Charles Fourier o zasadach pracy w falandze, przedstawionych w 1822 r.

Zasady pracy w falandze

[…] Trzeba będzie, by gospodarka zrzeszeniowa, celem nabrania atrakcyjności, spełniła siedem następujących warunków:

1. Aby każdy pracownik był zrzeszony, wynagradzany dywidendą;

2. Aby każda osoba — mężczyzna, kobieta czy dziecko — była wynagradzana w stosunku do trzech właściwości: kapitału, pracy i talentu;

3. Aby rodzaje prac gospodarczych zmieniały się około ośmiu razy dziennie, ponieważ zapał nie może trwać dłużej niż półtorej godziny lub dwie godziny przy wykonywaniu jednej i tej samej funkcji na roli czy w przemyśle;

4. Aby praca była wykonywana w zespołach przyjacielskich, spontanicznie zebranych, wzajemnie zainteresowanych i pobudzonych najaktywniejszymi rywalizacjami;

5. Aby warsztaty pracy i obszary rolne pociągały robotnika estetycznym wyglądem i czystością;

6. Aby podział pracy doprowadzony został do najwyższego stopnia, celem przydzielenia każdej płci i każdemu wiekowi funkcji, które im odpowiadają;

7. Aby przy tym podziale każdy — mężczyzna, kobieta czy dziecko — korzystał w pełni z prawa do pracy, czyli prawa brania w każdej chwili udziału w każdym rodzaju pracy, który spodoba mu się wybrać

E Źródło: Charles Fourier o zasadach pracy w falandze, przedstawionych w 1822 r., [w:] Wiek XIX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1998 1998, s. 148.

Niedziela w Czarnocinie

Raz w niedzielę w Czarnocinie,
w pewnej chacie przy rodzinie, przy rodzinie,
rzekła córka do swej mamy,
a co rzekła – posłuchamy:
Matuś moja, rzecze córa,
mam dwadzieścia lat akurat, lat akurat,
chcę się żenić, duch mi szepce,
a tu we wsi nikt mnie nie chce.
Chcę mieć męża bogatego,
przystojnego i mądrego,
matuś córkę wysłuchała
i tak do niej powiedziała:
Córko moja, jedź do Łodzi,
to ci wcale nie zaszkodzi, nie zaszkodzi,
poznasz ludzi i zwyczaje,
poznasz życie, obyczaje.
Córuś mamy usłuchała
i do Łodzi pojechała, pojechała,
minął roczek, trzy kwartały,
wtem przychodzi list niemały:
W Łodzi takie są zwyczaje,
ten zarabia, kto sprzedaje, kto sprzedaje,
ja ten zwyczaj podchwyciłam,
dla was wnuka zarobiłam.
Ani chwili nie zwlekajcie,
i do Łodzi przyjeżdżajcie, przyjeżdżajcie,
weźcie forsy moi mili,
będziem tutaj wnuka chrzcili.

Indeks dolny Pieśń śpiewano przy uroczystościach rodzinnych. Melodia znana również z innymi tekstami – polka miejska, wykonywana była przez jedną z łódzkich kapel podwórkowych Tadeusza Rosiaka. Indeks dolny koniec_{Pieśń śpiewano przy uroczystościach rodzinnych. Melodia znana również z innymi tekstami – polka miejska, wykonywana była przez jedną z łódzkich kapel podwórkowych Tadeusza Rosiaka.}

F Źródło: Niedziela w Czarnocinie, [w:] Folklor robotniczej Łodzi, red. J.P. Dekowski, B. Kopczyńska-Jaworska, J. Kucharska, tekst dostępny w internecie: baedekerlodz.blogspot.com.

