Sudety i Karpaty
Nad morze wyjeżdża się głównie latem, w górach turystów jest mnóstwo przez cały rok. Piesze wędrówki po górskich szlakach to dla wielu osób ulubiony sposób na spędzanie wolnego czasu. Co ważne, w Polsce są szczyty, na które można wejść, nie posiadając specjalnego sprzętu. Dla ludzi mieszkających na równinach taka wspinaczka może być męcząca, lecz niezapomniane widoki w pełni wynagradzają wysiłek.
że góry znajdują się na południu Polski;
że góry cechują się dużymi różnicami wysokości względnych.
wskazywać na mapie Polski góry średnie;
opisywać ukształtowanie terenu w górach średnich;
oceniać warunki przyrodnicze w górach średnich;
omawiać znaczenie gór dla turystyki.
1. Środowisko przyrodnicze gór średnich
W południowej i południowo‑zachodniej części naszego kraju znajdują się góry o wysokościach bezwzględnych siegających do ok. 1500 m n.p.m. (pojedyncze szczyty są wyższe) i sporych różnicach wysokości względnych. Szczyty tych gór są najczęściej lekko zaokrąglone, a między nimi znajdują się głębokie doliny. Nazywamy je górami średnimigórami średnimi. W Polsce należą do nich Sudety i Karpaty.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1BiU73UN
Sudety to góry zbudowane z rozmaitych skał. Możemy wyróżnić w nich kilka pasm górskichpasm górskich rozdzielonych głębokimi przełęczami. Najwyższym pasmem Sudetów są Karkonosze, a ich najwyższym szczytem – Śnieżka o wysokości 1603 m n.p.m. Do bardziej znanych pasm Sudetów należą Góry Izerskie, Góry Sowie oraz Góry Stołowe.
Wierzchołek Śnieżki leży na granicy Polski i Czech. Dzięki temu Śnieżka jest najwyższym szczytem Sudetów w obu tych krajach. Jest też najwyższym szczytem w całych Czechach.
Do Karpat zaliczamy m.in. Beskidy składające się z wielu pasm górskich. Większość szczytów Beskidów mierzy 1000–1300 m n.p.m., a tylko pojedyncze więcej. Najwyższym szczytem polskich Beskidów jest Babia Góra osiągająca 1725 m n.p.m. Do pasm górskich Karpat zaliczamy też Pieniny oraz Bieszczady. Częścią Karpat są również Tatry – jedyne w Polsce góry wysokie, o których dowiemy się więcej na kolejnych lekcjach.
Wskaż na mapie Polski całe Sudety, a następnie pasma górskie, które wchodzą w ich skład. Potem wskaż pasma wchodzące w skład Karpat.
2. Pogoda w górach
Góry charakteryzują się specyficzną pogodą. Lata są tam chłodne, a zimy bardziej mroźne niż na terenach położonych niżej. Dlatego na wysokich szczytach śnieg utrzymuje się długo. Ponadto temperatura powietrza w górach spada wraz z wysokością (o ok. 0,6°C na każde 100 m). Na dużej wysokości panuje też niższe ciśnienie, co bywa dokuczliwe dla turystów. Przez większą część roku wieje tam silny wiatr. W górach częste są gwałtowne zmiany pogody. Czasami w ciągu kilkunastu minut mogą pojawić się burzowe chmury lub przeciwnie – niesprzyjająca pogoda nagle znacznie się poprawia.
Wędrówki po górach bywają niebezpieczne, zwłaszcza powyżej 1000 m n.p.m., zimą lub w czasie burzy i mgły. Dzieci i młodzież powinny poznawać góry w towarzystwie osób dorosłych doświadczonych w wycieczkach górskich.
3. Znaczenie gospodarcze gór średnich
Tereny gór średnich są w Polsce wykorzystywane na wiele różnych sposobów. Pola uprawne powstały zwykle w dolinach i na słabo nachylonych stokach. Nieco wyżej, a nawet na szczytach niektórych gór istnieją łąki i pastwiska. Z górskich lasów pozyskiwane jest drewno – oczywiście tylko poza terenami chronionymi.
