Przypomnij sobie, jakie wyróżnia się typy liryki i jakie są kryteria podziału na lirykę pośrednią i bezpośrednią. Lament świętokrzyski jest przykładem liryki osobistej wyznania, ponieważ podmiot liryczny wypowiada się w 1. osobie liczby pojedynczej, ujawniając swoje uczucia.

Sprawdź, czy w twojej odpowiedzi pojawiły się cechy charakterystyczne dla liryki wyznania oraz liryki inwokacyjnej.

Kiedy charakteryzujesz podmiot liryczny, musisz odpowiedzieć na pytania: kim jest?, do kogo mówi?, w jakiej sytuacji się znalazł?, jakie wyraża emocje?

• Podmiot liryczny: Matka Boska.

• Emocje podmiotu lirycznego: żal, rozpacz, cierpienie, ból, smutek, boleść, udręka.

• Adresaci monologu lirycznego: wszyscy ludzie; syn – ukrzyżowany Chrystus; anioł Gabriel; inne matki.

• Sytuacja liryczna: Matka Boska stoi pod krzyżem i opłakuje śmierć ukochanego syna.

Wyobraź sobie sytuację pod krzyżem, a następnie raz jeszcze przeczytaj strofy Lamentu świętokrzyskiego, gdzie pojawiają się osoby, do których zwraca się Matka Boska. Przeanalizuj znaczenie każdej tej strofy z osobna.

1. Wszyscy ludzie: sprawdź, czy w twojej odpowiedzi zostały uwzględnione zwroty Matki Boskiej do: wszystkich ludzi, Jezusa Chrystusa, Archanioła Gabriela oraz innych matek.

2. Jezus Chrystus: Maryja zwraca się pieszczotliwie do syna; dzięki temu podkreślony został ogrom matczynych uczuć i bezkres cierpienia matki; śmierć dziecka jest zachwianiem naturalnego porządku biologicznego – matka nie powinna doświadczać śmierci dziecka.

3. Archanioł Gabriel: zwiastował Maryi szczęśliwe narodziny dziecka; kobieta ma pretensje do anioła, że szczęśliwe rodzicielstwo zostało przerwane przez śmierć jej syna.

4. Inne matki: Żadna matka nie powinna doświadczać śmierci dziecka; każdą matkę może jednak spotkać podobne nieszczęście; podkreślony został ogólnoludzki wymiar cierpienia Matki Boskiej.

Policz, ile wyrazów pochodnych od słowa „krew” występuje w tekście. Podziel je na rzeczowniki i przymiotniki i zastanów się, jak wpływają one na obrazowość tekstu.

Często pojawiający się motyw krwi potęguje dramatyzm sytuacji lirycznej. W ten sposób autor eksponuje cierpienie Matki Boskiej patrzącej na ukrzyżowanego Chrystusa i podkreśla Jego kaźń.

Sprawdź, czy w Twojej odpowiedzi został uwzględniony kontekst wiersza oraz wpływ wymienionych środków stylistycznych na ukazanie sposobów eksponowania cierpienia Matki Bożej pod krzyżem.

1. Apostrofy: Matka Boska kieruje swoje żale do konkretnych adresatów; zwraca się również do syna. Zachowuje się jak zwykła matka, która szuka zrozumienia dla ogromu cierpienia, jakie ją spotkało.

2. Epitety: uplastyczniają opis, podkreślają dramatyzm sytuacji, pokazują, jak bardzo cierpiał ukrzyżowany Chrystus.

3. Zdrobienia: zdrobnienie „Żydowin” pełni funkcję ironiczną; służy podkreśleniu żalu matki do oprawcy syna.

4. Zdrobnienia: „synek”, „głowka” podkreślają czułość matki, ogrom jej matczynych uczuć – używa ich w odniesieniu do dorosłego mężczyzny.

Pamiętaj, że możesz w różny sposób ustosunkować się do tematu podanego w poleceniu, postaraj się podać ciekawe przykłady i uzasadnić swoje stanowisko.

Sprawdź, czy w twoim tekście znalazły się następujące elementy:

• teza,

• przykłady,

• wniosek, czyli odniesienie się do tematu postawionego w poleceniu,

• wskaźniki spójności tekstu, np.: więc, toteż, dlatego, ponieważ, jednak, z drugiej strony, po pierwsze, po drugie itp.