Współczesna autostrada prowadząca z Krakowa do Przemyśla ma podobny przebieg jak szlaki dawnych kupców. Niedaleko od niej biegnie też linia kolejowa. Co sprawiło, że jest to najbardziej dogodna trasa? Czy to przypadek, że od setek lat szlak handlowy znajduje się niemal w tym samym miejscu?

Już wiesz
  • jakie jest ukształtowanie terenu Polski;

  • gdzie w Polsce rozmieszczone są wyżyny;

  • że na południu kraju znajdują się łańcuchy górskie.

Nauczysz się
  • wskazywać na mapie rozmieszczenie kotlin podgórskich;

  • charakteryzować warunki klimatyczne w kotlinach;

  • omawiać znaczenie kotlin dla gospodarki i turystyki.

il1M96XVtB_d5e160

1. Położenie i środowisko kotlin

KotlinakotlinaKotlina to rozległa wklęsła forma terenu, która ze wszystkich stron jest otoczona wzniesieniami. Kotliny w Polsce leżą między wyżynami i górami; bywa też, że góry otaczają je ze wszystkich stron. Największą kotliną jest Kotlina Sandomierska leżąca między Wyżyną Małopolską i Wyżyną Lubelską a Karpatami. Znacznie mniejsza jest Kotlina Oświęcimska położona na zachód od Krakowa.

Ważne!

Kotlina Kłodzka i Kotlina Jeleniogórska leżące w pobliżu Sudetów nie należą do pasa kotlin podgórskich. Jednak ich krajobraz, klimat oraz warunki życia są bardzo podobne do tych, jakie panują w kotlinach podgórskich.

R1brkG1yPW0Jd1
Aktywna mapa Polski z zaznaczonymi pasami poszczególnych krajobrazów Polski. Od północy są to kolejno pas: pobrzeży, pojezierzy, nizin środkowopolskich, wyżyn, kotlin podgórskich, gór.
Pasowy układ regionów geograficznych w Polsce

Klimat kotlin jest cieplejszy i łagodniejszy niż otaczających je wzniesień. Kotlina Sandomierska należy nawet do najcieplejszych rejonów naszego kraju. Opady roczne są w kotlinach niższe niż w okolicznych górach, ale i tak wyższe niż na nizinach.
Dna kotlin są przeważnie równinne, zwykle płyną nimi rzeki. To sprawia, że gleby kotlin są żyzne. Te czynniki oraz korzystne ukształtowanie terenu sprawiają, że rolnictwo jest tam ważną gałęzią gospodarki.

Polskie kotliny podgórskie obfitują w bogactwa naturalne. W Kotlinie Oświęcimskiej występują bogate złoża węgla kamiennego, a w Kotlinie Sandomierskiej pokłady soli kamiennej (Wieliczka i Bochnia), siarki (Tarnobrzeg, Grzybów), a także niewielkie ilości gazu ziemnego i ropy naftowej.

Polecenie 1

Na mapie hipsometrycznej Polski wyszukaj kotliny. Określ, czy można je zakwalifikować do nizin lub wyżyn.

Ciekawostka

Polskie złoża ropy naftowej są niewielkie, ale to właśnie Polacy stali się pionierami jej wydobycia. Polski uczony Ignacy Łukasiewicz opracował metodę przetwarzania ropy naftowej na składniki takie, jak np. benzyna czy olej. Jest on również twórcą lampy naftowej, która była głównym źródłem światła do czasu rozpowszechnienia się żarówek zasilanych prądem elektrycznym.

Ważne!

Miasta leżące w centralnych, nisko położonych miejscach kotlin są szczególnie narażone na powodzie. Większe opady deszczu bądź gwałtowne topnienie śniegu sprzyjają napływaniu wody ze wszystkich stron do centralnej części kotliny. Może to powodować krótkotrwałe, ale gwałtowne powodzie.

RhAgTHBxg04Xj1
Katastrofalna powódź w Kłodzku w 1997 roku. Poziom płynącej przez masto rzeki niemal z dnia na dzień podniósł się aż o 8,71 m
il1M96XVtB_d5e243

2. Turystyczne znaczenie kotlin

Kotliny stanowią świetną bazę wypadową do wycieczek w otaczające je góry i wyżyny. Poza tym przez każdą kotlinę przebiegają ważne szlaki komunikacyjne, co znacznie ułatwia transport ludzi i towarów. Jest to spowodowane ich równinnym charakterem oraz faktem, że pozwalają przedostać się między łańcuchami górskimi bez potrzeby przedzierania się przez nie.
W każdej kotlinie jest jedno lub kilka większych miast zapewniających zaopatrzenie, transport i bazę noclegową dla turystów. Na przykład w Kotlinie Oświęcimskiej leżą Oświęcim, Pszczyna i Czechowice‑Dziedzice, skąd blisko jest w Beskidy Zachodnie. Nowy Targ może być początkiem wycieczek w Tatry, Pieniny, Gorce i na Babią Górę.

R1FfvXpiWkWSE1
Miasta w kotlinach często były przygotowane do obrony, gdyż przez te tereny próbowały przedostać się nieprzyjacielskie armie, przed którymi trzeba było się bronić. Niektóre z tych umocnień przetrwały do dzisiaj. Do najsłynniejszych należy twierdza w Kłodzku

Bardzo ważnym dla turystyki tego regionu miastem jest Kraków leżący w wąskim połączeniu dwóch kotlin, zwanym Bramą Krakowską. Miasto ma doskonałe połączenia komunikacyjne (lotnisko, autostradę, linie kolejowe) i rozbudowaną bazę noclegową. Bardzo chętnie odwiedzają je turyści z Polski i z zagranicy. Ponieważ Kraków był niegdyś stolicą Polski, zachowało się w nim wiele wspaniałych zabytków, do których należą: Wzgórze Wawelskie z zamkiem, Stare Miasto z Rynkiem i Sukiennicami oraz dziesiątki wiekowych kamienic, kościołów (w tym kościół Mariacki, w którym znajduje się słynny ołtarz Wita Stwosza).

Polecenie 2

Korzystając z mapy, zaproponuj wycieczki, jakie można odbyć, wyruszając z Oświęcimia i Krakowa.

il1M96XVtB_d5e314

Podsumowanie

  • Kotliny to równinne obniżenia otoczone wyżynami lub górami.

  • Największe polskie kotliny to Kotlina Sandomierska i Kotlina Oświęcimska.

  • Z miast położonych w kotlinach można wyjechać na wiele atrakcyjnych wycieczek na wyżyny lub w góry.

Praca domowa
Polecenie 3.1

Znajdź na mapie największe miasta kotlin i opisz ich znaczenie dla turystyki i przemysłu.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Rzeźbiarze krajobrazuiDjrB2gqYXRzeźbiarze krajobrazu
Ukształtowanie terenuiedYcA4WgmUkształtowanie terenu

il1M96XVtB_d5e374

Słowniczek

kotlina
kotlina

wklęsła forma terenu, zazwyczaj o płaskim dnie, otoczona ze wszystkich stron wzniesieniami

il1M96XVtB_d5e420

Zadania

Ćwiczenie 1
RxiAfW6Lbm2ox1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RL0jN2jvWKsVv
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 3
R1Ud8z2GD25n11
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R1AEHoaPkVChu
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 5
R1JPOoqPKvcMm1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.