Jedną z pierwszych kwestii, jakie wypowiada ks. Józef Tischner na początku sztuki, kiedy pojawia się na scenie, są słowa: Ksiądz, miłość i sraczka przychodzą znienacka. Zastanów się, co może być źródłem komizmu w tej scenie. Zaznacz prawidłowe odpowiedzi. Możliwe odpowiedzi: 1. Użycie wulgaryzmu/potocyzmu „sraczka”., 2. Porównanie księdza do „sraczki”., 3. Umniejszenie roli księdza w kulturze., 4. Odkrycie nawiązania do popularnego powiedzenia., 5. Nie spodziewamy się, że ksiądz profesor użyje słowa wulgarnego/potocznego., 6. Niespodziewane złamanie sacrum., 7. Dystans księdza do samego siebie., 8. Porównanie odwiedzin księdza do śmierci., 9. Przedstawienie miłości jako nieszczęścia.
111
Ćwiczenie 2
Scharakteryzuj górali ukazanych w przedstawieniu kabaretowym Artura „Barona” Więcka. Posłuż się w tym celu mapą myśli.
RVPxdm53eCEqF1
Mapa myśli. Lista elementów:
Nazwa kategorii: Górale
Elementy należące do kategorii Górale
Nazwa kategorii: A
Nazwa kategorii: B
Nazwa kategorii: C
Nazwa kategorii: D
Nazwa kategorii: E
Nazwa kategorii: F
Nazwa kategorii: G
Nazwa kategorii: H
Nazwa kategorii: I
Nazwa kategorii: J
Nazwa kategorii: K
Nazwa kategorii: L
Nazwa kategorii: M
Koniec elementów należących do kategorii Górale
Mapa myśli. Lista elementów:
Nazwa kategorii: Górale
Elementy należące do kategorii Górale
Nazwa kategorii: A
Nazwa kategorii: B
Nazwa kategorii: C
Nazwa kategorii: D
Nazwa kategorii: E
Nazwa kategorii: F
Nazwa kategorii: G
Nazwa kategorii: H
Nazwa kategorii: I
Nazwa kategorii: J
Nazwa kategorii: K
Nazwa kategorii: L
Nazwa kategorii: M
Koniec elementów należących do kategorii Górale
Rp8DMPStXXRYa
(Uzupełnij).
Zastanów się, jacy są górale ukazani w przedstawieniu, co jest dla nich ważne, jak się zachowują i jaki wpływ na ich życie ma filozofia.
ReCzNXpAjnwcv
Mapa myśli. Lista elementów:
Nazwa kategorii: Górale
Elementy należące do kategorii Górale
Nazwa kategorii: Lubią zabawę
Nazwa kategorii: Pijaki
Nazwa kategorii: Lekkoduchy
Nazwa kategorii: Lubieżnicy
Nazwa kategorii: Myślący
Nazwa kategorii: Praktycy
Nazwa kategorii: Analizują swoje
zachowania
Nazwa kategorii: Wulgarni
Nazwa kategorii: Szowiniści
Nazwa kategorii: Etnocentrycy
Nazwa kategorii: Ksiądz jest dla nich
autorytetem
Nazwa kategorii: Mają szacunek do religii
Nazwa kategorii: Przywiązani do tradycji
Koniec elementów należących do kategorii Górale
Mapa myśli. Lista elementów:
Nazwa kategorii: Górale
Elementy należące do kategorii Górale
Nazwa kategorii: Lubią zabawę
Nazwa kategorii: Pijaki
Nazwa kategorii: Lekkoduchy
Nazwa kategorii: Lubieżnicy
Nazwa kategorii: Myślący
Nazwa kategorii: Praktycy
Nazwa kategorii: Analizują swoje
zachowania
Nazwa kategorii: Wulgarni
Nazwa kategorii: Szowiniści
Nazwa kategorii: Etnocentrycy
Nazwa kategorii: Ksiądz jest dla nich
autorytetem
Nazwa kategorii: Mają szacunek do religii
Nazwa kategorii: Przywiązani do tradycji
Koniec elementów należących do kategorii Górale
11
Ćwiczenie 3
Myśli i koncepcje greckich filozofów, zarówno w książce Tischnera Historia filozofii po góralsku, jak i w kabarecie filozoficznym zostały przedstawione jako anegdoty o współcześnie żyjących góralach. Poza wymiarem estetycznym, takie działanie ma również wymierne korzyści dla współczesnego widza/czytelnika. Wypisz przynajmniej trzy.
R1RdYdsvlmHcv
(Uzupełnij).