Jedną z ważniejszych dziedzin gospodarki jest turystyka. Góry przyciągają turystów niepowtarzalnym krajobrazem i niezapomnianymi widokami, rzadkimi gatunkami roślin i zwierząt oraz czystym powietrzem. Spacery górskie są też znakomitym sposobem na poprawienie kondycji. Ze względu na niewielkie nachylenia stoków w górach średnich wytyczono liczne szlaki turystyczne umożliwiające wędrówki górskie. Działają tam prężnie hotele, schroniska i pola namiotowe. Wiele osób jeździ w góry, aby uprawiać sporty. W okresie zimowym najpopularniejsze jest narciarstwo, ale góry przyciągają także zwolenników innych dyscyplin, np. wspinaczki skałkowej. Chętnie odwiedzane są uzdrowiska górskie.
W celu ochrony przyrody gór średnich utworzono dwa parki narodowe w Sudetach, cztery w Beskidach i jeden w Pieninach. Wiele gatunków zwierząt przetrwało tylko w górach. Większość polskich niedźwiedzi, wilków i rysiów żyje w Beskidach, a zwłaszcza w Bieszczadach. Istnieje także gatunek, który pojawił się w Sudetach stosunkowo niedawno. Jest to muflon, czyli dzika owca górska sprowadzona z wysp Morza Śródziemnego.
Niektóre szlaki w parkach narodowych są wiosną zamknięte. Chodzi o to, by zapewnić spokój zwierzętom, które w tym okresie mają sezon rozrodczy. W Karkonoszach część szlaków jest zamykana również zimą ze względu na zagrożenie lawinowe.
Podsumowanie
Góry średnie – Sudety i Karpaty – leżą na południu i południowym zachodzie Polski.
Charakterystyczne dla gór średnich są zaokrąglone szczyty rozdzielone głębokimi dolinami.
Góry to miejsce atrakcyjne przyrodniczo, mające ogromne znaczenie dla turystyki.
Korzystając z map, przewodników i Internetu, zaplanuj dwudniową wycieczkę po wybranym fragmencie gór średnich.
Zobacz także
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Rzeźbiarze krajobrazu
Jaki kształt może mieć powierzchnia Ziemi?
Słowniczek
góry, których wysokości bezwzględne dochodzą do 1500 m n.p.m.
grupa gór położonych blisko siebie o szczytach układających się w grzbiety
Zadania
Połącz nazwy pasm górskich z nazwami właściwych gór.
Góry Stołowe, Beskidy, Bieszczady, Karkonosze, Góry Izerskie, Pieniny
| Sudety | |
|---|---|
| Karpaty |
Uzupełnij z listy.
załamanie pogody, spada, brak chmur, cieplej, rolnictwo, chłodniej, kopalnie, turystyka, tartaki, dobrą pogodę, rośnie, ciągłe deszcze, tak samo ciepło, utrzymuje się
Najważniejszą dziedziną gospodarki w górach jest ................................... Osoby zwiedzające góry powinny być przygotowane na ................................... W górach jest .................................. w porównaniu do otaczających terenów, gdyż temperatura powietrza .................................. wraz z wysokością.
Ocen prawdziwość stwierdzeń dotyczących porównania gór średnich w Polsce.
| Prawda | Fałsz | |
| Babia Góra jest wyższa od Śnieżki. | □ | □ |
| Sudety leżą na zachód w stosunku do Karpat. | □ | □ |
| Bieszczady leżą na zachód w stosunku do Beskidów. | □ | □ |
| Sudety i Beskidy mają przeważnie kopulaste szczyty. | □ | □ |
Wybierz formy działalności rolniczej w górach średnich.
- uprawa niewielkich pól w dolinach
- uprawa pól na szczytach górskich
- zbiór szyszek
- wypas owiec i bydła na pastwiskach górskich
- polowanie na wilki
- karmienie zwierząt
- turystyka
Wskaż udogodnienia dla turystów w górach.
- znakowane szlaki
- liczne lotniska
- porty morskie
- schroniska, hotele i pensjonaty
- trasy narciarskie
- zakłady przemysłowe
- pola uprawne
- kopalnie węgla kamiennego