Przypomnij sobie różne typy liryki i rozważ, czy w wierszach podmiot ujawnia się czy też nie.

• Adam Mickiewicz Cisza morska – liryka pośrednia, podmiot nie wypowiada się w pierwszej osobie, ujawnia się przez konstrukcję świata przedstawionego,

• Maria Pawlikowska‑Jasnorzewska Najpiękniejsza zwrotka – liryka bezpośrednia: formy gramatyczne w pierwszej osobie liczny pojedynczej „nie chcę”.

Zastanów się, w jaki sposób w wierszu Marii Pawlikowskiej‑Jasnorzewskiej Najpiękniejsza zwrotka funkcjonuje nawiązanie do sonetu Adama Mickiewicza Cisza morska.

Utworem, do którego nawiązuje wiersz Marii Pawlikowskiej‑Jasnorzewskiej jest sonet Adama Mickiewicza Cisza morska. Autorka zacytowała pierwszą zwrotkę oraz wyrazy z sonetu: „cisza morska”, „pamiątki”, „polip”, „hydra”, „ramiona”. Podmiot liryczny Najpiękniejszej zwrotki informuje odbiorcę, że jest czytelnikiem sonetu: „Zostańmy przy kochance. Nie chcę czytać dalej”.

Zwróć uwagę na gatunek i tradycję literacką; na motyw utworów; świat przedstawiony; a także kierunek interpretacyjny.

Płaszczyzny porównania sonetu Cisza morska Adama Mickiewicza i wiersza Najpiękniejsza zwrotka Marii Pawlikowskiej‑Jasnorzewskiej:

- format gatunku i tematyki jako rodzaj empatii artystycznej;

- dialog z tradycją (i z poetą);

- doznania podmiotu mówiącego;

- gatunek (sonet i wiersz stroficzny);

- nawiązania i kontynuacje;

- reinterpretacja motywu;

- kontrast i polemika;

- aluzja literacka;

- liryczność;

- pejzaż.

Przypomnij sobie budowę sonetu, podział na dwie strofy czerowersowe i dwie tercyny. Zastanów się nad adresatami apostrof w sonecie Adama Mickiewicza („mowa uczuć”) oraz odpowiedz na pytanie dotyczące problematyki w zakończeniu wiersza Marii Pawlikowskiej‑Jasnorzewskiej.

Adam Mickiewicz Cisza morska

W sonecie został zawarty obraz ukrytego w morzu polipa (ośmiornicy), który groźnie wywija ramionami; przeniesienie metaforycznego obrazu na emocje przeżywane przez człowieka: „hydra pamiątek”, jak polip, „zatapia szpony” w sercu człowieka, gdy pozornie wydawał się być spokojny.

Maria Pawlikowska‑Jasnorzewska Najpiękniejsza zwrotka

Inaczej niż w sonecie wykreowany wizerunek młodej narzeczonej wskazuje na ból, rozczarowanie, utratę nadziei na miłość. Mowa o negatywnych doznaniach zranionej emocjonalnie kobiety.

„hydra zwija ramiona”, czeka aż opadną emocje przeżywane przez narzeczoną: „aż fale opadną”; porównanie: „biały okręt idzie z wolna na dno, jak marząca o szczęściu młoda narzeczona...” można interpretować jako „zatopienie” marzeń narzeczonej o ślubie („biały okręt”); frazeologizm „iść na dno” może sugerować „dno” rozpaczy przeżywanej przez narzeczoną.

Poetka odwołuje się zatem do utworu Mickiewicza, polemizując z nim. Wydźwięk Najpiękniejszej zwrotki jest pesymistyczny, wskazuje na zawód miłosny.

Określenie odmiany liryki:

• Cisza morska – liryka pośrednia, podmiot nie wypowiada się w pierwszej osobie,
  ujawnia się poprzez konstrukcję świata przedstawionego,

• Najpiękniejsza zwrotka – liryka bezpośrednia: „nie chcę”.
  Organizacja wypowiedzi lirycznej w obu tekstach: opis pewnej sytuacji.
  Określenie sytuacji lirycznej Ciszy morskiej:

• spokój, cisza: „wstążkę pawilonu wiatr zaledwie muśnie”,

• metafora „cichymi gra piersiami rozjaśniona woda” obrazuje lekkie falowanie morza,

• porównanie morza do rozmarzonej, śpiącej narzeczonej,

• uosobienie żagli: „drzemią na masztach”, odpoczywają po „skończonej wojnie”,

• okręt „jak gdyby przykuty łańcuchem” do dna ledwie się kołysze,

• uspokojenie ludzi: „majtek wytchnął”, „podróżne rozśmiało się grono”.
  Zbudowanie nowej sytuacji w wierszu M. Pawlikowskiej‑Jasnorzewskiej, będącej rozwinięciem motywu „śpiącej narzeczonej” z sonetu Mickiewicza:

• wprowadzenie elementu zaskoczenia: „Cóż to? jej usta we łzach jak w morzu korale?”, nie jest szczęśliwa, jak w sonecie, tylko płacze,

• pytanie retoryczne: „Zbudziła się, westchnęła, lecz już nie zasypia?” podkreśla zaskoczenie nową sytuacją,

• wykrzyknienie: „Wzdycha! już tylko wzdycha!”, w opozycji do architekstu podkreśla, że już nie marzy i nie zasypia,

• dynamizacja obrazu kontrastującego z opisem ciszy w sonecie: „fala jak straszydło wzrasta nagle”, „huragan gra na deszczu harfie”,

• metafora: „pawilonem miłości gorzki wicher szarpie” obrazuje stan emocjonalny narzeczonej,

• dramat narzeczonej uwypukla nieodwracalność losu: „szczęście narzeczonej już Bogu obrzydło”.
  Interpretacja końcowej części sonetu Mickiewicza, kontrastującej z opisem ciszy morskiej w pierwszych dwóch zwrotkach:

• obraz ukrytego w morzu polipa (ośmiornicy), który groźnie wywija ramionami,

• przeniesienie metaforycznego obrazu na emocje przeżywane przez człowieka: „hydra pamiątek”, jak polip, „zatapia szpony” w sercu człowieka, gdy pozornie wydawał się być spokojny.
  Interpretacja końcowej części wiersza Pawlikowskiej‑Jasnorzewskiej, kontrastującej z obrazem ukazanym w architekście:

• „hydra zwija ramiona”, czeka aż opadną emocje przeżywane przez narzeczoną: „aż fale opadną”,

• porównanie: „biały okręt idzie z wolna na dno, jak marząca o szczęściu młoda narzeczona...” można interpretować jako „zatopienie” marzeń narzeczonej o ślubie („biały okręt”),

• frazeologizm „iść na dno”, może sugerować „dno” rozpaczy przeżywanej przez narzeczoną.