Sprawdź się
Dopasuj daty do odpowiednich wydarzeń.
Dopasuj tytuły do fragmentów tekstów.
Zagwarantowanie tych podstawowych wolności nie da się pogodzić z przygotowywanym oficjalnie uznaniem kierowniczej roli jednej partii w systemie władzy państwowej. Tego rodzaju konstytucyjne stwierdzenie nadawałoby partii politycznej rolę organu władzy państwowej, nieodpowiedzialnego przed społeczeństwem i nie kontrolowanego przez społeczeństwo. W tych warunkach Sejm nie może być traktowany jako najwyższy organ władzy ustawodawczej, rząd nie jest najwyższym organem wykonawczym, a sądy nie są niezawisłe. Należy zapewnić realizację prawa wszystkich obywateli do wysuwania i wybierania swych przedstawicieli w pięcioprzymiotnikowych wyborach. Należy zapewnić niezawisłość sądów od władz wykonawczych, a Sejm uczynić rzeczywiście najwyższą władzą ustawodawczą.
1. Fragment Małej Konstytucji z 1947 r., 2. Fragment preambuły konstytucji z 22 lipca 1952 r., 3. Fragment Listu 59, 4. Głos w debacie nad projektem konstytucji, 5. Fragment współczesne artykułu naukowego, 6. Fragment przemówienia Bolesława Bieruta, 7. Fragment notki z Wikipedii o konstytucji lipcowej z 1952 r.
Art. 1.
Do czasu wejścia w życie nowej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Sejm Ustawodawczy, jako organ władzy zwierzchniej Narodu Polskiego i w oparciu o podstawowe założenia Konstytucji z dnia 17 marca 1921 r., zasady Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 22 lipca 1944, zasady ustawodawstwa o radach narodowych oraz reformy społeczne i ustrojowe, potwierdzone przez Naród w głosowaniu ludowym z dnia 30 czerwca 1946 r. - postanawia co następuje o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej.
Rozdział I. Najwyższe organy Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 2.
Najwyższymi organami Rzeczypospolitej Polskiej są: w zakresie ustawodawstwa - Sejm Ustawodawczy, w zakresie władzy wykonawczej - Prezydent Rzeczypospolitej, Rada Państwa i Rząd Rzeczypospolitej, w zakresie wymiaru sprawiedliwości - niezawisłe sądy.
1. Fragment Małej Konstytucji z 1947 r., 2. Fragment preambuły konstytucji z 22 lipca 1952 r., 3. Fragment Listu 59, 4. Głos w debacie nad projektem konstytucji, 5. Fragment współczesne artykułu naukowego, 6. Fragment przemówienia Bolesława Bieruta, 7. Fragment notki z Wikipedii o konstytucji lipcowej z 1952 r.
"[Krytyka wpływu Sowietów na kształt konstytucji] obrazuje [...] wyjątkową wprost obłudę i tępotę amerykańskich najmitów. Jest bowiem rzeczą jasną, że, jako kraj budującego się socjalizmu, korzystamy z olbrzymiego dorobku kraju, w którym socjalizm zwyciężył. Ale jest również rzeczą bezsporną i jasną, że nasza konstytucja wyrasta z najgłębszych pokładów polskiej gleby. (...) Jest wcieleniem wielowiekowych dążeń (narodu), jest rozwinięciem jego najbardziej postępowych tradycji, które są dla nas przedmiotem dumy".
1. Fragment Małej Konstytucji z 1947 r., 2. Fragment preambuły konstytucji z 22 lipca 1952 r., 3. Fragment Listu 59, 4. Głos w debacie nad projektem konstytucji, 5. Fragment współczesne artykułu naukowego, 6. Fragment przemówienia Bolesława Bieruta, 7. Fragment notki z Wikipedii o konstytucji lipcowej z 1952 r.
