Sprawdź się
Wskaż elementy, które do siebie pasują.
|
Franciszek Ksawery Branicki
|
Przeciwnik sojuszu z Rosją
|
Promował republikańską formę rządu i dążył do przywrócenia silnej pozycji hetmanów
|
|
Ignacy Potocki
|
Zwolennik niezależnego od dworu przymierza z Rosją
|
Optował za silną władzą monarszą
|
|
Stanisław August Poniatowski
|
Zwolennik polsko-rosyjskiego przymierza przeciwko Turcji
|
Promował republikańską formę rządu, z ograniczoną władzą króla
|
1. Franciszek Ksawery Branicki, 2. Ignacy Potocki, 3. Stanisław August Poniatowski był przeciwnikiem sojuszu z Rosją.Promował republikańską formę rządu, z ograniczoną władzą króla
1. Franciszek Ksawery Branicki, 2. Ignacy Potocki, 3. Stanisław August Poniatowski był zwolennikiem niezależnego od dworu przymierza z Rosją. Promował republikańską formę rządu i dążył do przywrócenia silnej pozycji hetmanów.
Na podstawie notek biograficznych zidentyfikuj autorów źródeł. Ich imiona i nazwiska wpisz do tabeli.
Stanisław Staszic (1755–1826) – z pochodzenia mieszczanin, duchowny, działacz gospodarczy. Jego główne zainteresowania skupiały się wokół filozofii i nauk przyrodniczych. Swoje projekty reform przedstawił w Uwagach nad życiem Jana Zamoyskiego (1787) i Przestrogach dla Polski (1790). Był zwolennikiem teorii republikańskich, jednak w warunkach polskich popierał zwiększenie władzy królewskiej, wprowadzenie do sejmu przedstawicieli miast, zniesienie liberum veto, odsunięcie szlachty gołoty od życia politycznego i aukcję wojska. Ponadto postulował zwiększenie inwestycji w gospodarkę, wprowadzenie korzystnego prawa dla rzemieślników i kupców, nadanie wolności osobistej chłopom, objęcie ich opieką prawną oraz zamianę pańszczyzny na czynsze.
Hugo Kołłątaj (1750–1812) – duchowny, jeden z twórców Konstytucji 3 maja. Początkowo propagował idee republikańskie, chcąc oddać pełnię władzy sejmowi. Zdawszy sobie sprawę, że wprowadzenie koniecznych reform było możliwe tylko przy współudziale króla, zmienił stanowisko. Do najważniejszych dzieł Kołłątaja należą Do Stanisława Małachowskiego, referendarza koronnego. O przyszłym sejmie Anonima listów kilka (1788–1789) oraz Prawo polityczne narodu polskiego (1789). Ostrożnie wypowiadał się w sprawie chłopskiej. Był zwolennikiem utworzenia osobnych izb poselskich dla posłów szlacheckich i miejskich.
| Źródło | Autor |
|---|---|
Mamyż tak okropną sami na siebie wyznać prawdę: że Polak jest w stanie wszystkie rządy europejskich narodów przewrócić, lecz nie jest zdolny sam dla siebie rządu napisać? […] Salus populi suprema lex esto [Niech dobro ludu będzie najwyższym prawem], było to prawo kardynalne Rzymian. I sprawiedliwie, bo kto człowieka na pierwszym widoku w swym prawodawstwie umieścił, ten klasy ludzi potrafi porządnie rozdzielić i przy swych prerogatywach utrzymać. Lecz kto zaczyna od prerogatyw pewnej liczby obywateli, ten jest despota, nieprzyjaciel ludzkości i wolności. |
|
Gdzie rolnictwo doskonałe, rozległy kraj staje się jakoby jednym miastem, w którym zamiast ciągłych ulic, łączących z sobą wspanialsze domy publiczne, tam wsie, nieprzerwanie ciągnąc się, łączą z sobą główne miasta. Kiedykolwiek inne przemożne stany rolnika obciążają – zabijają samych siebie. Im swobodniejszy będzie w kraju rolnik, tym lepiej będzie wszystkim innym stanom, kraj będzie bogaty. Wniosek oczywisty, że cokolwiek inne stany uczynią dla stanu rolniczego, to uczynią dla siebie. |
Stanisław Staszic, Przestrogi dla Polski, oprac. wolnelektury.pl, s. 48–50.
Hugo Kołłątaj, O potrzebie reformy państwa, [w:] Wiek XVI-XVIII w źródłach, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1997, s. 428–429.
Spośród fragmentów dotyczących Sejmu Wielkiego (źródło B) wskaż ten, który stanowi kontynuację akapitu ze źródła A.
Źródło A
Historia Polski 1492–1795Język ojczysty, udoskonalony, do edukacji użyty i do wszystkich sprężyn rządu przyjęty, nierównie bardziej ustanawia charakter narodu niż suknia, nierównie bardziej klei z sobą wszystkie prowincje. I ten kraj jednym prawdziwie nazwać może się narodem, który się jednym rozumie językiem.