Mamy więc dwa istotne momenty: z jednej strony, idee dostały twarze — za każdym poglądem stoi konkretna osoba, z którą czytelnik może się zgadzać, ale którą może też krytykować. Z drugiej strony, z suchych i niezrozumiałych teorii zostały wyciągnięte wnioski, obok których trudno przejść obojętnie. Dobrosław Kot, Filozofowie i górale, w: Ks. Józef Tischner, Historia filozofii po góralsku, wyd. Znak, Kraków 2018, s. 150.
Pokazanie, że filozofia nie dotyczy tylko starożytnych Greków, a jej osiągnięcia mogą być wykorzystane we współczesnej rzeczywistości. -Pokazanie, że filozofia to nie tylko teoria wykładana na uniwersytetach, ale także wiedza praktyczna. -Wskazanie, że różne poglądy filozoficzne mogą mieć wpływ na życie i światopogląd. -”Uczłowieczenie” idei — łatwiej uwierzyć w historię jakiegoś człowieka niż zawiłą koncepcję filozoficzną. -Wskazanie na wielość poglądów filozoficznych — każdy bohater ma inną historię związaną z jakąś ideą.
11
Ćwiczenie 4
W przedstawieniu, podobnie zresztą jak i w Historii filozofii po góralsku, bohaterowie sprzeczają się o to, co było na początku. Ich wypowiedzi nawiązują do myśli jońskich filozofów przyrody: Heraklita z Efezu, Anaksymandra, Anaksymenesa. Stworzyli oni koncepcje filozoficzne odnoszące się do prapoczątków świata. Dopasuj pierwotną materię do filozofa i górala — bohatera kabaretu i książki.
R1MEhI8QBeOlr
Jędrzek Chmurom z Pyzówki Możliwe odpowiedzi: 1. Anaksymander, 2. Powietrze, 3. Anaksymenes, 4. Ogień, 5. Heraklit z Efezu, 6. Bezkres Stefek Łaciok z Chyźnego Możliwe odpowiedzi: 1. Anaksymander, 2. Powietrze, 3. Anaksymenes, 4. Ogień, 5. Heraklit z Efezu, 6. Bezkres Józek Staszel z Marusyny Możliwe odpowiedzi: 1. Anaksymander, 2. Powietrze, 3. Anaksymenes, 4. Ogień, 5. Heraklit z Efezu, 6. Bezkres
Jędrzek Chmurom z Pyzówki Możliwe odpowiedzi: 1. Anaksymander, 2. Powietrze, 3. Anaksymenes, 4. Ogień, 5. Heraklit z Efezu, 6. Bezkres Stefek Łaciok z Chyźnego Możliwe odpowiedzi: 1. Anaksymander, 2. Powietrze, 3. Anaksymenes, 4. Ogień, 5. Heraklit z Efezu, 6. Bezkres Józek Staszel z Marusyny Możliwe odpowiedzi: 1. Anaksymander, 2. Powietrze, 3. Anaksymenes, 4. Ogień, 5. Heraklit z Efezu, 6. Bezkres
Józek Staszel z Marusyny: — Na początku był dych. Z dychu biere się w‑dych, wy‑dych, od‑dych. Jak się dych skupi, tto rodzi się dusa. Dusa trzymo cłeka w kupie. Bo jakby nie trzymała, byście‑się ozlecioł, na amen. Ks. Józef Tischner, Historia filozofii po góralsku, wyd. Znak, Kraków, 2018, s. 13.
Stefek Łaciok z Chyźnego: Stefek Łaciok z Chyźnego pytoł sóm siebie: co była na pocątku? I naloz! Na pocątku była pustać. Jakbyś siedzioł w Chyźnym, to byś tak samo godoł. Nie wiem, cy wiecie, co to „pustać”? Pustać to jest jakby pół nicego. To się ciągnie, ciągnie i nie końcy. Jak te pola między Jabłonkom a Chyźnym. Idzies krok po kroku i nic nie ubywo. Pierwej umres, jako dokosis do końca. Pustać to jest jakby te wanty w Dolinie Waksmundzkiej w Tatrak. Wanta przi wancie, z jednej strony takie białawe, z drugiej cyrniawe a syćkie takie jakiesi ślepe i głuche. Godóm wóm — pustać, pół nicego.
