Sprawdź się
Zaznacz hasło niezwiązane z dekomunizacją w Polsce.
- model klaryfikacji historycznej
- polityka grubej kreski
- model odpłaty
- model biznesowy
Zaznacz, kto został skazany za działalność w okresie PRL na podstawie przepisów o dekomunizacji.
- działacze „Solidarności”
- organizatorzy stanu wojennego
- pacyfikatorzy kopalni „Wujek”
- funkcjonariusze SB
- członkowie KOR
Połącz pojęcia z ich definicjami.
sprawiedliwa odpłata za przestępstwo, proces rozliczenia z komunistyczną przeszłością państwa i oceny odpowiedzialności osób związanych z poprzednim reżimem, brak pasującej definicji, proces przemian politycznych, gospodarczych i społecznych z ustroju komunistycznego i gospodarki centralnie planowanej do ustroju opartego na rozwiązaniach demokratycznych i wolnorynkowych, proces ujawniania faktu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944–1990 osób pełniących funkcje publiczne lub kandydujących do pełnienia tych funkcji
| dekomunizacja | |
| lustracja | |
| retrybucja | |
| tranzycja, transformacja ustrojowa | |
| pacyfikacja |
Zapoznaj się z tekstem źródłowym i wykonaj ćwiczenie.
Pamięć po komunizmie[Leszek Kołakowski] wykreślał granice polityczne, pisząc: „W Polsce (…) ścierają się ze sobą tradycyjne (…) mentalności, których kolizja może się okazać decydująca dla kwestii: do jakiej cywilizacji chcemy należeć? Jest zwyczajnie mentalność zamknięta i mentalność otwarta; jedna – plemienna, szowinistyczna, ksenofobiczna, druga – wyznająca zasady tolerancji, równości obywatelskich, dyskusji racjonalnej (…)”. (…) Spór polityczny jest redefiniowany i zamieniony w spór o wymiarze etycznym i kulturowym. Podstawą nowej Polski ma być nie tyle toczona od lat walka z komunizmem, ile plan modernizacji naszej tożsamości. Punktem odniesienia nie jest przeszłość, zawiłe losy narodowej wspólnoty, ale przyszłość (…). Pytaniem zasadniczym nie jest już kim jesteśmy, jacy wyszliśmy z epoki totalitarnej, ale tylko jacy powinniśmy być. (…)
Źródło: Paweł Śpiewak, Pamięć po komunizmie, Gdańsk 2005, s. 50–52.
Filozof Leszek Kołakowski w swojej wypowiedzi wskazuje na istnienie dwóch typów mentalności Polaków. Dopasuj hasła do odpowiedniego typu.
akceptowanie konieczności zmian, kultywowanie tradycyjnych wartości za wszelką cenę, racjonalność w dyskusji, patrzenie w przeszłość, wiara we wspaniałość narodu polskiego, patrzenie w przyszłość, sztywność poglądów, tolerancja, ksenofobia, elastyczność poglądów
| mentalność zamknięta | |
|---|---|
| mentalność otwarta |
Zapoznaj się z tekstem źródłowym i wykonaj ćwiczenie.
Pamięć po komunizmieElita opozycyjna zdawała sobie od początku sprawę z przełomowości dokonujących się zmian, a zarazem z delikatności sytuacji. Bezprecedensowość ustępstw władzy wymagała, jak sądzono, również pewnego samoograniczenia w roszczeniach i żądaniach (…) Dominowało (…) przekonanie, że zmiana jest fragmentem „długiego marszu” i że wszelkie zbyt radykalne żądania czy polityczny pryncypializm mogą bądź zmiany zatrzymać, bądź wręcz cofnąć proces reform. Podkreślano, że należy się liczyć z oporem sił konserwatywnych, zdolnych nie tylko sabotować rozmowy i umowy Okrągłego Stołu, ale wręcz sięgnąć po broń ostateczną, czyli ponowne wprowadzenie stanu wojennego. Konieczne zatem były ostrożność i umiarkowanie, co oznaczało przeciwstawienie się wszelkim radykałom, zarówno z obozu władzy, jak i spośród opozycji. W listopadzie 1988 r. Jacek Kuroń pisał: „Gdyby likwidacja nomenklatury oznaczała, że jej ludzie wszystko utracą, nie byłoby żadnych szans, by przemiany demokratyczne mogły się dokonać w sposób pokojowy”.
