Sprawdź się
Przeanalizuj poniższe ilustracje i rozstrzygnij, która z nich pozostaje w związku z sytuacją opisaną w tekście w części „Przeczytaj”. Uzasadnij odpowiedź.
Ilustracja A
Ilustracja B
Ilustracja C
Ilustracja D
Niemal rokroczne „chadzki” kozackie przyczyniły się do znacznego pogorszenia relacji pomiędzy Wysoką Portą a dworem w Warszawie. Kolejni sułtani żądali wywarcia presji na Kozaków i wymuszenia zaprzestania organizowania łupieżczych wypraw. W 1617 armia osmańska Iskandera Paszy w sile około 50 tysięcy ludzi ruszyła na Rzeczpospolitą, ale ostatecznie, 17 września doszło do ugody w Buszy: dowodzący siłami polskimi hetman polny koronny Stanisław Żółkiewski zobowiązał się w imieniu króla Zygmunta III Wazy i Sejmu do ukrócenia kozackich działań [...].
Cytat za: artykuł Chadzki kozackie, Wikipedia.org.
Zapoznaj się z poniższym fragmentem Ordynacji wojska zaporoskiego regestrowego w służbie Rzeczypospolitej będącego i wykonaj zamieszczone pod nim polecenie. Uzasadnij swój wybór.
Ordynacja wojska zaporoskiego regestrowego w służbie Rzeczypospolitej będącegoLubo to jest nasze szczególne w sprawowaniu państw tych pragnienie szukać takich okazji, w których by doznawali zawsze wierni poddani naszej łaski królewskiej, lecz iz swawola kozacka tak się bardzo wyuzdała, że też uskramiając ją, przyszło wojsko nasze i Rzeczypospolitej przeciwko nim ruszyć i walkę z nimi stoczyć. A gdy za zdarzeniem boskim, jako wszystkich wojsk zastępów Pana, pogromiwszy je i poraziwszy, od Rzeczypospolitej wiszące niebezpieczeństwo odwróciwszy, wszelkie tedy ich dawne prawa, starszeństwa, prerogatywy, dochody i insze godności przez wierne posługi ich od przodków naszych nabyte, a teraz przez tę rebelię stracone na wieczne czasy im odejmujemy, chcąc mieć tych, których losy wojny żywych zostawiły za w chłopy obrócone pospólstwo.
Źródło: Ordynacja wojska zaporoskiego regestrowego w służbie Rzeczypospolitej będącego, [w:] Władysław A Serczyk, Na dalekiej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny do 1648 roku , Wydawnictwo Literackie, Kraków–Wrocław, 1984, s. 340–341.
1. Powyższy fragment pochodzi z dokumentu uchwalonego w roku… Możliwe odpowiedzi: 1. 1594., 2. 1620., 3. 1625., 4. 1638.
Przeanalizuj poniższą rycinę przedstawiającą bitwę pod Chocimiem w 1621 r. i udowodnij na jej podstawie, że brały w niej udział oddziały kozackie.
Przeanalizuj poniższą mapę sporządzoną przez Guillaume’a (Wilhelma) le Vasseur de Beauplan przedstawiającą Dzikie Pola oraz zapoznaj się z notką biograficzną autora. Podaj trzy argumenty sformułowane na podstawie biografii Beauplana, które przemawiają za wiarygodnością tej mapy i jej przydatnością dla historyka badającego dzieje Kozaczyzny.
Guillaume (Wilhelm) Le Vasseur de Beauplan pochodził z Normandii. Urodził się około roku 1600 w Dieppe. Beauplan od wczesnej młodości poświęcił się karierze wojskowej i inżynieryjno‑kartograficznej. W 1630 roku przybył do Rzeczpospolitej, gdzie związał się z hetmanem wielkim koronnym i kasztelanem krakowskim Stanisławem Koniecpolskim. Z jego polecenia udał się na Dzikie Pola, gdzie umacniał twierdze Kudak, Nowy Koniecpol i Krzemieńczug. Beauplan wziął udział u boku hetmana w walkach z powstaniem kozackim w 1637 roku. Po jego stłumieniu udał się na Zaporoże, by odbudować Kudak. Przy okazji zapoznał się z krajem i jego mieszkańcami. Beauplan powrócił do Francji w 1647 roku, gdzie zmarł w 1673 roku.
Cytat za: artykuł Kozacka Ukraina w oczach cudzoziemca, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie na podstawie: Zbigniew Wójcik, „Mówią Wieki” 1960, nr 2.
Na podstawie mapy z ćwiczenia 5 wykonaj polecenia.
W 1637 r. wybuchło na Ukrainie powstanie Kozaków nierejestrowych. Na jego czele stanął Paweł Pawluk, samozwańczy hetman. Wydał on uniwersał skierowany do Kozaków i czerni, czyli chłopstwa zamieszkującego Ukrainę naddnieprzańską. Napisz ten uniwersał. Pamiętaj, że twoim celem jest zachęcenie Kozaków i chłopstwa do udziału w powstaniu przeciwko władzy Rzeczypospolitej.
Przeanalizuj poniższy tekst oraz mapę, a następnie opisz przedstawione w tych dwóch źródłach zjawisko z punktu widzenia historyka polskiego i ukraińskiego. Zwróć uwagę na to, w jaki sposób przyczyniło się ono do wzrostu niezadowolenia wśród Kozaków i wybuchu powstań.
Gniazdem rodowym [Wiśniowieckich] był położony na południowym Wołyniu Wiśniowiec. Ten niemały zalążek fortuny był systematycznie powiększany dzięki małżeństwom, spadkobraniu i kupowaniu kolejnych dóbr. Ważnym wydarzeniem był, dokonany w 1589 r. przez Aleksandra Wiśniowieckiego, zakup wielkich obszarów w dorzeczu Suły, ciągnących się na przestrzeni ponad 200 km na wschód od Dniepru aż do granicy moskiewskiej. Na tych początkowo niemal bezludnych połaciach rozwinęła się wielka akcja osadnicza, zwłaszcza w dziesięcioleciu złotego pokoju poprzedzającym wybuch powstania Chmielnickiego, gdy nie przeszkadzały bunty kozackie ani poważniejsze najazdy tatarskich czambułów. W tzw. państwie łubniańskim (ze stolicą w miasteczku Łubnie) było przed 1648 r. ponad 40 tysięcy zagród chłopskich, co odpowiadało ok. 250 tysiącom ludności. Całą Rzeczpospolitą Obojga Narodów zamieszkiwało wtedy, jak się ocenia, 10–11 milionów mieszkańców, a przecież Jarema miał niemałe włości także poza Zadnieprzem. Płynące z tych dóbr dochody sięgały, jak się szacuje, setek tysięcy złotych rocznie.
Cytat za: Stefan Ciara, artykuł Kniaziowie Wiśniowieccy, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, 2011.
Rola Kozaków w dziejach Rzeczypospolitej nie jest jednoznaczna. Od początku toczył się też dyskurs odnośnie do tego, co zrobić z Kozaczyzną: zlikwidować ją czy nadać jej więcej przywilejów. Poważne napięcia – pisał znawca problemu, Zbigniew Wójcik – w stosunkach polsko‑tureckich, spowodowane wypadkami Zaporożców na czarnomorskie wybrzeże imperium osmańskiego wzmogło w Polsce niechęć czy wręcz nienawiść do nich. Myślano nawet o zupełnej likwidacji Kozaczyzny”. Wypisz argumenty, którymi mogliby się posługiwać przeciwnicy tych projektów. Jakie możliwości „rozwiązania sprawy kozackiej
byś zaproponował/zaproponowała królowi polskiemu?