“Czytając jeden z artykułów nowej konstytucji, byłam nawet wzruszona. Artykuł ten mówi o odpoczynku i wczasach dla robotnika. Przekonałam się o tym sama, bo byłam w ubiegłym roku na wczasach w Polanicy, a było nas razem 5 kobiet z nowej tkalni. Czułyśmy się tak jak w rodzinie. Wszystkie dni spacerowałyśmy i zastanawiałyśmy się nad tym, że świat jest taki piękny... A któż dotychczas z tego korzystał? Jedynie fabrykanci, dyrektorzy i ich żony, a nie robotnicy. Lecz dziś te role się zmieniły”.
Cyt.: Poprawki nanosił Stalin, ostateczną wersję opracował Bierut, tekst dostępny online: polskieradio.pl.
1. Fragment Małej Konstytucji z 1947 r., 2. Fragment preambuły konstytucji z 22 lipca 1952 r., 3. Fragment Listu 59, 4. Głos w debacie nad projektem konstytucji, 5. Fragment współczesne artykułu naukowego, 6. Fragment przemówienia Bolesława Bieruta, 7. Fragment notki z Wikipedii o konstytucji lipcowej z 1952 r.
Polska Rzeczpospolita Ludowa nawiązuje do najszczytniejszych postępowych tradycji Narodu Polskiego i urzeczywistnia idee wyzwoleńcze polskich mas pracujących.
Polski lud pracujący pod przewodem bohaterskiej klasy robotniczej, opierając się na sojuszu robotniczo-chłopskim, walczył dziesiątki lat o wyzwolenie z niewoli narodowej, narzuconej przez pruskich, austriackich i rosyjskich zaborców-kolonizatorów, tak samo jak walczył o zniesienie wyzysku polskich kapitalistów i obszarników.
W okresie okupacji Naród Polski toczył nieustępliwą, bohaterską walkę z krwawym najazdem hitlerowskim. Historyczne zwycięstwo Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich nad faszyzmem wyzwoliło ziemie polskie, umożliwiło polskiemu ludowi pracującemu zdobycie władzy i stworzyło warunki narodowego odrodzenia Polski w nowych, sprawiedliwych granicach. Na wieczne czasy powróciły do Polski Ziemie Odzyskane.
Wcielając w życie wiekopomne wskazania Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 22 lipca 1944 r. i rozwijając jego zasady programowe, władza ludowa — dzięki ofiarnym i twórczym wysiłkom polskiego ludu pracującego, w walce z zaciekłym oporem rozbitków starego ustroju kapitalistyczno-obszarniczego — dokonała wielkich przeobrażeń społecznych. W wyniku rewolucyjnych walk i przemian obalona została władza kapitalistów i obszarników, utrwaliło się państwo demokracji ludowej, kształtuje się i umacnia nowy ustrój społeczny, odpowiadający interesom i dążeniom najszerszych mas ludowych.
1. Fragment Małej Konstytucji z 1947 r., 2. Fragment preambuły konstytucji z 22 lipca 1952 r., 3. Fragment Listu 59, 4. Głos w debacie nad projektem konstytucji, 5. Fragment współczesne artykułu naukowego, 6. Fragment przemówienia Bolesława Bieruta, 7. Fragment notki z Wikipedii o konstytucji lipcowej z 1952 r.
“[Podczas konsultacji społecznych w sprawie konstytucji] w wielu miejscach dochodziło do wystąpień antypaństwowych i antyradzieckich. W Stoczni Gdańskiej zniszczono na przykład portrety przywódców partyjnych w świetlicy stanowiącej punkt dyskusyjny. Znaleziono tam egzemplarz „Głosu Wybrzeża” z projektem konstytucji na którym umieszczono napis „Rzeczypospolita Polska stała się już 17 republiką”. Podobne napisy, sygnowane kotwicą, („nie chcemy być 17 republiką”, „precz ze stalinowską konstytucją”) pojawiły się również na murach stoczni. W woj. wrocławskim i opolskim (pow. Strzelce) zrywano afisze propagujące ustawę zasadniczą. W pow. Wałcz, oficera Wojska Polskiego, omawiającego na wiejskim zebraniu projekt konstytucji obrzucono pudełkami od zapałek. Natomiast w Brzegu w woj. opolskim, jeden z instruktorów propagandy komitetu powiatowego PZPR otrzymywał systematycznie anonimy z pogróżkami. [...] Liczne meldunki o nieprzychylnym nastawieniu do projektu konstytucji wśród środowisk robotniczych nadchodziły z woj. szczecińskiego.
