Marta Piwińska Miłość romantyczna

Romantycy sądzili, że miłość, podobnie jak sztuka i skutecznej niż ona, wyrywa ludzi ze „świata gotowego”, a tym samym otwiera dziedzinę wolności przed każdym „ja”. Może ono w ten sposób rozpoznać swój jedyny i niepowtarzalny los, który mu przesłaniają wszelkie konwencjonalnie moralne i rozsądne kryteria życia. Miłość otwiera „wzrok wewnętrzny”, ponieważ każe patrzeć na świat każdemu „ja” od nowa, zdejmuje mu „społeczne okulary”. Zakochany nie myśli tak jak „się myśli”, ale myśli tak jak czuje: on, sam, osobiście, bez oparcia, bez autorytetu, wyodrębniony ze zbiorowości, z którą się już nie identyfikuje, bo dla zbiorowości nie jest rzeczą najważniejszą, czy jakaś osoba przyjdzie o piątej po południu w określone miejsce, czy nie, a zakochanym taka kwestia przesłania wszystkie inne. W ten prosty sposób można odkryć, że ma się jakiś inny niż ogólnie przyjęty punkt widzenia na świat i sobie tylko właściwy sposób odczuwania. Ale ta różnica między subiektywnym a obiektywnym, między osobistym „czuciem” a opinią powszechnie przyjętą nie bywa przyjemna. Skalę przykrości można wyznaczyć od irytacji do bólu. Zaś skala nacisków z zewnątrz, mających wpłynąć na to, by zakochana jednostka opamiętała się, doszła do rozumu i przestała mierzyć wszystko dookoła własną miarą, rozciąga się od ośmieszenia do potępienia. Dlatego romantycy dodawali, że miłość bywa uczuciem niebezpiecznym, że grozi śmiercią lub kalectwem – umysłowym, mianowicie, kalectwem: szaleństwem. Ale – odkrywając konflikt między światem, jaki jest, a jednostką, jaka jest, kiedy przestaje być dobrze wychowana i poddawać się posłusznie stereotypom obowiązującej kultury – miłość z dziedziny psychologii przechodzi w dziedzinę filozofii. Jest skrajnym i najbardziej może ryzykownym wyrazem buntu romantycznego. [...]

milosc Źródło: Marta Piwińska, Miłość romantyczna, Kraków 1984, s. 525–526.

Wacław Borowy Uwagi o „Fantazym” (fragmenty)

W rozważaniach krytycznych nad tą sztuką często pada wyraz „romantyzm”. Czasem dla określenia jej wartości, czasem dla wad. Jedno i drugie ma swoje uzasadnienie. Sztuka bowiem przedstawia nam romantyzm w dwojakim sensie albo – jeśli kto woli – przeciwstawia sobie dwa romantyzmy: 1. romantyzm w sensie prawdziwej, szczerej poezji płynącej z czujących serc i ich zmagania się z życiem (szczerych, prostych, uczciwych, emocjonalnych reakcji na życie), 2. romantyzm w sensie pewnej mody, stylu, kompleksu póz i postaw […]. Taka jest przynajmniej oczywista intencja poety w utworze. Inaczej z jej spełnieniem. Poecie, który sam tkwi w epoce, niełatwo oddzielić jej ziarno od plew. Nawet walczący z pewną manierą nieraz jej ulegają (mniej lub więcej; kwestia stopnia, naturalnie, dużo znaczy). Nam stojącym z daleka łatwiej odróżniać. Romantyzm w pierwszym znaczeniu jest dla nas identyczny z plazmą wszelkiej poezji, w szczególności wszelkiej poezji, która powstała od chwili, kiedy program „romantyzmu” się ustalił, kiedy jego hasło zostało rzucone w Europie końca XVIII i początku XIX wieku. Romantyzm w znaczeniu drugim jest jednym z wielu przemijających -izmów, na które patrzymy historycznie jak na zmieniające się kroje ubrań i „fasony” kapeluszy. Rzecz jasna, że przedstawicielami „romantyzmu” wiecznego są (w jego rozumieniu ujęte są) postaci Jana, Diany, Stelki, Ks. Logi. Rzecz jasna, że przedstawicielką romantyzmu w sensie drugim jest […] Respektowa. Jest przedstawicielem tego romantyzmu w pewnym sensie i Respekt, kiedy się Fantazego wypytuje o jego serce „pod czwartą schabią”. Jest w niemałej mierze reprezentantem tego romantyzmu Fantazy ze swoim pozerstwem i Idalia ze swoją egzaltacją. (Ale ci są nie tylko tym). Sama budowa, akcja (i fabuła) sztuki jest poniekąd jakby parodią dramatu romantycznego – z małżeństwem przymuszonym, porwaniem, qui pro quoqui pro quoqui pro quo. Tylko że – im bliżej końca, tym więcej elementu serio przymieszywa się do tej parodii – i granica staje się trudno uchwytna […].

wojciech Źródło: Wacław Borowy, Uwagi o „Fantazym” (fragmenty).