Każda aktywność fizyczna może wiązać się ze złamaniem ręki czy skręceniem nogi. Odpowiednie opatrzenie złamania, zwichnięcia czy skręcenia zmniejsza dolegliwości bólowe, prawdopodobieństwo kalectwa pourazowego i ryzyko wystąpienia powikłań. Ponieważ wszyscy jesteśmy narażeni na urazy, rzetelna wiedza na temat udzielania poszkodowanemu pierwszej pomocy jest bezcenna!

R1Zp8mbv49JWJ
Największym błędem w przypadku urazów kostnych jest nadmierne poruszanie uszkodzoną kończyną
Źródło: Photogenica, © Andrey Popov, Licencja niewyłączna.

W celu zrozumienia treści zawartych w tym materiale znajdź w dostępnych Ci źródłach lub przypomnij sobie z innych lekcji następujące zagadnienia:

  • Jak zapewnić bezpieczeństwo na miejscu wypadku np. z e‑materiału Uwaga! Wypadek!PSTEtW1ADUwaga! Wypadek!

  • Jakie czynności z zakresu pierwszej pomocy należy podjąć w pierwszej kolejności. W tym celu możesz skorzystać z e‑materiału pt. Resuscytacja krążeniowo‑oddechowa dorosłychP16zrTqRxResuscytacja krążeniowo‑oddechowa dorosłych.

  • Jakie zagrożenie stwarza krwotok - informacje na ten temat zawiera m.in e‑materiał pt. Tamowanie krwotokuP44N1VDI0Tamowanie krwotoku.

Nauczysz się
  • odróżniać złamanie, zwichnięcie i skręcenie;

  • określać rodzaje złamań;

  • unieruchamiać uszkodzoną kończynę.

iObim9HBVI_d5e228

1. Złamania

Złamanie można zdefiniować najprościej jako przerwanie ciągłości tkanki kostnej w wyniku urazu, który przekraczał granice jej elastyczności. Wszystkie kości mogą ulec złamaniu, ale najbardziej narażone są tzw. kości długie, np.: kość udowa, piszczelowa, strzałkowa, promieniowa, ramienna i łokciowa, które zostały zaznaczone na poniższej ilustracji.

RhZVindKauviK
Szkielet kostny człowieka
Źródło: Dariusz Adryan, LadyofHats (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1

Jak myślisz, w jakich sytuacjach mogą ulec złamaniu poszczególne kości? Podaj przynajmniej po jednym przykładzie.

RAcO9nW6d2C7h
(Uzupełnij).

Złamania klasyfikuje się na podstawie towarzyszących im uszkodzeń, przebiegu szczeliny złamania oraz wzajemnego położenia względem siebie odłamów kostnych. Ich rodzaje wraz z obrazowym przedstawieniem uszkodzeń prezentuje galeria poniżej. Informacje te pozwalają dokładnie opisać rodzaj uszkodzenia i zaplanować najskuteczniejsze leczenie.

Ważne!

Złamane fragmenty kostne są bardzo ostre i stanowią zagrożenie dla tkanek miękkich, naczyń krwionośnych i nerwowych w okolicy złamania. Dlatego w ramach pierwszej pomocy tak ważne jest ich unieruchomienie i niezwłoczny transport rannego do szpitala.

iObim9HBVI_d5e282

2. Zwichnięcia i skręcenia

Zwichnięcia są bardzo bolesne i polegają na wzajemnym przemieszczeniu się względem siebie powierzchni stawowych kości. Zwykle łatwo je rozpoznać, ponieważ powodują widoczne zmiany prawidłowych obrysów stawówstawstawów, co można zaobserwować na zdjęciach poniżej.

Ważne!

Zwichnięcia nawet dużych stawów nie stanowią zagrożenia życia, ale często wymagają natychmiastowego leczenia z powodu obrażeń naczyniowo‑nerwowych, mogących prowadzić nawet do amputacji!

Skręcenie to uraz aparatu więzadłowego stawu spowodowany ruchem przekraczającym fizjologiczny zakres w danym stawie.

W lżejszych przypadkach skręceń uraz ten kończy się na łagodnych zasinieniach i obrzękach (jak na ilustracji poniżej), z zachowaniem stabilności stawu. W ciężkich skręceniach, przebiegających z całkowitym rozerwaniem więzadeł (patrz kolejna ilustracja poniżej), objawy początkowo mogą być identyczne, jednak po ustąpieniu obrzęku staw jest niestabilny.