Źródło: Paweł Śpiewak, Pamięć po komunizmie, Gdańsk 2005, s. 21.
Zapoznaj się z tekstem źródłowym i wykonaj ćwiczenie.
Pamięć po komunizmieSam Mazowiecki przedstawiał się jako „premier wszystkich Polaków”, a więc polityk ponadpartyjny, potrafiący wznieść się ponad podziały (…). Demokratyzacja życia publicznego, wprowadzenie ładu prawnego, urynkowienie gospodarki wydawały się celami przez nikogo jawnie niekwestionowanymi. Była to oferta zgody narodowej, której towarzyszyło stałe wołanie „o zaprzestanie waśni, o wspólną pracę dla dobra Polski”. (…) Konsekwencją owej postawy antyrozliczeniowej był fakt, że reformę państwa powierzono tym samym urzędnikom i tym samym instytucjom, które do tej pory czyniono odpowiedzialnymi z katastrofalny stan państwa i gospodarki. (…) Nikomu, kto zachowywał lojalność wobec nowego rządu i nowego systemu, nie groziło usunięcie ze stanowiska. (…) Tym samym dawni towarzysze (nazywani też nomenklaturą) zyskali mandat demokratyczny do sprawowania tej samej, co przed wrześniem 1989 r., władzy. Dla zachowania spokoju w okresie przejściowym tym bardziej potrzebne było unikanie konfrontacji z PZPR i lojalnymi wciąż wobec niej służbami (MSW i MON pozostały nadal pod kontrolą komunistów) (…). Po powołaniu Mazowieckiego na premiera Marek Henzler napisał wielce znaczący artykuł „Wasz premier, nasz aparat”, wskazując na fakt oczywisty, ale przez entuzjastów reformy zapomniany, że aparat administracji centralnej składa się w 90% z członków PZPR. (…)
Źródło: Paweł Śpiewak, Pamięć po komunizmie, Gdańsk 2005, s. 41–42.
Zapoznaj się z tekstem źródłowym i wykonaj ćwiczenie.
Pamięć po komunizmieRządy ekipy Mazowieckiego charakteryzował silny etatyzm, a stabilność państwa była jednym z kryteriów sukcesu gabinetu. To po części tłumaczy lęk Mazowieckiego przed demontażem struktur peerelowskich. (…) I był to problem zauważany i komentowany na gorąco (…) Kazimierz Żórawski pisał o potrzebie sprawiedliwości, „która domaga się nie tylko naprawienia krzywd, ale też wymierzenia kary. Nie odwetu, lecz kary, przynajmniej pozbawienia winnych poczucia bezkarności lub przekonania o wyższości serwilizmu i oportunizmu”. Zwracano uwagę na zatrważająco szybkie tempo przejmowania majątków państwowych przez starą nomenklaturę, wzywano do usunięcia ze stanowisk dawnych sędziów i prokuratorów. (…) Kierownictwo rządu przez wiele miesięcy tolerowało niszczenie dokumentów państwowych, w tym palenie akt SB. (…)
Źródło: Paweł Śpiewak, Pamięć po komunizmie, Gdańsk 2005, s. 43–44.
Zapoznaj się z tekstem źródłowym i wykonaj ćwiczenie.