Źródło: Hugo Kołłątaj, [w:] Mariusz Markiewicz, Historia Polski 1492–1795, Kraków 2004, s. 681.
Źródło B
- Wprawdzie badania pokazują, że w drugiej połowie XVIII w. w Rzeczypospolitej powstało 20 mln różnego rodzaju druków i książek, nie licząc ukazujących się gazet i periodyków, jednak nowe poglądy nie przenikały zbyt głęboko na prowincję, gdzie dominowały ideały sarmackie.
- Dotychczasowe pojęcie narodu w Rzeczypospolitej było zgodne ze schematem Gellnera, w którym naród polityczny – Sarmaci – panował nad narodami etnicznymi zamieszkującymi Rzeczpospolitą. Natomiast teraz zaczął się tworzyć „naród historyczny”, który miał zunifikować ludy zamieszkujące Rzeczpospolitą Obojga Narodów.
- Powstało wtedy wiele pism politycznych, a zwolennicy reform skupili się wokół Kołłątaja, tworząc tzw. Kuźnicę Kołłątajowską. Najwybitniejsi z nich to Franciszek Ksawery Dmochowski, Franciszek Salezy Jezierski, Antoni Trębicki.
Zaznacz fragmenty źródeł odnoszące się do wydarzeń z czasów trwania Sejmu Czteroletniego.
Poddają nas w poddaństwo […]
Kto dotąd był w swobodzie ślachcicem Polakiem,
Już przez was musi stać się albo Austryjakiem,
Lub luterskim, kalwińskim Prusakiem, lub z żalem
Straty wolności w jarzmie jęczącym Moskalem”., 5. „Teraz, gdy oni [mieszczanie] ojczyznę w Polsce znaleźć się spodziewali, obudziło się życie i myśl stała się czynną; czytano, pisano, mówiono, literacki ruch się zwiększył i zarazem wpływ partii reform na opinię publiczną”., 6. „Mówiono mi, że teraz dużo namnożyło się kawiarni w Warszawie. Nie bywało dawniej takich miejsc […]. Jednego dnia dla znacznego ciepła przeszedłem się do Ogrodu Saskiego. […] Słyszę młodzież mającą piękne zdania, przytaczającą autorów niemieckich, których nazwiska prawdziwie były dla mnie nieznajome. My dawniej, przyznam się, zostawaliśmy w tej mierze w grubej niewiadomości”.
-
Pamiętam, iż przyszły z Paryża do Warszawy tabakierki, na których wierzchu drobno wyryte były ogłoszone przez Zgromadzenie francuskie prawa człowieka. Wielu z nas miało tabakierki takie
. -
Ile że sama hetmanowa już Poniatowskiemu, stolnikowi litewskiemu, sprzyjała promowanemu do korony kandydatowi, takt – mówię – sielecki [szlachta zaściankowa z Sielca] rusza, także szlachtę ekonomiczną, która przedtem na sejmikach nie bywała, sprowadza
. -
W całej izbie słychać było szelest rozchodzącej się publicznej radości; […] całe miasto napełnione było tym okrzykiem: sto tysięcy wojska! I starzy i młodzi z temi się spotykali słowy: Będziemy mężni, będziemy szczęśliwi!
-
Na sejmie teraźniejszym nasi dobrodzieje
.
Poddają nas w poddaństwo […]
Kto dotąd był w swobodzie ślachcicem Polakiem,
Już przez was musi stać się albo Austryjakiem,
Lub luterskim, kalwińskim Prusakiem, lub z żalem
Straty wolności w jarzmie jęczącym Moskalem -
Teraz, gdy oni [mieszczanie] ojczyznę w Polsce znaleźć się spodziewali, obudziło się życie i myśl stała się czynną; czytano, pisano, mówiono, literacki ruch się zwiększył i zarazem wpływ partii reform na opinię publiczną
. -
Mówiono mi, że teraz dużo namnożyło się kawiarni w Warszawie. Nie bywało dawniej takich miejsc […]. Jednego dnia dla znacznego ciepła przeszedłem się do Ogrodu Saskiego. […] Słyszę młodzież mającą piękne zdania, przytaczającą autorów niemieckich, których nazwiska prawdziwie były dla mnie nieznajome. My dawniej, przyznam się, zostawaliśmy w tej mierze w grubej niewiadomości
.
Julian Ursyn Niemcewicz, Pamiętniki czasów moich, red. Jan Dihm, t. 1, Warszawa 1957, s. 281.
Marcin Matuszewicz, Diariusz życia mego, red. Bohdan Królikowski, Zofia Zielińska, t. 2, 1758–1764, Warszawa 1986, s. 433.
Urszula Tarnowska z Ustrzyckich, Wspomnienia damy polskiej z XVIII wieku. Obejmuje zdarzenia z lat 1789, 1790, 1791–1792, 1794, 1796 i 1805, red. Władysław Tarnowski, t. 1, Poznań 1869, s. 3.
