Zwróć uwagę na fragmenty, w których bohater zaczyna kolejne fragmenty swojej opowieści — sceny w więzieniu.

• Czasy sanacji, czyli II Rzeczpospolita.

• Wybuch wojny, okupacja niemiecka.

• Czasy stalinowskie.

• Około roku 1956, gdy bohater opowiada naczelnikowi więzienia swoją historię.

Sprawdź w Słowniku frazeologicznym znaczenie wyrażenia: „patrzeć na kogoś zezem”.

Zezowate szczęście to szczęście, które omija Piszczyka, jakby go nie widziało. Tytuł filmu ma wydźwięk ironiczny.

Kadr 1. Przypomnij sobie związek frazeologiczny „kapuściana głowa”.
Kadr 2. Zastanów się, z czym ci się kojarzą wyrazy: „koszary”, „wojsko”, „armia”.
Kadr 3. Na czym skupia uwagę widza takie ustawienie kamery?

Kadr 1. Piszczyk, tchórzliwie pędzący przez pole kapuścianych głów, staje się symbolem naiwności, głupoty, ale również samotności.
Kadr 2. Bałagan w koszarach, porozrzucane portrety bohaterów, hasła‑slogany na ścianach mogą być odczytane jako upadek wartości i zachwianie porządku.
Kadr 3. Zastosowanie takiego ustawienia kamery zniekształca obraz – bohater wydaje się być odizolowany od reszty, podkreśla się jego wyobcowanie, samotność.

Przypomnij sobie, z jakimi gatunkami filmowymi kojarzą ci się wskazane sceny? Po co reżyser użył różnych konwencji w jednym filmie? Możesz posłużyć się słownikiem zamieszczonym w lekcji.

Zwróć uwagę na nawiązanie przez Andrzeja Munka do następujących gatunków: 1) film niemy, komedia slapstickowa, burleska, gagi sytuacyjne, 2) komedia przedwojenna z wątkiem miłosnym, 3) film dokumentalny, 4) dramat wojenny, 5) groteska, elementy teatralne. Różnorodność zastosowanych technik filmowych prowadzi do podkreślenia komizmu, absurdu i nasycenia filmu ironią.

Kadry 3, 4, 5 przypominają sytuacje, w których Piszczyk – typowy konformista – doskonale przystosowuje się do aktualnej chwili: naśladuje gesty i zachowania żołnierza, wykrzykuje różne hasła, gdy jest w środku manifestacji, a wprzężony w biurokratyczną machinę, jest bardzo skrupulatny i oddany pracy.

Reprezentowane wartości: zastanów się, czy bohater pielęgnuje jakieś wartości, dlaczego przyłącza się do różnych organizacji, czy rozumie ich założenia i ideały.
Problemy życiowe: z czego wynikają jego problemy życiowe, dlaczego zawsze wpada w tarapaty, jaką rolę w nawarstwiających się problemach odgrywa pech?
Cele i marzenia: zastanów się, czy marzenia dotyczyły tylko sfery życia osobistego, do jakich organizacji należał główny bohater.
Obawy: zastanów się, z czego wynikały wstyd, strach przed ludźmi.
Kompleksy: nazwij kompleksy bohatera i zastanów się, z czego wynikały.
Stosunek do ludzi: przeanalizuj sytuacje, w których bohater znajduje się w gronie, które go akceptuje, oraz wśród ludzi, którzy go nie akceptują.
Stosunek ludzi do niego: sprawdź, jak zachowują się ludzie wobec Piszczyka w początkowej fazie znajomości i w chwili, kiedy dowiadują się o jego przeszłości.
Stosunek do obowiązków: zwróć uwagę na to, jak zachowuje się bohater w sytuacjach wymagających zaangażowania.

Wyodrębnij rekwizyty użyte w kolejnych scenach. Zwróć uwagę na przypisane im dźwięki i kontekst sytuacyjny.

Przykładowe odpowiedzi:

1) Trąbka kojarzy się z wezwaniem do apelu, z alarmem. Piszczyk za jej pomocą chce zwrócić na siebie uwagę.

2) Szczęk nożyc prześladuje bohatera przez całe życie. Kojarzy mu się z karą wymierzaną przez ojca.

3) Bohater zdobywa się na odwagę, by przechować teczkę z nielegalnymi dokumentami od Basi. Koszmar, który śni, jest zilustrowany muzyką – odarcie z patosu, wprowadzenie elementu sensacyjnego.

4) Kubki, których użyto we fragmencie, pokazują mijający czas, jego upływ czasu podkreślają dodatkowo dźwięki.

5) Wypełnianie dokumentów i przekładanie teczek z jednego stosu na drugi akcentuje muzyka. Towarzyszy temu odgłos pisania na maszynie. Teczka to symbol biurokracji, rozsypanie się uzupełnionych teczek w rytm muzyki to pokazanie syzyfowej pracy urzędnika.

6) Piszczyk awansuje. Zrytmizowanie obrazu z dźwiękami podkreśla zmiany zachodzące w karierze bohatera. Budynek urzędu rośnie wraz z patetyczną muzyką.

Zastanów się, co łączy trzy okresy w życiu Piszczyka oraz czy w filmie są takie momenty, w których bohater zachowuje się szlachetnie.