Henryk Sienkiewicz Listy z podróży do Ameryki

Pytanie jest [następujące]: czy koleje prowadzone przez kraje puste do jakichś placówek cywilizacji, jak np. fort Yuma, opłacają się przedsiębiorcom? – ale i na to pytanie niepodobna inaczej odpowiedzieć, jak twierdząco. Przede wszystkim są przedsięwzięcia obliczone na lata. Przedsiębiorcy liczą na to, że np. Arizona przestanie być pustym krajem, gdy kolej ułatwi do niej drogę. Wiedzą dobrze, że bogactwa naturalne tego kraju, niewyczerpane kopalnie srebra, ściągną mnóstwo górników, że za górnikami pójdą handlujący, za tymi kolejno rolnicy, że powstanie przemysł. Jednym słowem: w Ameryce koleje otwierają ogromne przestrzenie […]. Toteż zarządy […] sprzedają rokrocznie setki tysięcy akrów kolonistom [z Europy, którzy] zapuszczają się w nieznane strony nie lękając się ani Indian, ani odległości, byle znaleźć ziemię urodzajną, dostatek wody i drzewa. Z czasem też dochodzą do zamożności i prowadzą życie spokojne. W ten sposób na pustyniach Wielkiego Zachodu powstają miasta […], a terytoria zmieniają się z wolna w stany.

G Źródło: Henryk Sienkiewicz, Listy z podróży do Ameryki, [w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole. Stany Zjednoczone Ameryki Północnej 1865–1914, t. 38, oprac. W. Michowicz, Warszawa 1959, s. 14.

R. Brandon Singer i maszyna do szycia. Miłość, marzenia, kapitalizm

Właściciele fabryk w Anglii długo uważali, że ich sprzęt jest lepszy od każdego produkowanego gdzie indziej i przez wiele lat mieli całkowitą rację. Pierwsze ziarno wątpliwości zostało zasiane podczas Wielkiej Wystawy w 1851 roku. Kiedy Cyrus McCormickIndeks górny 1¹ zaprezentował tam swoją żniwiarkę, londyński „Times” początkowo ją wyśmiał, ale kiedy została zademonstrowana, zdobyła nagrodę, a „Times” przepraszał. Przykłady amerykańskiej myśli technicznej tak zaimponowały Brytyjczykom, że w 1853 roku liderzy przemysłu brytyjskiego wysłali znanego inżyniera i producenta urządzeń mechanicznych, Josepha Whithwortha, do Stanów Zjednoczonych […]. Donosił [on, że] „robotnik wita wszystkie mechaniczne nowości z entuzjazmem, ponieważ dzięki swej wiedzy potrafi docenić ich wagę i znaczenie, jak na przykład fakt, że uwalniają go od harówki, jaką jest praca niewykwalifikowanej siły roboczej”. […] Whithworth przemawiał z pozycji człowieka wyraźnie zainteresowanego mechanizacją na większą skalę. Maszyny były jego życiem, projektował je i konstruował. Im więcej maszyn kupili pracodawcy, tym był szczęśliwszy. Ale w Anglii, chociaż dalekowzroczni pracodawcy chcieli wyposażyć swoje fabryki w najnowsze urządzenia, pracownicy wcale tego nie chcieli i przeciwko temu walczyli.

Indeks górny 1¹Indeks dolny Cyrus McCormick – amerykański konstruktor i wynalazca maszyn rolniczych. Indeks dolny koniec_{Cyrus McCormick – amerykański konstruktor i wynalazca maszyn rolniczych.}

H Źródło: R. Brandon, Singer i maszyna do szycia. Miłość, marzenia, kapitalizm, Warszawa 2006, s. 135–136.

List Neda Ludda¹ do fabrykanta w Huddersfield z 1812 r.

Dopiero co dostarczono mi informacji, że jest Pan posiadaczem tych nienawistnych maszyn trykotarskich. Moi ludzie pragną, bym napisał do Pana i ostrzegł, jak należy, aby Pan zniszczył je, i z tego powodu pragnę, aby Pan zrozumiał dobrze to, co piszę do Pana. Proszę przyjąć do wiadomości, że jeśli nie zostaną one zniszczone do końca następnego tygodnia, polecę jednemu z mych poruczników, by na czele 300 ludzi zburzył je. A nadto proszę przyjąć do wiadomości, że jeśli doprowadzi Pan sprawę tak daleko, to pomnożymy Pańskie nieszczęścia paląc Pańskie budynki do gruntu. Na wypadek gdyby Pan zdobył się na zuchwałość strzelania do któregokolwiek z naszych ludzi, otrzymali oni rozkazy, by zamordować Pana i spalić jego dom. Będzie Pan tak łaskaw i pójdzie do swych sąsiadów, by ich poinformować, że ten sam los i ich czeka, jeśli nie zniszczą maszyn. Ponieważ wiem, że jest kilku posiadaczy maszyn w Pańskim sąsiedztwie i ponieważ poglądy i intencje moje i moich ludzi zostały przedstawione fałszywie, skorzystam z tej sposobności, by je przedstawić, i proszę, by Pan zapoznał z nimi swoje bractwo. Pragnę, by sukiennicy, rząd i publiczność wiedzieli, że nie można sobie lekceważyć skarg tak dużej masy ludzi. Ostatni spis wykazał, że jest 2782 zaprzysiężonych Bohaterów zjednoczonych więzami konieczności dla celu naprawienia swych krzywd oraz gotowych zginąć w walce — tylko w armii Huddersfield, a dwa razy tyle jest w LeedsIndeks górny 2². Z ostatnich listów naszych korespondentów dowiadujemy się, że gotowi są powstać i przyłączyć się do nas rękodzielnicy nast. Miejscowości: Manchester, Wakefield, Halifax, Bradford, Sheffield, Oldham, RochdaleIndeks górny 3³ i w ogóle cała kraina bawełny, a dzielny pan Hanson prowadzić ich będzie do zwycięstwa. Przyłączą się do nas tkacze z Glasgow i wielu części Szkocji.

