Sprawdź się
Teksty do ćwiczeń
Hymn (Pieśń II 25)Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary?
Czego za dobrodziejstwa, którym niemaszniemasz miary?
Kościół Cię nie ogarnie, wszędy pełno Ciebie:
I w otchłaniachotchłaniach, i w morzu, na ziemi, na niebie.
Złota też, wiem, nie pragniesz, bo to wszytko Twoje,
Cokolwiek na tym świecie człowiek mieni swoje.
Wdzięcznym Cię tedy sercem. Panie, wyznawamy,
Bo nad to przystojniejszej ofiary nie mamy.
Tyś Pan wszytkiego świata. Tyś niebo zbudował
I złotymi gwiazdami ślicznieś uhaftował.
Tyś fundament założył nieobeszłejnieobeszłej ziemi
I przykryłeś jej nagość zioły rozlicznemi.
Za Twoim rozkazaniem w brzegach morze stoi
A zamierzonychzamierzonych granic przeskoczyć się boi.
Rzeki wód nieprzebranych wielką hojność mają,
Biały dzień a noc ciemna swoje czasy znają,
Tobie k woliTobie k woli rozliczne kwiatki WiosnaWiosna rodzi,
Tobie k woli w kłosianym wieńcu Lato chodzi,
Wino Jesień i jabłka rozmaite dawa,
Potym do gotowego gnuśna Zima wstawa.
Z Twej łaski nocna rosa na mdłemdłe zioła padnie,
A zagorzałezagorzałe zboża deszcz ożywia snadnie.
Z Twoich rąk wszelkie źwierzę patrza swej żywności,
A Ty każdego żywisz z Twej szczodrobliwości.
Bądź na wieki pochwalon, nieśmiertelny Panie!
Twoja łaska, Twa dobroć nigdy nie ustanie.
Chowaj nas, póki raczysz, na tej niskiej ziemi,
Jedno zawżdy niech będziem pod skrzydłami Twemi.Źródło: Jan Kochanowski, Hymn (Pieśń II 25), [w:] tegoż, Pieśni, Wrocław 2008, s. 3.
Pieśń II 24Niezwykłym i nie ledanie leda piórem opatrzony,
Polecę precz, poeta, ze dwojej złożony
Natury; ani ja już przebywać na ziemi
Więcej będę, a więtszy nad zazdrość, ludnemi
Miasty wzgardzę. On w równym szczęściuw równym szczęściu urodzony,
On jaOn ja (jako mię zowiesz) wielce ulubiony,
Mój Myszkowski, nie umrę ani mię czarnemi
StyksStyks niewesoła zamknie odnogami swemi.
Już mi skóra chropawa padnie na goleni,
Już mi w ptaka białego wierzch sie głowy mieni,
Po palcach wszędy nowe piórka sie puszczająsie puszczają,
A z ramion sążenistesążeniste skrzydła wyrastają.
Terazże, nad Ikara prędszy przeważnego
Puste brzegi nawiedzę BosforaBosfora hucznego I Syrty CyrynejskieSyrty Cyrynejskie, muzom poświęcony Ptakmuzom poświęcony Ptak, i pola zabiegłe za zimne TryjonyTryjony.
O mnie Moskwa i będą wiedzieć Tatarowie,
I róznego mieszkańcy świata, Anglikowie,
Mnie Niemiec i waleczny Hiszpan, mnie poznają,
Którzy głęboki strumień Tybrowy pijają.
Niech przy próznympróznym pogrzebie żadne narzekanie,
Żaden lament nie będzie ani uskarżanie:
Świec i dzwonów zaniechaj, i mar drogo słanych,
I głosem żałobliwym żołtarzówżołtarzów śpiewanych.Źródło: Jan Kochanowski, Pieśń II 24, [w:] tegoż, Pieśni, Wrocław 2008, s. 101–103.
Na most warszewski (Fraszka II 106)Nieubłagana Wisło, próżno wstrząsasz rogiwstrząsasz rogi,
Próżno brzegom gwałt czynisz i hamujesz drogi;
Nalazł fortel król August, jako cię miał pożyćpożyć,
A ty musisz tę swoje dobrą myśl położyćdobrą myśl położyć,
Bo krom wioseł, krom prumówBo krom wioseł, krom prumów już dziś suchą nogą
Twój grzbiet nieujeżdżony wszyscy deptać mogą.Źródło: Jan Kochanowski, Na most warszewski (Fraszka II 106) , [w:] tegoż, Fraszki, Wrocław 2008, s. 110.
