Kotliny
Współczesna autostrada prowadząca z Krakowa do Przemyśla ma podobny przebieg jak szlaki dawnych kupców. Niedaleko od niej biegnie też linia kolejowa. Co sprawiło, że jest to najbardziej dogodna trasa? Czy to przypadek, że od setek lat szlak handlowy znajduje się niemal w tym samym miejscu?
jakie jest ukształtowanie terenu Polski;
gdzie w Polsce rozmieszczone są wyżyny;
że na południu kraju znajdują się łańcuchy górskie.
wskazywać na mapie rozmieszczenie kotlin podgórskich;
charakteryzować warunki klimatyczne w kotlinach;
omawiać znaczenie kotlin dla gospodarki i turystyki.
1. Położenie i środowisko kotlin
KotlinaKotlina to rozległa wklęsła forma terenu, która ze wszystkich stron jest otoczona wzniesieniami. Kotliny w Polsce leżą między wyżynami i górami; bywa też, że góry otaczają je ze wszystkich stron. Największą kotliną jest Kotlina Sandomierska leżąca między Wyżyną Małopolską i Wyżyną Lubelską a Karpatami. Znacznie mniejsza jest Kotlina Oświęcimska położona na zachód od Krakowa.
Kotlina Kłodzka i Kotlina Jeleniogórska leżące w pobliżu Sudetów nie należą do pasa kotlin podgórskich. Jednak ich krajobraz, klimat oraz warunki życia są bardzo podobne do tych, jakie panują w kotlinach podgórskich.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/Dsf8Zyby8
Klimat kotlin jest cieplejszy i łagodniejszy niż otaczających je wzniesień. Kotlina Sandomierska należy nawet do najcieplejszych rejonów naszego kraju. Opady roczne są w kotlinach niższe niż w okolicznych górach, ale i tak wyższe niż na nizinach.
Dna kotlin są przeważnie równinne, zwykle płyną nimi rzeki. To sprawia, że gleby kotlin są żyzne. Te czynniki oraz korzystne ukształtowanie terenu sprawiają, że rolnictwo jest tam ważną gałęzią gospodarki.
Polskie kotliny podgórskie obfitują w bogactwa naturalne. W Kotlinie Oświęcimskiej występują bogate złoża węgla kamiennego, a w Kotlinie Sandomierskiej pokłady soli kamiennej (Wieliczka i Bochnia), siarki (Tarnobrzeg, Grzybów), a także niewielkie ilości gazu ziemnego i ropy naftowej.
Na mapie hipsometrycznej Polski wyszukaj kotliny. Określ, czy można je zakwalifikować do nizin lub wyżyn.
Polskie złoża ropy naftowej są niewielkie, ale to właśnie Polacy stali się pionierami jej wydobycia. Polski uczony Ignacy Łukasiewicz opracował metodę przetwarzania ropy naftowej na składniki takie, jak np. benzyna czy olej. Jest on również twórcą lampy naftowej, która była głównym źródłem światła do czasu rozpowszechnienia się żarówek zasilanych prądem elektrycznym.
Miasta leżące w centralnych, nisko położonych miejscach kotlin są szczególnie narażone na powodzie. Większe opady deszczu bądź gwałtowne topnienie śniegu sprzyjają napływaniu wody ze wszystkich stron do centralnej części kotliny. Może to powodować krótkotrwałe, ale gwałtowne powodzie.
2. Turystyczne znaczenie kotlin
Kotliny stanowią świetną bazę wypadową do wycieczek w otaczające je góry i wyżyny. Poza tym przez każdą kotlinę przebiegają ważne szlaki komunikacyjne, co znacznie ułatwia transport ludzi i towarów. Jest to spowodowane ich równinnym charakterem oraz faktem, że pozwalają przedostać się między łańcuchami górskimi bez potrzeby przedzierania się przez nie.