R. Skobelski, Przebieg ogólnonarodowej dyskusji nad projektem konstytucji PRL w 1952 r. na ziemiach zachodnich i północnych Polski (w:) Piotrkowskie Zeszyty Historyczne 3, 189-201 (2001), s. 196.
1. Fragment Małej Konstytucji z 1947 r., 2. Fragment preambuły konstytucji z 22 lipca 1952 r., 3. Fragment Listu 59, 4. Głos w debacie nad projektem konstytucji, 5. Fragment współczesne artykułu naukowego, 6. Fragment przemówienia Bolesława Bieruta, 7. Fragment notki z Wikipedii o konstytucji lipcowej z 1952 r.
Konstytucja PRL uchwalona przez Sejm Ustawodawczy [...] zmieniona z dniem 31 grudnia 1989 w Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej. Opracowana w pierwotnej postaci według wzoru stalinowskiej konstytucji ZSRS z 1936. Była głównie aktem deklaratywno-propagandowym. Nie regulowała działania głównego ośrodka władzy politycznej, czyli PZPR, skąd wynikała jej fasadowość. W praktyce konstytucja miała mniejsze znaczenie niż statut PZPR, który odwoływał się do idei komunistycznej (marksizmu-leninizmu).
Zaznacz na niebiesko twierdzenia, które dotyczą małej konstytucji, a na czerwono te, które odnoszą się do Konstytucji lipcowej.
Porównaj dwa teksty źródłowe, a następnie wskaż zdania fałszywe i prawdziwe.
Źródło A
Mała konstytucja – fragment
Rozdział II. Sejm UstawodawczyArt. 3.
Zakres działania Sejmu Ustawodawczego obejmuje:a) uchwalenie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
b) ustawodawstwo,
c) kontrolę nad działalnością Rządu i ustalanie zasadniczego kierunku polityki Państwa.Art. 4.
1. Sejm może w drodze ustawy udzielić rządowi pełnomocnictw do wydawania dekretów z mocą ustawy z wyłączeniem spraw: konstytucji, ordynacji wyborczej, kontroli państwowej, odpowiedzialności Prezydenta Rzeczypospolitej i ministrów, przewidzianej w art. 27, budżetu, narodowego planu gospodarczego, zmiany systemu monetarnego, poboru rekruta, ustroju samorządu i ratyfikacji umów międzynarodowych.
2. Pełnomocnictwa wymienione w ust. 1 mogą być udzielone tylko na okresy między sesjami lub w razie odroczenia sesji Sejmu oraz na okres po rozwiązaniu Sejmu Ustawodawczego do czasu ukonstytuowania się nowego Sejmu.
3. Prezes Rady Ministrów przedkłada dekrety do zatwierdzenia Radzie Państwa.
[…]Art. 5.
Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje Rządowi, Sejmowi i Radzie Państwa.Art. 6.
Kadencja Sejmu Ustawodawczego trwa lat pięć, licząc od dnia otwarcia Sejmu.Źródło: tekst dostępny online: pl.wikisource.org.
Źródło B
Konstytucja PRL z 1952 r. – fragment
Rozdział 3.Naczelne organy władzy państwowej.
Art. 15.
1. Najwyższym organem władzy państwowej jest Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.
2. Sejm jako najwyższy wyraziciel woli ludu pracującego miast i wsi urzeczywistnia suwerenne prawa narodu.
3. Sejm uchwala ustawy oraz sprawuje kontrolę nad działalnością innych organów władzy i administracji państwowej.
[…]Art. 20.
1. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje Radzie Państwa, Rządowi i posłom.
