Nad morze wyjeżdża się głównie latem, w górach turystów jest mnóstwo przez cały rok. Piesze wędrówki po górskich szlakach to dla wielu osób ulubiony sposób na spędzanie wolnego czasu. Co ważne, w Polsce są szczyty, na które można wejść, nie posiadając specjalnego sprzętu. Dla ludzi mieszkających na równinach taka wspinaczka może być męcząca, lecz niezapomniane widoki w pełni wynagradzają wysiłek.

Już wiesz
  • że góry znajdują się na południu Polski;

  • że góry cechują się dużymi różnicami wysokości względnych.

Nauczysz się
  • wskazywać na mapie Polski góry średnie;

  • opisywać ukształtowanie terenu w górach średnich;

  • oceniać warunki przyrodnicze w górach średnich;

  • omawiać znaczenie gór dla turystyki.

ibqMEzRqtS_d5e152

1. Środowisko przyrodnicze gór średnich

W południowej i południowo‑zachodniej części naszego kraju znajdują się góry o wysokościach bezwzględnych siegających do ok. 1500 m n.p.m. (pojedyncze szczyty są wyższe) i sporych różnicach wysokości względnych. Szczyty tych gór są najczęściej lekko zaokrąglone, a między nimi znajdują się głębokie doliny. Nazywamy je górami średnimigóry średniegórami średnimi. W Polsce należą do nich SudetyKarpaty.

R1brkG1yPW0Jd1
Aktywna mapa Polski z zaznaczonymi pasami poszczególnych krajobrazów Polski. Od północy są to kolejno pas: pobrzeży, pojezierzy, nizin środkowopolskich, wyżyn, kotlin podgórskich, gór.
Pasowy układ regionów geograficznych w Polsce
R1e7d3x9pjklu1
Pieniny będące częścią Karpat prezentują typowy krajobraz gór średnich

Sudety to góry zbudowane z rozmaitych skał. Możemy wyróżnić w nich kilka pasm górskichpasmo górskiepasm górskich rozdzielonych głębokimi przełęczami. Najwyższym pasmem Sudetów są Karkonosze, a ich najwyższym szczytem – Śnieżka o wysokości 1603 m n.p.m. Do bardziej znanych pasm Sudetów należą Góry Izerskie, Góry Sowie oraz Góry Stołowe.

Ciekawostka

Wierzchołek Śnieżki leży na granicy Polski i Czech. Dzięki temu Śnieżka jest najwyższym szczytem Sudetów w obu tych krajach. Jest też najwyższym szczytem w całych Czechach.

Do Karpat zaliczamy m.in. Beskidy składające się z wielu pasm górskich. Większość szczytów Beskidów mierzy 1000–1300 m n.p.m., a tylko pojedyncze więcej. Najwyższym szczytem polskich Beskidów jest Babia Góra osiągająca 1725 m n.p.m. Do pasm górskich Karpat zaliczamy też Pieniny oraz Bieszczady. Częścią Karpat są również Tatry – jedyne w Polsce góry wysokie, o których dowiemy się więcej na kolejnych lekcjach.

R1Drg1fHFuBwx1
Najwyższy szczyt Beskidu Żywieckiego, a zarazem całych Beskidów – Babia Góra mierząca 1725 m n.p.m.
Polecenie 1

Wskaż na mapie Polski całe Sudety, a następnie pasma górskie, które wchodzą w ich skład. Potem wskaż pasma wchodzące w skład Karpat.

ibqMEzRqtS_d5e230

2. Pogoda w górach

Góry charakteryzują się specyficzną pogodą. Lata są tam chłodne, a zimy bardziej mroźne niż na terenach położonych niżej. Dlatego na wysokich szczytach śnieg utrzymuje się długo. Ponadto temperatura powietrza w górach spada wraz z wysokością (o ok. 0,6°C na każde 100 m). Na dużej wysokości panuje też niższe ciśnienie, co bywa dokuczliwe dla turystów. Przez większą część roku wieje tam silny wiatr. W górach częste są gwałtowne zmiany pogody. Czasami w ciągu kilkunastu minut mogą pojawić się burzowe chmury lub przeciwnie – niesprzyjająca pogoda nagle znacznie się poprawia.