W każdej kotlinie jest jedno lub kilka większych miast zapewniających zaopatrzenie, transport i bazę noclegową dla turystów. Na przykład w Kotlinie Oświęcimskiej leżą Oświęcim, Pszczyna i Czechowice‑Dziedzice, skąd blisko jest w Beskidy Zachodnie. Nowy Targ może być początkiem wycieczek w Tatry, Pieniny, Gorce i na Babią Górę.
Bardzo ważnym dla turystyki tego regionu miastem jest Kraków leżący w wąskim połączeniu dwóch kotlin, zwanym Bramą Krakowską. Miasto ma doskonałe połączenia komunikacyjne (lotnisko, autostradę, linie kolejowe) i rozbudowaną bazę noclegową. Bardzo chętnie odwiedzają je turyści z Polski i z zagranicy. Ponieważ Kraków był niegdyś stolicą Polski, zachowało się w nim wiele wspaniałych zabytków, do których należą: Wzgórze Wawelskie z zamkiem, Stare Miasto z Rynkiem i Sukiennicami oraz dziesiątki wiekowych kamienic, kościołów (w tym kościół Mariacki, w którym znajduje się słynny ołtarz Wita Stwosza).
Korzystając z mapy, zaproponuj wycieczki, jakie można odbyć, wyruszając z Oświęcimia i Krakowa.
Podsumowanie
Kotliny to równinne obniżenia otoczone wyżynami lub górami.
Największe polskie kotliny to Kotlina Sandomierska i Kotlina Oświęcimska.
Z miast położonych w kotlinach można wyjechać na wiele atrakcyjnych wycieczek na wyżyny lub w góry.
Znajdź na mapie największe miasta kotlin i opisz ich znaczenie dla turystyki i przemysłu.
Zobacz także
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Rzeźbiarze krajobrazuRzeźbiarze krajobrazu
Ukształtowanie terenuUkształtowanie terenu
Słowniczek
wklęsła forma terenu, zazwyczaj o płaskim dnie, otoczona ze wszystkich stron wzniesieniami
Zadania
Wskaż nazwy kotlin Polski
- Kotlina Oświęcimska
- Kotlina Mazowiecka
- Kotlina Żywiecka
- Kotlina Kłodzka
- Kotlina Sandomierska
- Kotlina Lubelska
- Kotlina Mazurska
- Kotlina Jeleniogórska
- Kotlina Sudecka
- Kotlina Karpacka
Wśród wymienionych nazw kotlin wskaż te, które położone są w pobliżu Sudetów.
- Kotlina Oświęcimska
- Kotlina Karkonoska
- Kotlina Sandomierska
- Kotlina Sądecka
- Kotlina Zielonogórska
- Kotlina Jeleniogórska
- Kotlina Kłodzka
Uzupełnij zdania wyrażeniami z listy.
cieplejszy, górach, chłodniejszy, mroźniejszy, równinne, górzyste, lasów, miast, całkowicie płaskie, pojezierzach, pól uprawnych, militarnych, depresjach, rolniczych, rzek, rozrywkowych, nizinach, zimniejszy, administracyjnych, zalane wodą
Klimat kotlin jest ........................................ i łagodniejszy niż otaczających je wzniesień. Roczne opady w kotlinach są niższe niż w okolicznych ........................................ i wyżynach, ale i tak dosyć wysokie. Dna kotlin są ........................................ i pozbawione większości ........................................, gdyż człowiek wykorzystuje gleby kotlin w celach .........................................
Wskaż nazwy kotlin leżących u stóp Karpat.
- Kotlina Jeleniogórska
- Kotlina Kłodzka
- Kotlina Karpacka
- Kotlina Bieszczadzka
- Kotlina Sandomierska
- Kotlina Oświęcimska
Wskaż atrakcje turystyczne Krakowa.
- Wawel
- Kopalnia Soli „Wieliczka”
- Kolumna Zygmunta
- Sukiennice
- kościół Mariacki z ołtarzem Wita Stwosza
- Gubałówka
- hala sportowo-widowiskowa „Spodek”
- Maczuga Herkulesa
- Łysica