R1De4xMvgL8hm
Skręcenie nie wymaga unieruchomienia kończyny za pomocą gipsu, ale mimo to nie należy jej nadwyrężać
Źródło: SharonaGott (https://www.flickr.com), licencja: CC BY-SA 2.0.
R18lMk1QOdOul
Na skutek skręcenia może dojść do uszkodzenia torebki stawowej, więzadeł, chrząstki stawowej czy przyczepów ścięgien
Źródło: Anita Mowczan, licencja: CC BY 3.0.
Ważne!

Leczenie lekkich skręceń obejmuje oszczędzanie kończyny, zimne okłady lub unieruchomienie. W cięższych przypadkach czasami potrzebna jest operacja, dlatego udzielając pierwszej pomocy, należy unieruchomić uszkodzoną kończynę i jak najszybciej skonsultować się z lekarzem.

iObim9HBVI_d5e444

3. Objawy urazów kostno‑stawowych

Objawy towarzyszące złamaniom, zwichnięciom czy skręceniom są bardzo podobne. Należą do nich:

  • ból nasilający się przy ruchu,

  • obrzęk,

  • wylew krwawy, miejscowe zasinienie,

  • zniekształcenie, nienaturalne ułożenie kończyny,

  • ograniczenie ruchów kończyny,

  • rana, z której mogą wystawać odłamy kostne (w przypadku złamań otwartych).

W większości przypadków trudno określić rodzaj urazu (złamanie, zwichnięcie czy skręcenie) bez konsultacji lekarskiej i dodatkowych badań w postaci m.in. zdjęcia rentgenowskiegozdjęcie rentgenowskiezdjęcia rentgenowskiego (RTG). Dlatego udzielając pierwszej pomocy nie należy różnicować obrażeń, tylko wszystkie traktować jak potencjalne złamanie.

Ciekawostka

Kto odkrył promienie X?

Odkrywcą promieniowania X, nazwanego później rentgenowskim, jest niemiecki fizyk Wilhelm Röntgen [czyt.: rentgen]. 22 grudnia 1895 r. wykonał on pierwsze na świecie zdjęcie rentgenowskie, naświetlając przez prawie 20 min dłoń swojej żony, Berty.

Jeżeli u poszkodowanego zaobserwujesz objawy takie jak zmiana koloru kończyny (zrobi się ona blada albo sina) lub zmiana jej temperatury, należy natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe.

iObim9HBVI_d5e502

4. Unieruchamianie kończyn

Udzielanie pomocy przy urazach kostno‑stawowych rozpoczynamy rutynowo od oceny bezpieczeństwa miejsca zdarzenia oraz sprawdzenia czynności życiowych poszkodowanego (przytomności i oddechu). Niekiedy rzucające się w oczy i groźnie wyglądające urazy kończyn odwracają uwagę od możliwych współistniejących obrażeń, które mogą mieć dramatyczne skutki.
Pierwsza pomoc w przypadku złamań, zwichnięć i skręceń, opiera się na bardzo prostych zasadach. Należy unieruchomić kończynę w możliwie komfortowy i stabilny sposób oraz nie powodować niepotrzebnych ruchów ani wstrząśnień. Ma to na celu zapobiegnięcie przemieszczaniu się kości oraz zmniejszenie dolegliwości bólowych. Unieruchamiając kończyny, robimy to w pozycji najwygodniejszej dla poszkodowanego. Trzeba pamiętać, że w przypadku uszkodzenia kości unieruchamiamy uszkodzoną kość z dwoma sąsiadującymi stawami, a w przypadku uszkodzenia w stawie – uszkodzony staw z dwiema sąsiednimi kośćmi.

Zapamiętaj!

Jeżeli mamy do czynienia ze złamaniem otwartym, przed unieruchomieniem trzeba zabezpieczyć ranę jałowym opatrunkiem.

Do unieruchomienia złamania najlepiej stosować specjalnie przeznaczony do tego sprzęt – druciane szyny KrameraiObim9HBVI_d605e286szyny Kramera lub szyny próżnioweiObim9HBVI_d605e280szyny próżniowe, które można łatwo dopasować do kształtu i położenia kończyny. Jeżeli jednak nie dysponujemy takim sprzętem, możemy użyć każdej rzeczy, która znajduje się na miejscu, jeśli tylko pozwoli ona na stabilizację kończyny (deski, kije, koce, swetry, itp.).
Do unieruchomienia kończyny górnej można użyć chusty trójkątnej lub wykonać prowizoryczny temblak, wywijając podkoszulkę, sweter czy marynarkę osoby poszkodowanej. Zaprezentowano to w galerii poniżej.