R1PizyFIo3UPN1
Na otwartych przestrzeniach może się zdarzyć, że turystę zaskoczy mgła, a ścieżki zasypie śnieg. Dlatego przebieg niektórych szlaków górskich oznacza się wbitymi w ziemię tyczkami. Dzięki nim nawet w warunkach złej widoczności turyści trafią do celu
Uwaga!

Wędrówki po górach bywają niebezpieczne, zwłaszcza powyżej 1000 m n.p.m., zimą lub w czasie burzy i mgły. Dzieci i młodzież powinny poznawać góry w towarzystwie osób dorosłych doświadczonych w wycieczkach górskich.

ibqMEzRqtS_d5e274

3. Znaczenie gospodarcze gór średnich

Tereny gór średnich są w Polsce wykorzystywane na wiele różnych sposobów. Pola uprawne powstały zwykle w dolinach i na słabo nachylonych stokach. Nieco wyżej, a nawet na szczytach niektórych gór istnieją łąki i pastwiska. Z górskich lasów pozyskiwane jest drewno – oczywiście tylko poza terenami chronionymi.

RAybvQk92gEeD1
W niektórych rejonach Bieszczad można spotkać stalowe retorty, za pomocą których wytwarza się węgiel drzewny

Jedną z ważniejszych dziedzin gospodarki jest turystyka. Góry przyciągają turystów niepowtarzalnym krajobrazem i niezapomnianymi widokami, rzadkimi gatunkami roślin i zwierząt oraz czystym powietrzem. Spacery górskie są też znakomitym sposobem na poprawienie kondycji. Ze względu na niewielkie nachylenia stoków w górach średnich wytyczono liczne szlaki turystyczne umożliwiające wędrówki górskie. Działają tam prężnie hotele, schroniska i pola namiotowe. Wiele osób jeździ w góry, aby uprawiać sporty. W okresie zimowym najpopularniejsze jest narciarstwo, ale góry przyciągają także zwolenników innych dyscyplin, np. wspinaczki skałkowej. Chętnie odwiedzane są uzdrowiska górskie.

W celu ochrony przyrody gór średnich utworzono dwa parki narodowe w Sudetach, cztery w Beskidach i jeden w Pieninach. Wiele gatunków zwierząt przetrwało tylko w górach. Większość polskich niedźwiedzi, wilków i rysiów żyje w Beskidach, a zwłaszcza w Bieszczadach. Istnieje także gatunek, który pojawił się w Sudetach stosunkowo niedawno. Jest to muflon, czyli dzika owca górska sprowadzona z wysp Morza Śródziemnego.

R16lUTB8h2sB31
Muflony w Sudetach tworzą niekiedy stada liczące po kilkadziesiąt osobników
Ciekawostka

Niektóre szlaki w parkach narodowych są wiosną zamknięte. Chodzi o to, by zapewnić spokój zwierzętom, które w tym okresie mają sezon rozrodczy. W Karkonoszach część szlaków jest zamykana również zimą ze względu na zagrożenie lawinowe.

ibqMEzRqtS_d5e343

Podsumowanie

  • Góry średnie – Sudety i Karpaty – leżą na południu i południowym zachodzie Polski.

  • Charakterystyczne dla gór średnich są zaokrąglone szczyty rozdzielone głębokimi dolinami.

  • Góry to miejsce atrakcyjne przyrodniczo, mające ogromne znaczenie dla turystyki.

Praca domowa
Polecenie 2.1

Korzystając z map, przewodników i Internetu, zaplanuj dwudniową wycieczkę po wybranym fragmencie gór średnich.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Rzeźbiarze krajobrazu
Jaki kształt może mieć powierzchnia Ziemi?

ibqMEzRqtS_d5e413

Słowniczek

góry średnie
góry średnie

góry, których wysokości bezwzględne dochodzą do 1500 m n.p.m.

pasmo górskie
pasmo górskie

grupa gór położonych blisko siebie o szczytach układających się w grzbiety

ibqMEzRqtS_d5e475

Zadania

Ćwiczenie 1
RhBSXsbUEpxVX1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R1RAY6xeslNPv1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R3jmd9gg8l9Hf1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RJNS8REIMzibc1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
RY7xG5K693IOV1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.