Rymopis z okresu konfederacji barskiej, cyt. za: Michał Kozioł, Konfederacja barska w Małopolsce. Ostatnie szlacheckie wystąpienie czy pierwsze narodowe powstanie? [w:] Konfederacja barska (1768–1772). Tło i dziedzictwo, Kraków 2018, s. 32.
Schulz Friedrich, Podróże Inflantczyka z Rygi do Warszawy i po Polsce w latach 1791‑1793, [w:] Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, red. Wacław Zawadzki, t. 2, Warszawa 1963, s. 607.
Antoni Magier, Estetyka miasta stołecznego Warszawy, red. Jan Morawiński et al., Wrocław 1963, s. 57, 61.
Na podstawie informacji zawartych na obu mapach wskaż, które stwierdzenia są prawdziwe, a które fałszywe.
| Stwierdzenie | Prawda | Fałsz |
| Gęstość zaludnienia w województwach trockim, połockim, witebskim, mińskim, brzesko-litewskim i kijowskim należała do najniższych w kraju. | □ | □ |
| Z terenów Wielkiego Księstwa Litewskiego zebrano więcej podatków niż z Korony. | □ | □ |
| Szlachcic z województwa wołyńskiego wpłacił średnio większy podatek niż ten z województwa mazowieckiego. | □ | □ |
| Statystyczny szlachcic z województwa wołyńskiego zadeklarował większe dochody niż ten z województwa wileńskiego. | □ | □ |
Określ, którą przyczynę niepowodzenia reformy podatkowej przedstawioną w tekście B ilustruje tekst A.
Tekst A
Mowa Suchorzewskiego na sesji sejmowej dnia 3 listopada 1789 r.Podług reguł przez Komisją [odpowiedzialną za ściąganie podatków] przepisanych nie można było więcej wyprowadzić do intraty opłaty podatku jak 250 złotych dla czego się to stało, oto dla błędu projektu. […] W wiosce, o której nadmieniłem, mam 150 krów, z tych dochodu mam 300 czerwonych złotych; nie mogłem ich podać do intraty, bo komisje tego artykułu, jako nie wchodzącego do [s]przedaży dóbr i niepewnej intraty, słusznie nie rozkazały podawać.
Źródło: Mowa Suchorzewskiego na sesji sejmowej dnia 3 listopada 1789 r., [w:] Diariusz Sejmu Czteroletniego (sesja 183), oprac. Królczyk, R.T. Prinke, Biblioteka Kórnicka PAN, s. 11.
Tekst B
The Polish Revolution and the Catholic Church, 1788–1792: A Political HistoryChociaż „ofiara” [tzw. ofiara wieczysta – stały podatek] była w rzeczywistości podatkiem, nazwa odwoływała się do ludzkich sumień. Być może dlatego „ofiara” w wysokości 10% od dochodów z dóbr szlacheckich oraz 20% z majątków kościelnych przyniosła mniej dochodu niż zakładano. […] [Walerian] Kalinka, w ślad za Staszicem, oskarżył szlachtę o krzywoprzysięstwo. Tadeusz Korzon twierdził, że niejasność w kwestii tego, co podlegało opodatkowaniu, w wielu częściach Rzeczypospolitej stanowiło przyczynę powstania luki w budżecie. Obaj historycy mają słuszność. Nie każdy szlachcic ani nie każdy duchowny był bowiem wzorem uczciwości.
Źródło: Richard Butterwick, The Polish Revolution and the Catholic Church, 1788–1792: A Political History, Oxford 2012, s. 100.
Czy poniższa ilustracja mogłaby zostać użyta na okładce książki, o której mowa w źródle B? Uzasadnij odpowiedź.
Źródło A
Źródło B
Recenzja: Krystyna Zienkowska, Sławetni i urodzeni. Ruch polityczny mieszczaństwa w dobie Sejmu CzteroletniegoW zasadniczych trzech rozdziałach zatytułowanych: „Próby konsolidacji stanu”, „Mieszczanin szlachcicem” i „Polski »stan trzeci«” autorka wraca do krótkiej charakterystyki „desideriów” miejskich przygotowywanych na wcześniejsze sejmy i następnie, już szczegółowo, analizuje krystalizowanie się akcji miast podczas Sejmu Czteroletniego, rolę magistratu Starej Warszawy, Kołłątaja, króla, Ignacego Potockiego, całego kierownictwa stronnictwa patriotycznego. W sumie, niezależnie od dyskusyjnych poglądów w niektórych kwestiach szczegółowych, otrzymujemy cenne nowe ustalenia faktyczne oraz oświetlenie wydarzeń, poparte solidną analizą źródeł.
Źródło: Jerzy Kowecki, Recenzja: Krystyna Zienkowska, Sławetni i urodzeni. Ruch polityczny mieszczaństwa w dobie Sejmu Czteroletniego, „Przegląd Historyczny” 1978, nr 69/2, s. 360.