Jędzek chmurom z Pyzówki: Ojciec jego był bacóm w dolinie Jarząbcej. Kie Jędruś był mały, to mu ociec kazował ognia w kolebie pinować. I w ogniu ukozoła się Jędrusiowi prowda. Bo ogień jest taki: ciśnies do ognia gałązkę, on jom obłapi jak miełośnik jaki, a gałązka się cało gnie i cyrwiyni. Kie już jom na syćkie stóny wyobłapio, to z gałązki zostaje sóm popiół, a reśta w górę ku niebu leci. Jędruś zapatrzowoł się w ogień i we świat. Wycuł, ze w tym jest rozumno myśl. Wycuł, a dużo nie godoł: „syćko z ognia i bez ogień”. Tak pedzioł. Casym cuś ogień w sobie — we wnuku. Cujes, jak cie poli. Cujes go w zozdrości. Cujes w zolu. Cujes w tęsknocie. I w miełości tyz. I wte zyjes jakby sobie samemu na sprzycność. Ogień tardze cie na dwie połówki. Jedna chciałaby się przybliżyć do warty, a drugo od warty ucieko. Takiś jakbyś był ćmom i wilkiem naroz. Ćma do ognia ciągnie. Wilk od ognia ucieko. A casym takiś, jakbyś był dymem i popiołym. Jedno cie w góre ciągnie, a drugie w dół. Ks. Józef Tischner, Historia filozofii po góralsku, wyd. Znak, Kraków, 2018, s. 15.
11
Ćwiczenie 5
Kabaret odwołuje się do kultury antycznej i pojawia się w nim stwierdzenie, że Grekom „trafiało do gustu ino to, co się kończyło źle”. Wymień trzy tragedie bądź mity greckie, na podstawie których Tischner przedstawiony w kabarecie mógł dojść do przekonania o pesymistycznym usposobieniu starożytnych Greków.
Rt4fBxYYLWRtj
(Uzupełnij).
Zastanów się, czym było fatum w greckiej tragedii oraz jakie funkcje pełniły mity. Mówi się, że Grecy wynaleźli religię piękna. Jest w tym dużo prawdy. Religia niesie człowiekowi zbawienie. Grecy pragnęli się zbawić poprzez piękno. Odkryli prostą prawdę: cierpieć to żadna sztuka. Sztuką jest pięknie cierpieć. Kto potrafi ze swego bólu uczynić pomnik, ten dozna wyzwolenia. Wprawdzie nie przestanie cierpieć, ale nada swemu cierpieniu znaczenie godne człowieka. Ks. Józef Tischner, Wędrówki w krainę filozofów, wyd. Znak, Kraków 2017, s. 91.
Przykładowa odpowiedź: Antygona, Edyp, Elektra, Syzyf, Orfeusz i Eurydyka, Ikar, Prometeusz, Apollo i Marsjasz.
21
Ćwiczenie 6
We wprowadzeniu do kabaretu, podobnie zresztą jak i do książki Tischnera, pojawia się refleksja o pochodzeniu filozofii i pierwszych filozofów. Filozof posługuje się w tym fragmencie absurdem, który służy uwypukleniu i wykpieniu pewnej myśli. Zapoznaj się także z drugim w kolejności fragmentem Poza dobrem i złem Fryderyka Nietzschego i napisz, przed czym próbuje przestrzegać czytelników autor Filozofii po góralsku.
Józef Tischner Historia filozofii po góralsku
Na pocątku wsędy byli górole, a dopiero pote porobiyli się Turcy i Żydzi. Górole byli tyz piyrsymi „filozofami”. „Filozof” — to jest pedziane po grecku. Znacy telo co: „mędrol”. A to jest pedziane po grecku dla niepoznaki. Niby, po co mo fto wiedzieć, jak było na pocątku? Ale Grecy to nie byli Grecy, ino górole, co udawali greka. Bo na pocątku nie było Greków, ino wsędy byli górole. Filozof posługuje się tu absurdem, który służy uwypukleniu i wykpieniu pewnej myśli. Przeczytaj poniższy fragment Poza dobrem i złem Fryderyka Nietzchego i napisz, przed czym próbuje przestrzegać czytelników autor Filozofii po góralsku.
HIS Źródło: Józef Tischner, Historia filozofii po góralsku, Kraków 2018, s. 5.
Fryderyk NietzschePoza dobrem i złem
„Nie wierzę zatem, iż „popęd ku poznaniu” jest ojcem filozofii, lecz że jakiś inny popęd, i w tym wypadku poznaniem (i niepoznaniem) jeno jako swem posłużył się narzędziem. Kto wszakże zasadnicze popędy człowieka z tego rozpatruje stanowiska, o ile one tu właśnie jako inspirujące geniusze (lub demony i koboldy) wpływ swój wywierać mogły, ten się przekona, iż wszystkie uprawiały kiedyś filozofię i że każdy z osobna rad by właśnie siebie przedstawić jako ostateczny cel istnienia i jako uprawnionego władcę wszystkich innych popędów, gdyż każdy popęd żądny jest władzy i jako taki próbuje filozofować.”
POZA Źródło: Fryderyk Nietzsche, Poza dobrem i złem, Warszawa 1907, s. 12–13.
