Zygmunt Kubiak Mitologia Greków i Rzymian

Artyści greccy będą rzeźbili jej twarz jako piękną, a zarazem dostojną i surową. Zazwyczaj jawi się ona w pełnej zbroi, w hełmie z kitą, jak Homerowi wojownicy, których nieraz wspomaga w walce, z długą włócznią, o którą się niekiedy wspiera, z tarczą. Szczególnie często dostrzegamy tę boginię w ciężkich zmaganiach gigantomachii, gdzie jest jednym z filarów Zeusowego zastępu. Związek zresztą Ateny z Zeusem jest ścisły, ma z pewnością podstawy w owej dawnej epoce, gdy naczelny bóg przybyłych z północy zdobywców sprzymierzał się z niektórymi możnymi bóstwami przedgreckimi, jak Atena. Nieraz, jak słyszymy, Zeus udziela jej szczególnych składników swego oręża, pozwala Atenie nosić egidę i ciskać pioruny. (…) Ponieważ zaś grecki wyraz sophia oznacza zarówno zręczność rzemieślniczą, jak i mądrość, potężna ta bogini jest też czczona w greckiej kulturze jako patronka mądrości, a także intelektualnych podstaw prawa i prawości, znowu pomocnica Zeusa. Ta zarówno wojenna, jak i ogólnospołeczna rola Ateny, w połączeniu ze współbrzmieniem jej imienia z mianem sławnego miasta, niemal narzucają uczonym domysł, że już pierwotnie była ona opiekunką jakiejś twierdzy, jej władcy i skupionej wokół niej społeczności. Chyba były to właśnie Ateny. (…) Jako bogini wysokiej skały musiała być ona ściśle związana z wszelkimi rodzajami krzewiącego się w górskich regionach życia. Być może, wyobrażano ją sobie niegdyś w formie zwierzęcej. Jeszcze w Odysei (1, 315–323) Atena w pewnym momencie znika Telemachowi z oczu, ulatując w postaci ptaka. Jakiego ptaka? Chyba sowy. Był to bowiem ulubiony ptak Ateny, a przy tym symbol Aten. Dawność więzi Ateny z sową zdaje się przezierać z osobliwego epitetu, jaki nosi ona u Homera: glaukopis, co tłumaczymy: „sowiooka” (może należałoby mówić raczej: „o sowiej twarzy”). Nie można jednak wykluczyć tego, że epitet znaczy tylko: „z jasnymi oczyma”; glaukos bowiem to „błyszczący, jasny”, a także „jasnozielony” albo „jasnoszary”; sama grecka nazwa sowy, glauks, zapewne stąd się wywodzi, iż w oczach tego ptaka dopatrzono się takiej właśnie barwy. Nie tylko zresztą sowę, lecz także węże nieraz widzimy w pobliżu Ateny. Szczególnie zaś jej drogie jest jedno z drzew, oliwne. Nie bez związku z nim było też, jak opowiadano, objęcie przez nią władzy nad Atenami.

kubiak1 Źródło: Zygmunt Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Kraków 2013, s. 288–290.

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska Nike

Ty jesteś jak paryska Nike z Samotraki
o miłości nieuciszona!
Choć zabita, lecz biegniesz z zapałem jednakim
wyciągając odcięte ramiona…

maria1 Źródło: Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Nike, [w:] tejże, Pocałunki, Warszawa 1926, s. 35.