Pamięć po komunizmieWobec tak złożonego układu politycznego i gospodarczego należało (…) zachować maksymalną ostrożność, by nie zantagonizować żadnej z wielkich sił politycznych. Odnosi się to zwłaszcza do stosunków międzynarodowych, głównie relacji z ZSRR i ze zjednoczonymi już Niemcami. W pierwszych miesiącach 1990 r. rząd uznał, że istnieje realne zagrożenie niemieckie i że może zostać zakwestionowana legalność uznanej już przez RFN granicy na Odrze i Nysie. Przeciwwagą dla Niemiec miały być między innymi ściślejsze stosunki z Moskwą (…). W mediach (…) lansowano tezę, że stacjonowanie wojsk radzieckich w byłej NRD i w Polsce stabilizuje sytuację i stanowi gwarancję polskiej niepodległości (…). Bardzo powoli wymieniana była kadra polskich służb dyplomatycznych i do końca rządu Mazowieckiego nadal dominowała w nich grupa postkomunistycznych „fachowców”. (…)
Źródło: Paweł Śpiewak, Pamięć po komunizmie, Gdańsk 2005, s. 44–45.
Zapoznaj się z fragmentami tekstów źródłowych i wykonaj ćwiczenie.
Źródło I
Pamięć po komunizmieW retoryce antykomunistycznej od 1990 r. powtarzały się zwroty: „w połowie drogi”, „półwolność”, (…) „PRL‑bis”. (…) Z lektur i z wielu wypowiedzi polityków można było wyczytać, że zło komunistyczne nie znikło, a jedynie przybrało inną postać. Jest czy zdaje się tym groźniejsze, bo ukrywa się pod szczytnymi hasłami, maskuje swoje oblicze i intencje. (…) Jesteśmy więc, pisano wprost i nie wprost, ofiarami i uczestnikami jakiegoś wielkiego zakłamania, niezwykłej mistyfikacji. Jasny wyraz takiej postawie dał lider KPN Leszek Moczulski. Dawni członkowie PZPR, jak pisał, są doskonale zakamuflowani, „trzymają w swoim ręku lub kontrolują węzłowe placówki państwa”. (…) Komuniści władzę polityczną zamienili na władzę gospodarczą (spółki nomenklaturowe) oraz na bardziej perfidną, bo utajoną, hegemonię kulturową patronujących życiu społecznemu elit intelektualnych, które przejęły duchową i polityczną kuratelę (…).
Źródło: Paweł Śpiewak, Pamięć po komunizmie, Gdańsk 2005, s. 104–105.
Źródło II
Pamięć po komunizmieW tym samym czasie dziennik „Nowy Świat” opublikował wywiad z byłym doradcą premiera Olszewskiego (…) Krzysztofem Wyszkowskim na temat wizyty Wałęsy w Moskwie i traktatu polsko‑rosyjskiego (…) Wyszkowski oświadczył między innymi: „Chcę wreszcie wiedzieć na pewno (…) czy prawdą jest, że polski minister spraw zagranicznych [Krzysztof Skubiszewski] był wieloletnim agentem Służby Bezpieczeństwa? Jeżeli jest to prawda, to chcę też wiedzieć, ilu takich agentów było w rządzie Tadeusza Mazowieckiego i dlaczego w nim się znaleźli”. (…) Na to wydarzenie nakładały się wcześniejsze incydenty w stosunkach polsko‑rosyjskich. W czasie wizyty Wałęsy w siedzibie NATO (wiosna 1991 r.) prezydent wygłosił przemówienie, z którego w ostatniej chwili Mieczysław Wachowski, minister stanu, któremu nieco później postawiono medialny zarzut, że był oficerem operacyjnym SB, skreślił fragment dotyczący wycofania wojsk radzieckich.
Źródło: Paweł Śpiewak, Pamięć po komunizmie, Gdańsk 2005, s. 108–109.
Źródło III
Pamięć po komunizmieKlasa polityczna jako całość, ze względu na swoje dawne, ale nie minione, uwikłania (aktywność w PZPR, spółki nomenklaturowe, wreszcie agentura) jest słaba, daje sobą dowolnie manipulować i nie jest w stanie bronić niepodległości państwa. Trzeba uczynić wszystko, by uniemożliwić pomawianie o zdradę jednych polityków przez drugich i by uniknąć, jak mówił Macierewicz, szantażowania „dostojników państwowych”. Jedynym logicznym rozwiązaniem było ujawnienie prawdy.
Źródło: Paweł Śpiewak, Pamięć po komunizmie, Gdańsk 2005, s. 110.