Sprawdź się
Władca Pierścieni to tekst kultury utkany z szeregu mitów, legend, podań, idei. Zapoznaj się z grafem poniżej i wpisz w puste pola skojarzenia (mityczne, kulturowe, antropologiczne), jakie przychodzą ci na myśl po obejrzeniu filmu.
-
Władca Pierścieni
Świat przedstawiony we Władcy Pierścieni cechuje dualizm. Jest to świat dobra i świat zła. Między nimi toczy się odwieczna walka. Przypatrz się kadrom i napisz, w jaki sposób te dwa światy zostały przedstawione w filmie. Co przywodzą na myśl?
Świat przedstawiony we Władcy Pierścieni cechuje dualizm. Jest to świat dobra i świat zła. Między nimi toczy się odwieczna walka. Zapoznaj się z kadrami z filmu, napisz, w jaki sposób świat Hobbitów i Mordor są przedstawione w filmie. Co przywodzą na myśl?
Przeczytaj fragment eseju Leszka Kołakowskiego. Zwróć uwagę, że głównym tematem powieści i filmu jest walka o władzę, której symbolem jest pierścień. Przypomnij sobie fabułę filmu i podaj imiona trzech bohaterów, którzy chcieli sięgnąć po władzę (tytułowy pierścień). Wpisz te imiona w lewą kolumnę. Po prawej stronie wpisz imiona bohaterów mitycznych, legendarnych, którzy również ponad wszystko pragnęli władzy.
Mini wykłady o maxi sprawachWładza
Jeśli nawet teoria, wedle której nic w nas nie ma oprócz żądzy władzy, jest naiwna i niewiele tłumaczy, to nikt nie zaprzeczy, że władza jest dobrem wybitnie pożądanym. Najczęściej, gdy mówimy o władzy, mamy na myśli sens węższy niż ten, o którym była mowa, mianowicie władzę, która polega na dysponowaniu środkami, za pomocą których można wpływać – przemocą albo groźbą przemocy – na zachowanie ludzi i regulować to zachowanie wedle zamierzeń władcy (jednostkowego czy zbiorowego). Władza w tym sensie zakłada obecność zorganizowanych narzędzi przemocy, a w dzisiejszym świecie państwa.
Czy każdy z nas pragnie władzy w tym sensie? Na pewno każdy by chciał, by ludzie zachowywali się tak, jak on uważa za właściwe, a to znaczy: albo zgodnie z jego poczuciem sprawiedliwości, albo dla niego najkorzystniej. Stąd nie wynika jednakże, że każdy chciałby być królem. Jak Pascal mówi, tylko król pozbawiony tronu jest nieszczęśliwy z tego powodu, że nie jest królem.
Ponieważ wiadomo, że posiadanie władzy bardzo często – choć nie bezwyjątkowo – korumpuje ludzi, ponieważ ludzie, którzy przez długi czas cieszyli się jakimś znacznym zakresem władzy mają w końcu poczucie, że władza należy im się na mocy porządku natury, podobnie jak władza dawnych monarchów miała być z boskiego nadania, a gdy ją z jakichś powodów utracą, uważają to za katastrofą kosmiczną [...]Źródło: Leszek Kołakowski, Mini wykłady o maxi sprawach, 2009.
Pytanie: Czy z filozoficznego punktu widzenia można powiedzieć, że ludzie są chciwi z natury?
Zbigniew Mikołejko: Nie sądzę. Oczywiście gdzieś w nas istnieje dążenie do tego żeby poszerzyć terytorium i uczynić je bezpieczniejszym. To się wyraża symbolicznie w pieniądzu czy w dobrach materialnych. W tym sensie istnieje jakieś biologiczne dno chciwości. Ale generalnie nie zawsze ta biologiczna podstawa musi się rozwinąć w coś chorego i horrendalnego, czyli to co nazywamy chciwością czy zachłannością.
Pytanie: Gdzie w takim razie leży granica? Co jest potrzebne żeby nazwać to zachowanie chciwością lub pazernością?
