza. Oba skrzydła wojsk Hannibala zajmowała kawaleria, w tym 50 słoni bojowych. Rzymianie mieli o 10 tys. ludzi mniej, ale za to ich siły składały się głównie z legionistów z wielkim doświadczeniem bojowym […]. Hannibal do pierwszego uderzenia wysłał słonie bojowe. Scypion rozkazał, aby krzykami i hałasem legioniści wystraszyli szarżujące olbrzymy. W odpowiednim momencie legioniści się rozstąpili, a przerażone hałasem, poranione słonie zawracały, tratując zastępy kartagińskie. W bezpośrednim starciu obu linii Rzymianie okazali się zdecydowanie skuteczniejsi i powoli spychali pierwszą linię Hannibala ku tyłowi. Wycofujący się w coraz większej panice Kartagińczycy wpadali na własną drugą linię. Powstał trudny do opanowania chaos.
Po rozbiciu kartagińskiej jazdy kawaleria rzymska i numidyjska okrążyła wojska Hannibala i zaczęła dziesiątkować jego tyły. W obliczu katastrofy Kartagińczykom i ich wodzowi pozostała jedynie ucieczka z pola bitwy. Rzym odniósł wielkie zwycięstwo, które zakończyło II wojnę punicką i położyło kres potędze Kartaginy.

3 Źródło: , [w:] Artykuł Hannibal kontra Scypion Afrykański, Rzeczpospolita.pl.

Dzień był bardzo mglisty, […] co sprzyjało oddziałom punickim. Dopiero gdy czołowe oddziały rzymskie dotarły do miejsca, w którym dolina się rozszerzała, spostrzegły nieprzyjaciół, zapewne Iberów i Libijczyków albo procarzy i oszczepników, stojących im na drodze. Rzymianie rzucili się do boju, szturmując pod górę. Być może zapalczywy konsul liczył, że zdobędzie niespodziewanym atakiem obóz punicki.
Wtedy Hannibal dał hasło do ataku. Zagrzmiały trąby i rogi, w niebo uderzyły bojowe okrzyki. Gromady wojowników runęły na Rzymian z gór jak śmiercionośna lawina. Konnica zamknęła wejście do doliny pod Passignano. Celtowie nacierali z lewej strony i wzdłuż całej linii wzgórz. Oszczepnicy i balearscy procarze uderzyli z prawej strony. Libijczycy i Iberowie pomagali im blokować wyjście z matni.
Mgła w dolinie była gęstsza niż na wzgórzach. Zbiegający po stokach żołnierze Hannibala widzieli się nawzajem i szturmowali niemal jednocześnie. Rzymianie walczyli po omacku. We mgle i ciasnocie nie zdołali sformować szyku i zwracali się w strony, z których dobiegały bezładne krzyki. Niektórych zasieczono, zanim zdążyli sięgnąć po tarcze i miecze. Zamęt ogarnął szeregi Flaminiusza. Gdy Hannibal dał rozkaz do szturmu, los armii rzymskiej był przesądzony. Mimo to legioniści bronili się z posępną odwagą całe trzy godziny. A bito się z taką zaciętością, że nikt z walczących nie zauważył nawet tego trzęsienia ziemi, które wtedy obróciło w ruinę wielkie części miast italskich, odwróciło w biegu rwące rzeki… – podaje Liwiusz, aczkolwiek jest bardzo wątpliwe, czy rzeczywiście miało wówczas miejsce trzęsienie ziemi.

4 Źródło: , [w:] Krzysztof Kęciek, Artykuł HANNIBAL ZWYCIĘSKI. MASAKRA NA BRZEGACH TRAZYMENU, Mówią Wieki.