Sprawdź się
Zapoznaj się z ilustracjami i zastanów się, jak możona zinterpretować poszczególne elementy spektaklu.
łuskanie fasoli
muzyka
relacja między przestrzenią a bohaterami
Aby móc zrozumieć, czym jest wybaczenie, będące tematem multimedium i sztuki Izabelli Cywińskiej, warto sprecyzować, co jest jego przedmiotem. Napisz, na czym konkretnie polegał grzech ojca Mężczyzny w kapeluszu, którego dotyczą rozważania obu mężczyzn wypowiadających się w Saksofonie.
W poprzednim ćwiczeniu określiliśmy, co było niewybaczalnym czynem ojca Mężczyzny w kapeluszu. Jednak zanim swoje czyny zaczął postrzegać jako niewybaczalne, musiała zajść pewna określona, sprecyzowana w sztuce sytuacja. Co uświadomiło ojcu Mężczyzny w kapeluszu, że źle czyni, grzeszy? Wskaż moment otrzeźwienia/zrozumienia zła własnych czynów.
Ojciec Mężczyzny w kapeluszu nie mógł poradzić sobie z odpowiedzialnością za czyny, które były jego udziałem. W konsekwencji doprowadziło go to do samobójstwa. Przed śmiercią powiedział do swojego syna: Chciałem się, synu, wyspowiadać przed tobą[...] Przed tobą, nie przed Bogiem. [...] Bóg za łatwo przebacza.
Wskaż możliwe źródło wątpliwości mężczyzny i negacji boskiego miłosierdzia. Zaznacz świadczący o tym fragment w encyklice O Bożym Miłosierdziu Jana Pawła II:
Mini wykłady o maxi sprawachMiłosierdzie samo w sobie, jako doskonałość nieskończonego Boga, jest również nieskończone. Nieskończona więc i niewyczerpana jest też gotowość Ojca w przyjmowaniu synów marnotrawnych wracających do Jego domu. Nieskończona jest gotowość i moc przebaczania, mając swe stałe pokrycie w niewysłowionej wartości ofiary Syna. Żaden grzech ludzki nie przewyższa tej mocy ani jej nie ogranicza. Ograniczyć ją może tylko od strony człowieka brak dobrej woli, brak gotowości nawrócenia, czyli pokuty, trwanie w oporze i sprzeciwie wobec łaski i prawdy, a zwłaszcza wobec świadectwa krzyża i zmartwychwstania Chrystusowego.
Źródło: Leszek Kołakowski, Mini wykłady o maxi sprawach, Kraków 2009, s. 248–249.
Możemy przyjąć, że ojciec Mężczyzny w kapeluszu był osobą wierzącą. Miłosierdzie boże jest istotnym elementem wiary, niesie nadzieję na wybaczenie (po spełnieniu różnych warunków) popełnionych czynów. Mimo wszystko w poczuciu beznadziejności ojciec Mężczyzny w kapeluszu odrzuca je, uznając za niewystarczające. Wypisz w formie ciągu przyczynowo‑skutkowego, dlaczego ojciec Mężczyzny w kapeluszu nie mógł uzyskać przebaczenia i zadośćuczynienia, a tym samym pozbawił się szansy na miłosierdzie boskie.
Odrzucając miłosierdzie, ojciec Mężczyzny w kapeluszu sam wyznacza sobie pokutę. Skazuje się na pamięć syna o własnych niegodnych czynach. Ojciec po powrocie z wojny mówił do Mężczyzny w kapeluszu, kiedy ten był jeszcze chłopcem: Ojcowie powinni się przed synami spowiadać, jeżeli pamięć ma trwać. Nie chcę, żebyś mi przebaczył. Chcę, żebyś pamiętał. Niech twoja pamięć będzie moją pokutą.
Zapoznaj się z fragmentem artykułu Zygmunta Baumana dotyczącym płynnej nowoczesności i wskaż trzy cechy „płynnej nowoczesności”, które stoją w sprzeczności z logiką wypowiedzi ojca powracającego z wojny.