Na tenże (Fraszka II 107)To jest on brzeg szczęśliwy, gdzie na czasy wieczne
Litwa i Polska mają sejmy mieć społecznesejmy mieć społeczne.
A ten, który to wielkim swym staraniem sprawił,
Aby już więc żadnego wstrętu nie zostawiłżadnego wstrętu nie zostawił,
Wisłę, która nie zawżdy przewoźnika słucha,
Mostem spętał; bród wielki, ale droga sucha.Źródło: Jan Kochanowski, Na tenże (Fraszka II 107) , [w:] tegoż, Fraszki, Wrocław 2008, s. 110–111.
Na tenże (Fraszka II 108)Nie woła dziś przewoźnik: „Wsiadaj, kto ma wsiadać! Niebezpieczno się wozić, gdy mrok pocznie padać”. Słysz, mam ja zegar w mieszku, który póki bije, Póty też i gospodarz, co go nosi, pije. A ty spispi, przewoźniku, nie dbając na goście, Byś i darmo chciał przewieźć, ja wolę po moście.
Źródło: Jan Kochanowski, Na tenże (Fraszka II 108) , [w:] tegoż, Fraszki, Wrocław 2008, s. 111.
Podwaliny polskiego języka literackiego stworzył:
- Jan Kochanowski.
- Mikołaj Rej.
- Kazimierz Wielki.
- anonimowy twórca Bogurodzicy.
Zaznacz odpowiednie słowa lub grupy wyrazów.
Humaniści uważali, że język {#odróżnia ludzi od} / {upodabnia ludzi do} zwierząt i świadczy o {#godności}/{braku godności} człowieka oraz wskazuje na jego miejsce {w hierarchii bytów} / {w kosmosie}.
Jan Kochanowski pisał wiersze sylabotoniczne, czyli takie, które charakteryzują się tym, że:
- zawierają regularnie powtarzającą się liczbę sylab.
- powtarza się w nich układ akcentów w poszczególnych wersach.
- nie powtarza się w nich stały układ akcentów w poszczególnych wersach.
- zawierają regularnie powtarzającą się liczbę głosek.
- składają się z wyrazów mających co najmniej dwie sylaby.
Jeden z wersów Hymnu brzmi: Wino Jesień i jabłka rozmaite dawa
. Kochanowski zastosował w nim szyk przestawny. Ustaw wyrazy wchodzące w skład tego wersu w naturalnej kolejności, tak by uzyskać sensowne zdanie.
W krótkim tekście wyjaśnij, w jakim celu Jan Kochanowski zastosował szyk przestawny w wersie Wino Jesień i jabłka rozmaite dawa.
W pierwszej zwrotce pieśni II 24 można dostrzec powtarzanie się tych samych głosek. Napisz liczący co najmniej 50 słów tekst, w którym wyjaśnisz, dlaczego te a nie inne wyrazy zostały w ten sposób uwypuklone.
W Hymnie Jan Kochanowski wiele razy używał grupy głosek „nie”, traktowanych jako partykuła przecząca albo początkowa lub końcowa cząstka wyrazu. Sprawdź, jak często pojawia się ta grupa głosek i w krótkim tekście postaraj się wytłumaczyć, czemu służy takie ukształtowanie językowe wiersza.
Peryfraza to jeden z chętnie stosowanych przez Jana Kochanowskiego środków. Użył go również w Pieśni II 24. Odszukaj jeden przypadek zastosowania peryfrazy w tym wierszu i wyjaśnij powód, dla której ten środek stylistyczny został użyty.
Trzy fraszki (II 106‑108) mówią o moście warszawskim. Ułóż plan wypowiedzi, w którym wykażesz, że dzięki użyciu różnych środków językowych Jan Kochanowski uniknął monotonii wynikającej z podjęcia tego samego tematu w kolejno następujących po sobie utworach.
Wybierz dowolną pieśń lub fraszkę Jana Kochanowskiego (poza utworami, które omówiono w trakcie lekcji) i napisz rozprawkę składającą się z co najmniej 400 wyrazów, w której wyjaśnisz, na czym polega kunszt językowy w tym utworze.