Patrice Pavis Słownik terminów teatralnych

BŁAZEN — postać błazna jest nieodłącznie związana z komedią. Wyrasta z „upojenia komizmem absolutnym”, z zachłyśnięcia się kipiącą witalnością i niepohamowanym słowem. Jest odwetem ciała na umyśle (Falstaff), karnawałowym szyderstwem poniżonych wobec rządzących (Arlekin), wyrazem przewagi kultury ludowej nad kulturą uczoną (hiszpańscy picaros). Błazen — tak jak szaleniec jest kimś z marginesu; jego status postaci z zewnątrz pozwala mu na bezkarny komentarz do wydarzeń, który jest jakby parodystyczną formą greckiego chóru. Słowa błazna — podobnie jak wypowiedzi szalonego — są jednocześnie zakazanie i tolerowane: „Od początków średniowiecza szaleniec jest kimś, czyje wypowiedzi funkcjonują inaczej niż słowa innych: uważa się je albo za nieznaczące i niebyłe (...), albo też odwrotnie: przypisuje się im — w przeciwieństwie do zwykłych wypowiedzi — tajemniczą siłę odsłaniania ukrytych prawd, przewidywania przyszłości, a w ich naiwności widzi się to, czego mądrość innych nie potrafi uchwycić (Foucault).
Dekonstrukcyjna siła błazeństwa przyciąga możnych i mądrych: król ma swojego błazna, zakochany panicz — swego waleta, szlachcic hiszpański — swego gracioso, Don Kichot — Sancho Pansę, Faust — Mefista, Vladimir — Estragona. Wszędzie, gdzie się znajdzie, błazen jest intruzem: plebejusz na dworze, sprośnik wśród moralistów, tchórz wśród żołnierzy, grubianin wśród estetów, prostak wśród wykwintnych — zawsze chadza własnymi drogami.
Błazen jest niezniszczalny: nikomu nie udaje się go ukarać, ani uczynić z niego kozła ofiarnego, ponieważ jest uosobieniem witalności i cielesności par excellence, indywiduum odrzucającym normy zbiorowości i nie usiłującym nigdy uchodzić za kogoś innego, niż jest. Typem błazna jest w komedii dell'arte Arlekin, występujący zawsze w masce, co mu ułatwia demaskowanie innych. Błazen zachowuje piętno dziecinności, a nawet małpiarstwa, na co zupełnie poważnie zwraca uwagę filozof niemiecki Th. W. Adorno: „Rodzajowi ludzkiemu nie udało się nigdy wyzwolić z podobieństwa do zwierzęcia na tyle, by go w sobie czasami z nagła nie rozpoznawać; język osesków i zwierząt wydaje się taki sam. W podobieństwie klownów i zwierząt odzwierciedla się podobieństwo człowieka do małpy; konfiguracja zwierzę‑błazen‑szaleniec‑klaun stanowi jedną z podstaw sztuki”.

cyt1 Źródło: Patrice Pavis, Słownik terminów teatralnych, Wrocław 1998, s. 59–60: błazen.

Tractatus logico-philosophicus

5.63 Sam jestem swoim światem. (Mikrokosmosem.)
5.631 Nie ma podmiotu myśli i wyobrażeń.
Gdybym pisał księgę „Świat, jakim go zastałem” to trzeba by w niej powiedzieć także o moim ciele, jakie członki podlegają mojej woli, a jakie nie, itd.; jest to bowiem pewna metoda wydzielenia podmiotu, albo raczej pokazania, że w pewnym ważnym sensie żadnego podmiotu nie ma. O nim bowiem jedynie nie mogłoby być w tej księdze mowy. — 5.632 Podmiot nie należy do świata, lecz jest granicą świata.
5.633 Gdzież w świecie da się zauważyć jakiś podmiot metafizyczny?
Powiadasz, że jest to zupełnie jak z okiem i polem widzenia. Ale oka faktycznie nie widzisz.
I nic w polu widzenia nie pozwala wnosić, że jest ono widziane przez jakieś oko.

cyt5 Źródło: Tractatus logico-philosophicus, Warszawa 1997, s. 64–65.