Bauman o popkulturze. Wypisy„Syndrom konsumpcyjny”, któremu coraz bardziej ulega współczesna kultura, przejawia się przede wszystkim w stanowczym odrzuceniu cnoty niespieszności, nakazu odkładania satysfakcji na później – fundamentalnych zasad społeczeństwa wytwórców, społeczeństwa produkcyjnego. W przekazywanej przez pokolenia hierarchii uznanych wartości syndrom konsumpcyjny zdetronizował trwałość i wyniósł przemijanie. Postawił nowość ponad wszelkim trwaniem. Zrzucanie całej winy za stan, w jakim znajduje się dzisiaj twórczość kulturalna, tylko i wyłącznie na przemysł konsumpcyjny byłoby oczywiście równie niesprawiedliwe, co nieroztropne. Przemysł ten jest dobrze przystosowany do tej formy życia, którą nazywam płynną nowoczesnością. Ów przemysł i owa forma życia pasują do siebie i zawężają wspólnie przestrzeń realnych wyborów dostępnych współczesnym ludziom. Kultura doby płynnej nowoczesności w odróżnieniu od kultur znanych nam z opisów historyków i etnografów, nie czuje się już kulturą nabywania wiedzy i akumulacji doświadczeń. Wydaje się raczej kulturą niezaangażowania, nieciągłości i zapomnienia.
Źródło: Bauman o popkulturze. Wypisy, wybór M. Halawa, P. Wróbel, Warszawa 2008, s. 66.
Pamięć o niegodnych czynach ma nie tylko formę pokuty. Jest także lekcją odebraną przez Mężczyznę w kapeluszu, co wykazaliśmy w poprzednim ćwiczeniu. W dalszej rozmowie bohater deklaruje: Dziedziczę bowiem po nim (po ojcu) jego wyrzuty sumienia. Dziwi się pan, że wyrzuty sumienia można dziedziczyć? Jak wszystko, jak wszystko drogi panie. Musimy dziedziczyć, w przeciwnym razie to, co się stało, będzie się wciąż powtarzać. Nie możemy z dziedzictwa wybierać jedynie tego, co nas nie obciąża. Zakłamalibyśmy się doszczętnie. Zresztą już grzęźniemy w kłamstwie. Pan zauważył, że kłamstwo przybrało oblicze prawdy, stało się chlebem powszednim, sposobem życia, bez mała wiarą. Kłamstwem się rozgrzeszamy. Kłamstwem przekonujemy. Kłamstwem uzasadniamy rzekome prawdy. Niech pan się rozejrzy po świecie. Ja w każdym razie dziedziczę po nim i chcę dziedziczyć.
Wskaż jednym słowem, co niesie za sobą dziedziczenie pamięci po poprzednich pokoleniach.
Aby traumatyczne wspomnienia z czasów wojny mogły ożyć w wypowiedziach bohaterów, potrzebne są pewne elementy, które je aktywizują. Wskaż te elementy, które w sztuce Cywińskiej mogą pozornie wydawać się nieistotne, uwiarygodniające jedynie postaci, a w istocie uruchamiają wspomnienia z dzieciństwa, wywołujące u bohaterów głębokie refleksje i wspomnienia.
Pamięć, odpowiedzialność i przebaczenie są ważnymi tematami sztuki Izabelli Cywińskiej. Dzieło, pomimo swej poważnej, tragicznej wymowy niesie w zakończeniu pewien powiew optymizmu. Jaką funkcję pełnią ostatnie zdania w sztuce, wypowiedziane przez Mężczyznę łuskającego fasolę i jakie znaczenie mogą mieć dla Mężczyzny w kapeluszu: Wie pan, to nie na naszą wyobraźnię. Choćbyśmy nawet dziećmi byli. No a czyją? Przecież nikt nas nie wyręczy. Nikt za nikogo nie żyje. To i wyobrazić sobie nikt za nikogo nie jest w stanie. Zresztą, fasola już się nam powoli kończy.
?