Zbigniew Mikołejko: Myślę, że każda zbiorowość ma swoje miary. Inaczej będzie oceniać chciwość środowisko bankierów, a inaczej środowisko ubogich ludzi żyjących gdzieś na peryferiach zamożnego świata. Niemniej jednak myślę, że po prostu jest to nadmierna, wedle ocen środowiskowych, zachłanność – pożądanie różnych dóbr. Przy czym chciwość niekoniecznie przekłada się tylko na wartości materialne. Czasem są to wartości symboliczne. Niektórzy kolekcjonują zachłannie ludzkie uczucia, inni medale.
Pytanie: Czy można w takim razie pomylić chciwość z ambicją?
Zbigniew Mikołejko: Często ludzie używają pojęcia ambicja żeby zasłonić chciwość. Oczywiście ambicja też może być zdrowa lub niezdrowa. Chora ambicja, chciwość jest czymś co przerasta bardzo radykalnie i potrzeby, które w sobie nosimy i możliwości, które człowiek ma. Chciwość wyrasta ponad nasze władze duchowe, moralne czy fizyczne. Jest ambicją posiadania, która wymyka nam się spod kontroli. Warto też powiedzieć, że często mylimy chciwość ze skąpstwem. A istnieje zasadnicza różnica. Skąpstwo jest postawą raczej bierną, taką, która za wszelką cenę pragnie ukryć, schować a nawet udać biedę, więc ograniczyć się. Natomiast chciwość jest postawą aktywną.
[…]
Pytanie: Człowiek, tak jak Pan powiedział, z natury chciwy nie jest, tylko ma naturalną potrzebę zwiększania stanu posiadania i zapewniania w ten sposób bezpieczeństwa. Może jednak przekroczyć tę granicę, kiedy pojawi się pokusa.
Zbigniew Mikołejko: Pokusa, ale także i lęk. W histerycznym lęku chcemy mieć więcej i więcej, bo wydaje nam się, że będziemy bezpieczni. Chciwość może być też narzędziem kompensacji. Oto mali, biedni, szarzy ludzie, nagle zaczynają mieć pieniądze i mogą stać się dzięki temu potężni, wspaniali, pożądani przez wszystkich, a wcześniej byli nikim. Źródłem pokusy jest poczucie małości, gorszości.
Źródło: Zbigniew Mikołejko, Chciwość jest największą przeszkodą w zdobywaniu pieniędzy, Data publikacji: 19.08.2012, newsweek.pl/polska/mikolejko‑grzech‑zachlannosc‑porzadanie‑religia/qx4thhp
J.R.R. Tolkien był pacyfistą. Dopuszczał jednak wojnę jako konieczność wynikającą z określonych okoliczności. Dotyczyło to sytuacji, kiedy agresorzy ponoszą całkowitą winę za złe czyny. Przypomnij sobie wydarzenia z historii świata, kiedy wojna stała się koniecznością i uzasadnij, dlaczego wojna we Władcy Pierścieni była konieczna i usprawiedliwiona.
ListyIstnieją jednoznaczne sytuacje: np. akty czystej okrutnej agresji, w których słuszność od początku znajduje się całkowicie po jednej stronie. [...] Wtedy słuszność pozostanie niepodważalną własnością tych, którzy mają rację, i przez cały czas będzie wspierać ich sprawę. [...] To sami agresorzy przede wszystkim ponoszą winę za złe czyny, wynikające z początkowego pogwałcenia przez nich sprawiedliwości. [...] W każdym razie nie mają prawa protestować, kiedy ich ofiary, zaatakowane, zażądają odwetu zgodnie z zasadą: oko za oko, ząb za ząb.
Źródło: J.R.R. Tolkien, Listy, red. H. Carpenter , Warszawa 2010, s. 396.
Aby pokonać zło, Frodo musi wyruszyć w podróż, by wrzucić tytułowy pierścień do lawy Mordoru. Każda podróż ma na celu rozwiązanie jakiegoś problemu, ale też ma wymiar metaforyczny, ukryty, głęboki. Podczas podróży bohater zyskuje wiedzę o sobie samym, np. Orfeusz odbywa wędrówkę do zaświatów, by odzyskać żonę, jednak dowiaduje się przy tym czegoś o swoich słabościach. Mojżesz natomiast odbywa podróż inicjacyjną – doprowadza naród wybrany do Ziemi Obiecanej, sam jednak umiera, nie wchodząc do niej. Podróż Froda to również podróż i poznawcza, i inicjacyjna. Napisz, czego dotyczy inicjacja Froda oraz jaką wiedzę o sobie odkrywa bohater.