Indeks górny 1¹Indeks dolny Ned Ludd — robotnik fabryczny w hrabstwie Lancashire, który prawdopodobnie jako pierwszy w 1782 r. zniszczył maszynę dziewiarską. Stąd niszczących maszyny robotników nazywano luddystami, a późniejsi przywódcy tego ruchu ukrywali się często pod nazwą Ned Ludd. Tak było m.in. w latach 1811–1812. Indeks dolny koniec_{Ned Ludd — robotnik fabryczny w hrabstwie Lancashire, który prawdopodobnie jako pierwszy w 1782 r. zniszczył maszynę dziewiarską. Stąd niszczących maszyny robotników nazywano luddystami, a późniejsi przywódcy tego ruchu ukrywali się często pod nazwą Ned Ludd. Tak było m.in. w latach 1811–1812.}
Indeks górny 2²Indeks dolny Huddersfield i Leeds — ośrodki włókiennictwa w hrabstwie Yorkshire. Indeks dolny koniec_{Huddersfield i Leeds — ośrodki włókiennictwa w hrabstwie Yorkshire.}
Indeks górny 3³Indeks dolny Miejscowości leżące w dwóch najbardziej uprzemysłowionych hrabstwach północnej Anglii: Lancashire i Yorkshire. Indeks dolny koniec_{Miejscowości leżące w dwóch najbardziej uprzemysłowionych hrabstwach północnej Anglii: Lancashire i Yorkshire.}

I Źródło: List Neda Ludda¹ do fabrykanta w Huddersfield z 1812 r., [w:] Wiek XIX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1998, s. 143.

Wystąpienia luddystów z 1812 r.

[…] z prawidłowości, z którą są tworzone tajne plany burzycieli, i z zaciekłości, z którą wprowadzają je w życie. Jest praktycznie niemożliwe przeciwstawić się im. Oni gromadzą się, a potem rozpraszają się, kiedy dokonają już dzieła zniszczenia. Są dobrze poinformowani i zdyscyplinowani jak regularna armia. Są dowodzeni przez jednego przywódcę, pod którego sztandarami są kierowani do niszczenia lub zadawania śmierci. W chwili gdy piszę ten list, słyszę, że generał Hawker wymaszerował z oddziałem do Bullwell, manufaktury odległej o sześć mil stąd, by stłumić poważne zamieszki, do których dzisiaj tam doszło […]. W piątkowe popołudnie, około 4 po południu, duże zgromadzenie burzycieli nagle zaatakowało budynki należące do Panów Wroe i Duncoft, w West Houghton, trzynaście mil od miasta. Budynki były niedostatecznie strzeżone i tłum wdarł się do posesji. Podłożono ogień pod cały jeden budynek. Zniszczono tam wszystkie maszyny […].

20 kwietnia 1812 r.

Manchester. Zakłady pana Daniela Burltona and Son w Middeton, gdzie używa się machin do drukowania perkalu, zostały zaatakowane przez licznie zgromadzony motłoch, który rozpoczął w ten sposób swe poczynania, że zaczął strzelać z muszkietów do fabryki i próbował podłożyć ogień. Wybito wszystkie szyby.

J Źródło: Wystąpienia luddystów z 1812 r., [w:] Wiek XIX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1998, s. 142.