Jan z Szamotuł Paterek Kazania o Maryi Pannie Czystej

Tu by spytał: jeślijeślijeśli Bog mogł tę Pannę lepszą stworzyć, niżli stworzył? Tu rozumiej, iż trzy rzeczy Bog nalepsze stworzył: najpierwszą człowieczeństwo Krystusa, błogosławieństwobłogosławieństwobłogosławieństwo w niebie a Maryją Pannę. Tedy, aczaczacz Bog mogł mocą niezwiązanąmocą niezwiązanąmocą niezwiązaną lepszą stworzyć Maryją jako kożde insze stworzenie, a wszako to nie było tak potrzebne, bo ją uczynił nalepszą, nadostojniejsząnadostojniejsząnadostojniejszą nad wszystko stworzenie, a to dosyć.

CudnośćcudnośćCudność ciała Maryjej Panny stąd biorą. Gdy Maryja była naślachetniejsza na duszy nad stworzenie, tako miała być nadoskonalsza w ciele i nalepsza. Tego wywod jest, i<ż> naślachetniejszej duszy ma być ciało naślachetniejsze dano, ale dusza Maryjej była naślachetniejsza, przeto po ciele swego miłego Syna ciało dziwnejdziwnadziwnej doskonałości a cudności. A tako się w niej spełniło pismo JudytJudytJudyt jedennastego kapitulumkapitulumkapitulum: „Nie jestnie jestNie jest taka niewiasta na ziemi w weźrzeniu, w cudności a w słodkości słow”Indeks górny 1Nie jest […] słów1 Indeks górny koniec^{1Nie jest […] słów1}. Też to wywodzą, gdyż natura błędzić nie może, syn ma być podobien matce, a Krystus był miedzy syny ludzkimi nacudniejszy, przeto i ciało Panny było cudne, która cudność zależyzależyzależy w wysokości, farbie, w jakości, w członkow cudnym postawieniuwysokości, farbie, w jakości, w członkow cudnym postaiuwienwysokości, farbie, w jakości, w członkow cudnym postawieniu. A przeto będzim baczyćbaczyćbaczyć o jej barwie, o jej wielkości, o cudnych członkach. I pytam, jeśli Maryja Panna była wielkiego albo małego zrostu? Na co Wojciech WielkiWojciech WielkiWojciech Wielki odpowieda, iż miała zrost słusznysłusznysłuszny, tak, iż ani barzo wielka ani mała, ale jako zależy na zrost wysoki cudny niewieści, co zrozumiej od Krystusaod Krystusaod Krystusa; bo ile zależało na Krystusa, miał ciało jako mąż nie jako obrzym ani jako karzeł, nic wyszy, jedno na ośmi dłoń wielkich, a na dziewięć mniejszych. Ale pospoliciepospoliciepospolicie tak wielki syn jako matka, przeto tak wysoka była Maryja jako jej miły Syn. Podług jako zależałopodług jej zależałoPodług jako zależało cudnej Pannie, iż się w niej spełniło pismo CanticorumCanticorumCanticorum siodmego kapitulum: „O, jako cudnaś namilsza moja, zrostem twym przyrownana palmie”Indeks górny 2palmie2 Indeks górny koniec^2palmie2.

I spytał by tu, jeśli była tłusta a cielista abo suchacielista abo suchacielista abo sucha. Odpowieda Wojciech, iż w ciele Panny Maryjej była słuszna podobnośćsłuszna podobnośćsłuszna podobność, iż w niej nie była zbytnia tłustość ani suchość. […]

Wtore rozumiej o jej barwie, iż troja barwa była rozumiana na ciele; pierwą bierząbierząbierzą z skory, wtorą z włos, trzecią z oczu. Pierwe pytanie: jakiej była barwy na skorze abo na ciele, jeśli białej albo czarnej, albo czerwonej, abo smieszanej. I kładziekładziekładzie Wojciech: z czerwona białej cudnej barzo, to jest biała rumiona, bo i cudna jest ta płećpłećpłeć i barzo czystego przyrodzenia.