Prostym i skutecznym sposobem unieruchomienia kończyny dolnej jest przymocowanie jej do kończyny zdrowej, jednak stan poszkodowanego i ułożenie kończyny nie zawsze na to pozwalają (nie należy wykonywać tego manewru na siłę). Stopy i dłonie można unieruchomić, np. poduszkami czy kocem. Odpowiednie sposoby unieruchomienia przedstawiono w galerii niżej.

Podczas unieruchamiania nie rozbieramy poszkodowanego ani nie prostujemy uszkodzonych kończyn. Należy zapewnić poszkodowanemu komfort cieplny i wsparcie psychiczne oraz regularnie monitorować jego stan. Należy także pamiętać, żeby ze złamanej kończyny możliwie szybko usunąć wszelką biżuterię, szczególnie pierścionki i bransoletki (jeżeli dojdzie do obrzęku, może to stać się niemożliwe).
Nie podajemy także nic do jedzenia i picia, ponieważ może się okazać, że złamanie będzie wymagało nastawienia podczas zabiegu operacyjnego, który wiąże się ze znieczuleniem ogólnym.

Polecenie 2

Spróbuj unieruchomić koledze lub koleżance kończynę górną za pomocą chusty trójkątnej, a następnie wykonaj unieruchomienie kończyny dolnej za pomocą trzech chust trójkątnych lub opasek elastycznych.

iObim9HBVI_d605e280
iObim9HBVI_d605e286
iObim9HBVI_d5e599

5. Podsumowanie

  • Złamania, zwichnięcia czy skręcenia same w sobie nie stanowią zagrożenia życia, powodują jedynie znaczny ból, jednak urazy wtórne mogą spowodować trwałe kalectwo lub nawet śmierć.

  • Stabilizowanie uszkodzonych kończyn musi odbywać się tak, aby nie dochodziło do dalszych przemieszczeń, a w konsekwencji do powstawania nowych lub pogłębiania już istniejących urazów.

  • W przypadku złamań otwartych poszkodowany jest dodatkowo narażony na zakażenia lub utratę krwi – złamanie jednej kości udowej może prowadzić do utarty nawet 1 l krwi.

  • Udzielając pierwszej pomocy, nie należy różnicować złamań, skręceń i zwichnięć, lecz wszystkie urazy traktować jak złamanie, czyli unieruchomić i przetransportować poszkodowanego do szpitala lub wezwać pogotowie ratunkowe.

  • Unieruchamiając kończyny należy stosować zasady:

    • jeśli nastąpiło uszkodzenie kości, unieruchamia się kość i dwa sąsiadujące z nią stawy;

    • jeśli uszkodzeniu uległ staw, należy unieruchomić staw i dwie sąsiadujące z nim kości.

  • Największym błędem w przypadku urazów kostnych jest nadmierne poruszanie uszkodzoną kończyną, które może powodować dalsze powikłania, np. przerwanie ciągłości naczyń krwionośnych i spowodowanie obfitego krwawienia.

  • Wzywając pomoc, pamiętaj o numerach alarmowychiObim9HBVI_1443520026208_0numerach alarmowych.

6. Praca domowa

Polecenie 3

Rozpoznaj rodzaj złamania, a następnie napisz instrukcję postępowania podczas udzielania pierwszej pomocy w danym przypadku.

R1LK7aRHPubEi
Złamanie z przemieszczeniem
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY 3.0.
R3QTmEm86PvRw
(Uzupełnij).
iObim9HBVI_1443520026208_0
iObim9HBVI_d5e666

7. Słownik

staw
Definicja: staw

aparat łączący dwie kości

zdjęcie rentgenowskie
Definicja: zdjęcie rentgenowskie

zdjęcie wykonywane specjalnym aparatem, wykorzystującym promieniowanie rentgenowskie, umożliwiające zobrazowanie kości znajdujących się wewnątrz ciała człowieka

Rm4JZaO8jXGEh
RTG
Źródło: Hellerhoff (https://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY 3.0.
iObim9HBVI_d5e724

8. Zadania

Ćwiczenie 1
R1Q73UBebNcqN1
zadanie interaktywne
Źródło: Paweł GawłowskiSławomir Ochrem, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R1AtQldQ2vNWB1
zadanie interaktywne
Źródło: Paweł GawłowskiSławomir Ochrem, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R1Ee3yVkZIlax1
zadanie interaktywne
Źródło: Paweł GawłowskiSławomir Ochrem, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RjRePT76RPD5e1
zadanie interaktywne
Źródło: Paweł GawłowskiSławomir Ochrem, licencja: CC BY 3.0.