Małgorzata Gruchoła Kultura w ujęciu socjologicznym

Istnieje wiele definicji kultury, od lapidarnych: „charakterystyczny styl życia danego ludu, sposób na życie”, do enumeratywnych: „całość obejmująca wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo, zwyczaje i inne umiejętności nabywane przez człowieka jako członka społeczeństwa”. Jedne akcentują to, co dziedziczone, a inne to, co nowe; jedne mówią wyłącznie o procesach i czynnościach związanych z pracą lub z czasem wolnym od pracy, inne natomiast uwzględniają to jedynie, co stanowi sumę wytworów przekazywanych z pokolenia na pokolenie; jedne definicje mają charakter opisowy, inne wartościujący. Najogólniej rzecz ujmując, „kultura to ogół wytworów działalności ludzkiej, materialnych i niematerialnych, wartości i uznawanych sposobów postępowania, zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowościom i następnym pokoleniom”. Wyróżnia się dwa ujęcia kultury:

1) atrybutywne – kultura uniwersalna;

2) dystrybutywne – kultura jako zbiór cech kulturowych, określający konkretne zbiorowości (np. kultura polska, rosyjska czy szwajcarska).

cytat4 Źródło: Małgorzata Gruchoła, Kultura w ujęciu socjologicznym, [w:] Roczniki Kulturoznawcze, t. 1, Warszawa 2010, s. 96.

Tomasz Kozłowski Rzeczy w kulturze konsumpcji. Między uczłowieczaniem przedmiotu a uprzedmiotowieniem człowieka

Ludzka, naturalna orientacja na przedmiot (potrzeba posiadania) może mieć co najmniej dwa wyjaśnienia, oba zresztą sytuujące się w spektrum zainteresowań nauk ewolucyjnych. Pierwsze z nich to fakt, że ludzie jako gatunek są zwierzętami terytorialnymi. Przy czym nie chodzi tu tylko o terytorializm grup ludzkich (zbiorowości łowiecko‑zbierackich), które posiadają swoje konkretne obszary działania, po czym zmieniają je na kolejne. Ludzie – również jako jednostki – są stworzeniami terytorialnymi, w sposób niejako „instynktowny” potrzebują swojej i tylko swojej przestrzeni, do której skłonni są dopuścić jedynie najbliższych (z łatwością można tę prawidłowość zaobserwować wśród szympansów, a nawet „niższych” ssaków, jak choćby psy, które także mają swoje ulubione zabawki, bronią ich, walczą o nie, nie lubią się nimi dzielić etc.). Drugie wyjaśnienie łączy się z kolei ze strategią rozrodczą i wynikającą częściowo z niej koniecznością konkurowania z innymi członkami swojej grupy, co stanowi niezwykle ważny element ustalania hierarchii: „muszę wiedzieć, czym dysponuję, ażeby lepiej umiejscowić się w strukturze grupy. Być może posiadam atrybuty, dzięki którym moja pozycja będzie lepsza, a być może takich atrybutów nie posiadam. Lepiej wpierw sprawdzić, czym dysponują inni”. Sposobem na dodanie sobie takich atrybutów mogą być właśnie przedmioty, które ktoś posiada, inna osoba zaś – do ich posiadania aspiruje. Wyższe miejsce w hierarchii z kolei przekłada się na większe szanse na skuteczne rozmnożenie się. Fakt ewolucyjnej, a więc biologicznej podbudowy oznacza również, że owa „orientacja” na aspekt materialny przekazywana jest z pokolenia na pokolenie, jako że przodkowie, którzy uwzględniali owe zmienne, odnosili lepszy sukces rozrodczy i z większą skutecznością propagowali swoje geny.

cytat5 Źródło: Tomasz Kozłowski, Rzeczy w kulturze konsumpcji. Między uczłowieczaniem przedmiotu a uprzedmiotowieniem człowieka, „Tematy z Szewskiej. Kwartalnik interdyscyplinarny” 2017, nr 1 (18), s. 199.

Historia antykultury

Co jest istotą kultury

Słowo kultura wywodzi się z łacińskiego słowa colere oznaczającego uprawę, pielęgnację, doskonalenie. Początkowo oznaczało ono po prostu uprawę rolniczą i było przeciwstawiane naturze, a więc rzeczywistości samoistnej, nie poddanej świadomemu i celowemu formowaniu. We wszystkich znaczeniach słowa kultura zawarty jest ten element celowego przekształcania formy i rozwoju. Na tej samej zasadzie do „kultywacji” należą również zabiegi służące powstrzymaniu regresu – podobnie jak podlewanie rośliny zapobiega jej więdnięciu.

Dzisiejsze znaczenie pojęciu kultura nadał Marcus Tullius Cicero (106‑43 BC), używając po raz pierwszy w dziele Disputationes tusculanae terminu cultura animi w odniesieniu do filozofii, i nadając jej znaczenie „uprawy umysłu”.

Jeśli zatem sens kultury tkwi w doskonaleniu, to – w odróżnieniu od definicji Ruth Benedict – nie można za kulturę uznać zbioru dowolnych wzorców zachowań, a tylko takich, których celem jest rozwój, pielęgnacja i doskonalenie. Jednak – odwołując się do wcześniejszych uwag – są to bez wyjątku zachowania, które (1) nie dają człowiekowi zmysłowej przyjemności, (2) wymagają wysiłku celowego i systematycznego, (3) na ich efekty trzeba zwykle długo czekać i (4) ich efektem jest mniej lub bardziej doskonała, nowa forma.

Nie ma najmniejszych podstaw, aby wywodzące się jeszcze ze starożytności i jednoznaczne, w głębokim sensie „pozytywne” pojęcie kultura rozszerzać o treści z tym znaczeniem sprzeczne tylko dlatego, że tak napisała jakaś pani w Ameryce prawie sto lat temu, albo dlatego, że antropologom wygodnie jest używać w ich slangu branżowym pojęcia kultura w szerszym znaczeniu.

Wprost przeciwnie – uzasadnione jest rozumienie pojęcia kultura jako zbioru tylko takich wzorców zachowań, których celem jest doskonalenie (budowa, konstruowanie, rozwój, kwalifikacje, wiedza) osiągane kosztem regularnego wysiłku (praca, nauka, ćwiczenie, trening) zwieńczonego dziełem (materialnym lub niematerialnym) i nagradzanego satysfakcją (podziwem, uznaniem, zachwytem, szacunkiem, pieniędzmi).

W największym uproszczeniu można powiedzieć, że kultura to nawyk twórczego wysiłku podejmowanego dla osiągnięcia satysfakcji – i od razu trzeba dodać – i nic więcej.

cytat6 Źródło: Historia antykultury, dostępny w internecie: historiasztuki.com.pl [dostęp 28.07.2020 r.].