Frodo uświadamia sobie, kim jest naprawdę i jaka jest jego natura — poznaje siebie i osiąga własne rozumienie, inaczej mówiąc, zyskuje samoświadomość. Sytuacje, przed którymi został postawiony, pokazują drugą twarz Froda, który dotychczas nie miał szans skonfrontować się ze swymi możliwościami. Jednym z najstarszych symboli wyrażających dwoistość jest yin i yang, wywodzące się z zasady tao. Przeczytaj, czym jest tao, a następnie wskaż dwie natury — yin i yang Frodo Bagginsa, które czynią z niego bohatera uniwersalnego i złożonego, potrafiącego odnaleźć się w każdej sytuacji.
Hobbit i filozofia. Prawdziwa historia tam i z powrotemTao jest fundamentalną zasadą rzeczywistości, źródłem wszechświata i nieopisanym sposobem, w jaki natura, życie i śmierć pulsują we wszystkim, co istnieje. Zmiana i trwanie współistnieją ze sobą. Jednym ze sposobów na zrozumienie tao jest spojrzenie na nie przez pryzmat wczesnej chińskiej kosmologii, w której wszechświat jest postrzegany jako scena, na której dwie pierwotne siły, yin i yang, wchodzą ze sobą w interakcje. Tao jest naczelną zasadą, z której rodzą się yin i yang. Yin, dosłownie „ciemna strona góry”, jest siłą ciemności, kobiecości i bierności. Yang, dosłownie „jasna strona góry”, jest siłą światła, aktywności i męskości. Yin i yang dopełniają się wzajemnie w wiecznej równowadze.
Źródło: Gregory Bassham, Eric Bronson, William Irwin, Hobbit i filozofia. Prawdziwa historia tam i z powrotem, 2013, s. 30.
Aby odkryć dwoistość swej natury, Frodo wyrusza w podróż, która wpływa na jego sposób postrzegania świata, a więc jest to jednocześnie metaforyczna wędrówka w głąb siebie. Wskaż po trzy cechy charakterystyczne dwóch przestrzeni — bliskiej, rodzinnej i dalekiej, poznawanej podczas wędrówki, które wpływają na samopoznanie Froda.
Innym bohaterem, który zbudowany został na wzór mitu‑legendy jest Aragorn. Pod koniec filmu zostaje on prawowitym władcą Śródziemia. Jednak zanim do tego dojdzie, musi udowodnić, że jest godzien tego zaszczytu. Kreowany jest zatem na wzorowego rycerza, który dzięki swojej postawie i cnotom był w stanie pokonać zło. Wskaż cztery cechy Aragorna, które charakteryzują go jako parenetyczny ideał rycerza.
Do pewnej legendy‑mitu nawiązuje także motyw miecza Aragorna. Jest to symboliczny przedmiot, którym może posługiwać się tylko prawowity władca. Gdy Aragorn udowodnił swymi czynami, że zasłużył na miecz, otrzymał koronę. Z jakiej popularnej legendy wywodzi się to rozwiązanie fabularne zastosowane przez Tolkiena i Jacksona?
Aragorn przed wrotami Mordoru odciąga uwagę Saurona od niepozornych Hobbitów — Froda i Sama. To właśnie oni zadają ostateczny cios, niszcząc pierścień. Tym samym Aragorn udowadnia swoją wielkość i potwierdza cnoty rycerskie. Jednak Hobbici są rasą, która ze swej natury nie jest wojownicza. Świadczy o tym choćby tryb życia, który wiodą w arkadyjskich osadach. Za swój czyn Frodo i Sam zostają wynagrodzeni — zyskują sławę i honor podczas koronacji Aragorna. Nie jest to jednak typowa sława wojowników z homeryckiej tradycji. Co symbolizuje „sukces” zwykłych Hobbitów?
Korzystając z poprzednich ćwiczeń, napisz, jakie tematy poruszają powieść Tolkiena i film Jacksona.