2. Ustawy uchwalone przez Sejm podpisują Przewodniczący Rady Państwa i jej Sekretarz. Ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw zarządza Przewodniczący Rady Państwa.
[…]Art. 26.
1. W okresach między sesjami Sejmu Rada Państwa wydaje dekrety z mocą ustawy. Rada Państwa przedstawia dekrety Sejmowi na najbliższej sesji do zatwierdzenia.
2. Dekrety wydane przez Radę Państwa podpisują Przewodniczący Rady Państwa i jej Sekretarz. Ogłoszenie dekretu w Dzienniku Ustaw zarządza Przewodniczący Rady Państwa.
Uchwalenie konstytucji z 22 lipca 1952 r. poprzedziły ogólnopolskie konsultacje społeczne. Podczas spotkań z agitatorami i prelegentami uczestnicy spotkań mogli zgłaszać swoje uwagi i poprawki. Przeczytaj fragment tekstu historyka na ten temat i wykonaj polecenia.
Organizatorzy spotkań dyskusyjnych starali się zawsze wytworzyć atmosferę akceptacji dla projektu konstytucji. Prelegenci i agitatorzy szeroko rozwodzili się nad dotychczasowymi osiągnięciami Polski Ludowej. Mówiono o pozytywnych skutkach gospodarczej i społecznej polityki państwa, których dodatkowym gwarantem miała stać się obecnie nowa konstytucja. Na zebraniach, np. w woj. wrocławskim, akcentowano różnice w położeniu społeczeństwa przed wojną i po jej zakończeniu, przeciwstawiano obecną ustawę zasadniczą sanacyjnej z 1935 r. oraz konstytucjom państw zachodnich, będących jakoby zaprzeczeniem demokracji. Najczęściej podkreślano te zapisy w projekcie, które traktowały o bezpłatnym szkolnictwie wszystkich szczebli, rozbudowanej sferze świadczeń socjalnych, równouprawnieniu kobiet, swobodnym dostępie obywateli do zdobyczy kultury etc. Mimo tego nie zdołano zapobiec zgłaszaniu rzeczowych lub po prostu kłopotliwych pytań i postulatów, które, o czym już była mowa, „interpretowano” zawsze jako nieprzychylne lub wrogie. W Trzebnicy w woj. wrocławskim pytano: „dlaczego we Francji istnieje legalna partia komunistyczna, a u nas nie ma burżuazyjnych i nie pozwala się na ich powstanie?” oraz „czym jest demokracja ludowa i czym różni się np. od angielskiej?”. Jeden z uczestników dyskusji w woj. olsztyńskim zapytał „dlaczego w każdych wyborach w Polsce Ludowej narzuca się wybieranych odgórnie?”, a uczeń ze szkoły średniej w woj. wrocławskim: „dlaczego w Polsce istnieją obozy pracy i jest stosowany przymus pracy, jeżeli w konstytucji jest napisane, iż praca jest honorem?”. Często dociekano również „dlaczego znosi się funkcję prezydenta i zastępuje go urzędem przewodniczącego rady państwa”, „dlaczego inne kraje demokracji ludowej noszą nazwę republiki, a Polska nie?” i czy wraz z wprowadzeniem nowej ustawy zasadniczej ulegną zmianie barwy narodowe, flaga, godło oraz hymn. Przebijało z tego ogólnie panujące przekonanie o coraz większym upodabnianiu tradycyjnych polskim instytucji i symboli państwowych do wzorów sowieckich, co miało być zapowiedzią rychłego wchłonięcia Polski przez ZSRS. Stąd też padały niejednokrotnie pytania: „czy Polska będzie 17 republiką po uchwaleniu konstytucji?”, „czy będzie państwem samodzielnym?”, „czy złoty zostanie zastąpiony rublem?”, „czy skoro w Polsce stacjonuje Armia Sowiecka, to czy Polska jest suwerenna?”.