Tak więc mają swoje iluzje artyści i mają swoje iluzje filozofowie. Iluzje artystów są przynajmniej piękne. Iluzje filozofów nie są piękne i, co gorsze, nie są przez filozofów podawane jako iluzje, lecz jako prawdy. Dlatego zdaniem Nietzschego, filozofowie mają największą winę. Ks. Józef Tischner, Wędrówki w krainę filozofów, wyd. Znak, Kraków 2017, s. 47.
Jest to przestroga przed przyjmowaniem prawd filozoficznych bez własnej refleksji. Zachęta do analizowania i interpretowania, a nie skupiania się np. na myśli jednego filozofa. Może to być także zdystansowanie się wobec siebie i czytelnika — Tischner deklaruje tu w ironiczno‑absurdalny sposób, że nie rości sobie prawa do jedynej prawdy. Wskazuje też na absurd jako pewną metodę, którą posłuży się w kolejnych rozdziałach (lub w przypadku przedstawienia skeczach kabaretowych).
21
Ćwiczenie 7
Tischner nakazuje także w dosadny sposób zdystansowanie się wobec różnych koncepcji filozoficznych roszczących sobie prawa do bycia prawdami. Wymień trzy rodzaje prawdy, które pojawiają się w kabarecie.
R1eL7MPxFLAy4
(Uzupełnij).
Rozum to władza wydawania sądów i uznawania sądów, które inni wydali. Nie jesteśmy oczywiście w stanie sprawdzić wszystkich sądów, jakie przyjmujemy. Nic więc dziwnego, że przenikają nas równie przesądy. Może ich być nawet bardzo dużo i mogą przenikać bardzo głęboko. Można wtedy powiedzieć: cały człowiek jest jednym wielkim przesądem. I stąd błądzenie. Stąd gubienie siebie. Stąd też pragnienie prawdy. Jak zaspokoić to pragnienie? Jak znaleźć właściwą drogę? Filozofowie mówią: szansą jest myślenie. Myślenie ze swej natury dąży do prawdy. Ono, i tylko ono, wynosi człowieka ponad półmrok jego świata. Ks. Józef Tischner, Wędrówki w krainę filozofów, wyd. Znak, Kraków 2017, s. 22–23.
„święta prawda” „też prawda” „gówno prawda”
31
Ćwiczenie 8
Wyolbrzymienie oparte na stereotypie jest cechą skeczów kabaretowych. Aby uwypuklić pewne idee i myśli, Tischner i Więcek posługują się niekiedy stereotypowymi obrazami dotyczącymi np. górali albo kobiet. Na początku przedstawienia poznajemy gospodynię księdza. Zamiatając izbę, nuci ona piosenkę W stylu tele‑video‑zyjnym zespołu Trebunie Tutki. Przeczytaj słowa tej piosenki i wymień trzy stereotypy miejskiej kobiety obecne w utworze.
Wyolbrzymienie oparte na stereotypie jest cechą skeczów kabaretowych. Aby uwypuklić pewne idee i myśli, Tischner i Więcek posługują się niekiedy stereotypowymi obrazami dotyczącymi np. górali albo kobiet. Na początku przedstawienia poznajemy gospodynię księdza. Zamiatając izbę, nuci ona piosenkę. Zapoznaj się ze słowami tej piosenki i wymień trzy stereotypy miejskiej kobiety obecne w utworze.
Ni ma to jak babie w mieście, Nic nie robi ino se śpi, Ni ma to jak babie w mieście, Nic nie robi ino se śpi, Chłop pokupi automaty, Co wypierom syćkie smaty.
Pościerajom syćkie kurze, W siuterynie i na górze, I wytrzepiom tyz dywany, Te włosiaste i baranie.
Na jarmark baba nie chodzi, Ino jom chłop autem wozi, Drzyć obcasy modne? — Suzuki jest wygodne.
Po jarmarku moda koze, Spędzić krapke casu w barze; Wypić fulla, zjeść hotdoga, Du domu kręto droga.
Zabocyli se przy piwku, O dziecyskak w domach małych, Co bez calućki dzień cekały, Ojca, matki wyzierały.
R1bvXz9wMMV9J
(Uzupełnij).
Zastanów się, jak stereotypowo postrzegane jest życie w mieście przez mieszkańców wsi.
Kobiety w miastach nie pracują zawodowo.
Kobiety w miastach są zamożne — mają samochód suzuki, modne buty oraz automaty czyszczące i piorące.
Kobiety w miastach wiodą modne życie — piją piwo i jedzą modne, niezdrowe jedzenie.
Kobiety w miastach nie troszczą się o swoje dzieci.
Kobiety w miastach potrafią zdominować swych mężów, namówić ich do zakupu drogich sprzętów i podwiezienia ich samochodem w każde miejsce.