Włosy, pytam, jakie miała, i odpowiedam, iż nie owszekinie owszekinie owszeki miała kędzierzawych, bo takie włosy bywają w człowiece z zbytku, z zimna, a znamionują człowieka nadętego a zysku żądającego, co nie było w Pannie. […] Nie miała też lisowatychlisowatelisowatych albo prawie czerwonych, co ukazuje zbytnią gorącość, a znamionują człowieka z przyrodzenia niewiernego. Były tedy jej włosy miernemiernemierne, żołtoczarne, bo takie słuszają ku płci białej, rumionej; takie włosy się mieniąmieniąmienią, bo z młodu bywają żołte barzo, a potym czarne. […]

Wtore, takie jej włosy słuszały, iż takie włosy, gdy są cienkie, miękkie, znamionują dobre obyczaje a dobrej płci dobre przyrodzeniedobre przyrodzeniedobre przyrodzenie, bo czynią człowieka stałego, mocnego i ukazują mozg ciepły a suchymozg ciepły a suchymozg ciepły a suchy, ktore jest jego nalepsze przyrodzenie. A taki człowiek bywa wolen w smyślech swych a czujnywolenwolen w smyślech swych a czujny, co już z pierwszego mego o żywocie Panny Maryjej pisania wiemy, iż było w Pannie Maryjej. To jeszcze zrozumiejmy z WeronikiWeronikaWeroniki, ktora ukazuje, iż włosy Pana Jezusa w brodzie i w głowie były czarne, tak u Maryjej.

Oczy miała czarne, bo czarne oczy, gdzie czarne włosy też, i to chędożychędożychędoży panny i człowieka. Też, iż od mozgu gorącego a suchego mniej wilkości idzie do oczu, a temu też rzadko bolewają abo płynąpłynąćpłyną, iż mało wilkościwilkośćwilkości mają, a mocne i ostre widzenie i cudność dają; tedy to słuszało Maryjej Pannie. […]

Już wypisać chcę kożdego członka słusznośćsłusznośćsłuszność, czego nie jest dziw, iż ta Panna była we wszytkich członkach przednie cudna, bo jej to słuszało z podobności, ktorą miała ku Krystusowi, tak z strony dusze, jako z strony ciała. […]

Głowa jej była niejako podługowata, czoło nieszerokie, ale gładkie, […], a zawsze na doł je spuszczała, taka bowim głowa a czoło ukazują człowieka opatrznegoopatrznyopatrznego, mądrego a sromieźliwegosromieźliwysromieźliwego. […] Nos prosty, niewielki, prosto idący, co znak jest stałości a roztropności. JagodyjagodyJagody jej niepucołowate albo tłuste ani wyschłe, ale cudne, białe a rumione w barwie jako mleko a roża. Usta naświętsze, miłe, rozkoszne, wesołe, wszelkiej słodkości napełnione. Wargi czerwone a niejako odpieszniałeodpieszniałeodpieszniałe albo cieliste, […]. Zęby jej były białe, proste, rowne a czyste. PodgarłekpodgarłekPodgarłek jej słuszny a w miarę, niejako na czterzy grani, gdzie szedł niejaki dołek przez pośrzodek. Szyja biała, jasna, nieotyła ani wyschła. Ręce gołe a słuszne, palce […] długie, proste a gładkie. Wszytko ciało dziwnądziwnądziwną Boską mądrością sprawione. Odzienie, jako sukienkę, miała z biała czerwoną, płaszczyk jakoby modry, tej barwy jako niebo jasne. [...]

Głos jej milutki, głośny, wiesioły, tak iż rozlała się była łaska w uściech jej, jako napisano w psalmiech. Milczenie chowałachowałachowała, rzadko mówiła, aliżaliżaliż tego barzo była potrzeba, co jest nam nauka.”

3 Źródło: Jan z Szamotuł Paterek, Kazania o Maryi Pannie Czystej, [w:] Cały świat nie pomieściłby ksiąg. Staropolskie opowieści i przekazy apokryficzne, oprac. M. Adamczyk, W. R. Rzepka, W. Wydra, Warszawa-Poznań 1996, s. 132–135.