Źródło: Robert Skobelski, Przebieg ogólnonarodowej dyskusji nad projektem konstytucji PRL w 1952 r. na ziemiach zachodnich i północnych Polski, w: „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne”, t. 3 (2001), s. 197–198.
Wyobraź sobie, że to tobie przypadła rola reprezentanta szkoły na konsultacjach społecznych z przedstawicielami władzy komunistycznej. Opracuj listę pięciu pytań, które chciałbyś/chciałabyś zadać partyjnym agitatorom. Wykaż się odwagą i – nie zważając na całkiem możliwe represje – pytaj o sprawy dla władzy niewygodne.
Konstytucja lipcowa i jej nowelizacja z połowy lat 70. spotkały się z gruntowną krytyką środowisk opozycyjnych. Opozycjoniści występowali przeciwko poprawkom o uznaniu PZPR za „przewodnią siłę narodu” oraz nierozerwalnemu sojuszowi z ZSRS. Krytykowali również władze za nierespektowanie konstytucyjnych praw obywatelskich. Swoje wątpliwości wyrazili w oficjalnym liście do władz, znanym jako List 59 lub Memoriał 59. Wyobraź sobie, że przypadło ci zadanie rozpropagowania w przystępnej i zwięzłej formie głównych idei Memoriału 59. Przedstaw wybrane postulaty autorów Listu 59 w zwięzłej formie chwytliwych haseł, aby przyciągnąć uwagę potencjalnych czytelników.
Memoriał 59 – fragmenty
Powodowani troską obywatelską uważamy, że Konstytucja i oparte na niej prawodawstwo powinny zagwarantować przede wszystkim następujące wolności obywatelskie:
Wolność sumienia i praktyk religijnych. Wolności tych nie ma, gdyż ludzie przyznający się do wierzeń religijnych lub ujawniający światopogląd odmienny od oficjalnie obowiązującego nie są dopuszczani do znacznej części kierowniczych stanowisk w urzędach i instytucjach publicznych, organizacjach społecznych i gospodarce narodowej. Dlatego należy zapewnić wszystkim obywatelom […] jednakowe prawo do obejmowania stanowisk państwowych. Decydować powinny jedynie kwalifikacje, indywidualne zdolności i uczciwość osobista. […]
Wolność pracy. Wolności tej nie ma, gdy państwo jest jedynym pracodawcą, a związki zawodowe są podporządkowane instancjom partyjnym, sprawującym w praktyce władzę państwową. […] Dlatego należy pracownikom zapewnić możliwość swobodnego wyboru własnej reprezentacji zawodowej […]. Należy zagwarantować również prawo do strajku.
Wolność słowa i informacji. Gdy nie ma wolności słowa – nie ma swobodnego rozwoju kultury narodowej. […] Szczególnie groźne następstwa państwowego monopolu publikacji […]. Dlatego związkom pracowniczym, stowarzyszeniom twórczym, religijnym i innym należy umożliwić powołanie niezależnych od państwa wydawnictw i czasopism. […]
Wolność nauki. Nie ma wolności nauki wówczas, gdy kryteria doboru kadry naukowej i tematów badań określane są przez władze państwowe i mają charakter polityczny. Dlatego należy przywrócić autonomię wyższych uczelni i zapewnić samorządność środowiska naukowego.
Zagwarantowanie tych podstawowych wolności nie da się pogodzić z przygotowywanym oficjalnie uznaniem kierowniczej roli jednej partii w systemie władzy państwowej. Tego rodzaju konstytucyjne stwierdzenie nadawałoby partii politycznej rolę organu władzy państwowej, nieodpowiedzialnego przed społeczeństwem i nie kontrolowanego przez społeczeństwo. W tych warunkach Sejm nie może być traktowany jako najwyższy organ władzy ustawodawczej, rząd nie jest najwyższym organem wykonawczym, a sądy nie są niezawisłe.
Źródło: tekst dostępny online: pl.wikipedia.org.
Wielka Karta Osiągnięć Narodu
– tak komunistyczna propaganda nazwała konstytucję PRL z 22 lipca 1952 r.